Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 3,2 Mb.
|
| Cədvəl 2.4.
Azərbaycanın Qırğızıstanla idxal-ixrac əməliyyatlarının həcmi (min ABŞ dolları)
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatları. Araşdırmalarda dövlətin böyüklüyü alt başlıqları olaraq maliyyə azadlıqları və dövlət xərcləri azadlığı baxımından 2000-ci illərdə Azərbaycana görə Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistanda artımlar olduğu xüsusilə bu iki göstəricidə Türkmənistan üçün artımlar cəlbedici olmaqla, 2010-cu illərdə Özbəkistan 45%, Türkmənistan 25%, Tacikistan 50%, Qırğızıstan 75%, Qazaxıstan 65%, Azərbaycan 75% səviyyəsində ÜDM-də özəl sektor payını qeyd etmək lazımdır. Ümumi iqtisadi azadlıq baxımından da baxanda Türkmənistan və Özbəkistanla bağlı bir qədər əvvəlkinin əksinə bir vəziyyət qarşımıza çıxır. Statistik göstəricilər araşdırılarkən əlaqədar ölkələrdə özəlləşdirmə göstəricilərində, maliyyə azadlıqlarında, iqtisadi azadlıqlarda və iqtisadi artım faizlərində artım və makroiqtisadi tarazlıqda yaxşılaşmalar olduğu görülür. Sistemin şokları keçilməyə başlanmışdır. Qiymətləndirmələri edərkən bu ölkələrə münasibət xarici mənfi şokları da unutmamaq lazımdır. Ancaq göstərici və indekslər araşdırmasında maliyyə və iqtisadi vəziyyətləri araşdıranda istər böyümə baxımından, istərsə də dövlət sektoru üçün türk iqtisadçıları Erdem və Türkerin də işlərində qeyd etdiyi kimi uzundövrlü bir əlaqənin olduğunu da söyləmək mümkün deyil. Maliyyə azadlığı ilə inflyasiya artımı arasında güclü bir korelyasiya əlaqəsi vardır. Özəlləşdirmə və xarici ticarətin liberallaşdırılması nəticəsində qısa dövrdə qiymət sabitliyi pozulmuş; Uzun dövrdə isə liberallaşdırma ilə inflyasiya arasında neqativ bir əlaqə ortaya çıxmışdır. Liberallaşdırma prosesinin əvvəlində fəal bazar təsisatlarının və azad təşəbbüsün yoxluğu, bazarlarda qiymətlərin artımına səbəb olmuşdur. İslahat prosesində uğurlu olan ölkələrdə qiymət artımları orta və uzun dövrdə nəzarət altına alına bilinmişdir. Bazar iqtisadiyyatına keçid prosesində islahatların ən ciddi mənfi təsirləri maliyyə sahəsində ortaya çıxmışdır. Maliyyə sahəsindəki ziddiyətlərin əvvəlində büdcə kəsirləri gəlir. Tacikistan və Qırğızıstan kimi aşağı gəlir səviyyələrindəki ölkələrdə gəlir artımlarına və xərc güzəşt proqramlarına baxmayaraq, dövlət xərclərində olan cüzi artımlar səbəbiylə makriqtisadi balansda qismi yaxşılaşmalar baş vermişdir. Bu ölkələr 1990-cı illərin ortalarında olduqca yüksək nisbətdə büdcə kəsirləri yaşayan ölkələr olub, vergi daxilolmalarında olan artım böyük ölçüdə mallar və xidmətlərdən alınan dolayı vergi daxilolmalarında artım münasibətilə baş vermişdir. Xüsusilə 1990-cı illərin ikinci yarısından etibarən ƏDV-nin keçid iqtisadiyyatlarında tətbiq olunmağa başlaması bu ölkələrdə meydana gələn ümumi vergi artımının mühüm dayaqlarından biri olmuşdur. Büdcənin planlaşdırılması bir çox ölkədə dövlət xərclərinin azaldılması ilə müşahidə olunmuşsa da, Azərbaycan, Qazaxıstan kimi sürətli böyüyən bəzi ölkələrdə 2000-ci illərin ortalarından etibarən dövlət xərclərində müəyyən ölçülərdə artım görülür. Tacikistan və Qırğızıstan kimi aşağı gəlir səviyyələrindəki ölkələr, təbii ehtiyatlar və ixrac üçün də əlverişsiz mövqedə olduqlarından dövlət büdcəsi kəsirləri və borcların davamlılığı baxımından hələ də problemlidir. Bundan başqa Mərkəzi Asiya Respublikaları üçün bir başqa problem vergi sisteminin yaranmasındaki problemlər və dövlət gəlirlərinin çatışmazlığı kimi görünür.
Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|