Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan texniKİ universiteti NƏZDİNDƏ baki döVLƏt rabiTƏ VƏ NƏQLİyyat kolleci

§ 2.3. Kəsilməz siqnalların diskretləşdirilməsi.

İlkin siqnallar əsasən kəsilməz olur və riyazi şəkildə zamana görə kəsilməz s(t) funksiysı ilə verilir. Lakin bir çox praktiki məsələlərdə belə kəsilməz (analoq) siqnalları müəyyən ∆t zaman intervalları ilə təkrarlanan diskret siqnallar şəklinə salmaq, yəni kəsilməz s(t) funksiyasını diskret s(n ∆t) funksiyası ilə (burada n – impulsların sayını göstərən tam ədəddir) əvəz etmək lazım gəlir. Diskret siqnallar kəsilməz siqnalların qiymətlərinə uyğun informasiyanı yalnız müəyyən zaman anlarında daşıdığından,aydındır ki, siqnalların diskretləşdirilməsində müəyyən informasiya itkisi baş verə bilər. Lakin diskretləşdirməni zamana görə elə kiçik intervallarla aparmaq lazımdır ki, infomasiya itkisi minimum olsun. Belə olduqda ilkin kəsilməz siqnal, lazım gəldikdə, yüksək dəqiqlikləbərpa edilə bilər.

Siqnalları müxtəlif üsullarla diskretləşdirmək olar. Bu üsullardan biri Kotelnikov teoreminə əsaslanan üsuldur. Bu teoremə görə sərhəd tezliyi F_s olan məhdud spektral enə malik, zamana görə kəsilməz s(t) funksiyası bərabər zaman intervallarla götürülmüş ani qiymətlər ardıcıllığı ilə tam təyin oluna bilər. Bəzən ∆t zaman intervalına Naykvist intervalı deyirlər. Kotelnikov teoremi xətti dövrələrin çıxışında alınan siqnalın diskret qiymətlərindən istifadə etməklə ilkin siqnalın özünü tam bərpa etmək mümkün olduğunu göstərir. Məhdud spektral enə malik s(t) kəsilməz funksiyanın ∆t=1/2F_s intervallarla götürülmüş s(k∆t) qiymətlərindən (göstərişlərindən) aşkar şəkildə asılılığı Kotelnikov sırası ilə verilir:

(2.2)

Burada k s(t) funksiyasının ∆t zaman intervallarla götürülmüş göstərişləri, ψ_k(t) isə bazis funksiyadır. (2.2) sırasında s(t) funksiyası yalnız s(k∆t) vuruğu ilə təyin olunur. İkinci vuruq siqnala heç bir əlavə dəyişiklik gətirmir, başqa sözlə, siqnalın diskret qiymətləri arasındakı zaman intervallarında siqnala yeni infomasiya əlavə olunmur. Hər hansı fiziki hadisə haqqında məlumatı məhdud sayda götürülmüş diskret qiymətlərlə də almaq olar. Bu onu göstərir ki, müəyyən bir fiziki hadisə haqqında informasiya almaq üçün sonsuz sayda ölçülər aparmağa ehtiyac yoxdur. Kotelnikov teoremində göstərilən zaman intervallarından daha kiçik zamanlarda hesabat aparmaqla heç bir yeni informasiya əldə etmək olmaz.

Praktikada kəsilməz siqnallar çox vaxt təkrarlama periodu T=∆t=1/2F_s olan düzbucaqşəkilli impulslar ardıcıllığı ilə diskretləşdirilir (şəkil 2.7) və bu impulslar amplituda görə modullaşmış olur. Rabitə xəttinin sonunda ilkin kəsilməz s(t) siqnalı bərpa etmək üçün bu cür düzbucaqşəkilli impulslar ardıcıllığını sərhəd tezliyi F_s olan alçaqtezlikli filtrdən keçirib, sonra k dəfə gücləndirmək lazımdır. Siqnalların diskretləşdirilməsi rabitə kanalından daha səmərəli istifadə etməyə imkan verir. Belə ki, diskret siqnallarla eyni bir kanalla eyni zamanda bir neçə informasiyanın ötürülməsinə nail olmaq olar. Bunun üçün bir siqnalın qiymətləri (göstərişləri) aralarrındakı fasilələrdə digər siqnalın qiymətlərini ötürmək və ya siqnalları müxtəlif tezliklərlə göndərib qəbuledicidən uyğun tezlikli filtrlərlə bir-birindən ayırmaq lazımdır. Diskret siqnallar rəqəmlərlə asan kodlaşdırıla bilər ki, bu da informasiyanın EHM-ə daxil edilməsini xeyli sadələşdirir.



Şəkil 2.7.Kəsilməz siqnalın düzbucaqşəkilli impulslar ardıcıllığı ilə diskretləşdirilməsi.

Kəsilməz siqnallardan diskret siqnallara keçməklə radioelektron qurğuların küylərə qarşı dayanıqlığını da xeyli artırmaq olur. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, informasiya diskret siqnallarla ötürüldükdə əmələ gələn informasiya itkisi, bunu kəsilməz siqnallarla verdikdə baş verən itkilərə nisbətən xeyli azdır.