Azərbaycan rеspublikasi təHSİl naziRLİYİ

Frazeologizmlər bədii ifadə və bədii təsvir vasitəsi kimi
Məcazlar obrazlı təfəkkürün məhsuludur.Məcazın ya­ran­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ması ifadənin obrazlı olması zərurətilə bağlıdır.»Bədii dil­­­­­­­­­­də söz fikir ifadə etməklə kifayət­lənmir, obyektiv varlığın ob­raz­­lı təsvirinə də xidmət edir» [26, 75]. S. Abdullayev də eyni fik­ri təsdiqləyərək yazır: «Poetik əsərdəki əlvanlıq, daxili hə­ra­­­rət və hərəkət qüvvəsi də məhz söz rənglərin tez-tez də­yiş­mə­­­­­sindən,müxtəlif məna çalarlarının intensiv əvəzlən­mə­lə­rin­­dən hasilə gəlir» [2, 7].

Məcaz sözün semantikası ilə sıx surətdə bağlı olan ha­di­­­sədir. «Məcazlaşma hadisəsi çoxmənalılıq prinsipi əsasında ya­­­ranır və onun nəticəsi kimi meydana çıxır. Həmin key­fiy­yə­­­­tə malik olmaq isə sözdən ifadəli və təsviri vasitə kimi isti­fa­də etməyə imkan yaradır» [112,36].Bu da, hər şeydən əvvəl, sözlərin mətn daxilində öz nominativ məna­larından uzaq­la­şıb kontekst daxilində yeni mənalar qaza­naraq məcazlaşması nə­­­­­­ticəsində baş verir.

Sözlərin məcazlaşması frazeoloji vahidlərin də ya­ra­dıl­­masında başlıca rol oynayır. Lakin frazeoloji vahidlər adi mə­caz növlərindən xeyli fərqlənir. Məcaz növlərini is­tə­­­­­­­­nilən vaxt yaratmaq olur. Frazeoloji vahidlər isə dildə, əsa­­­sən,sabit şə­kil­dədir.Komponentlər məcazın bir və ya bir neçə növü əsa­sında sabitləşmişdir. Məcaz növləri bu­ra­da canlı bədii löv­hə­lər yaratmışdır. Belə sin­kretik keyfiyyət fərq­­­lərinə görə fra­ze­o­logiyanın özünü də bədii təsvir va­si­­tə­si hesab etmək lazım­dır. Dilin məcaz­lar sistemi, adətən, bə­­­­­­­­­­­dii təsvir vasitələri he­sab edilir.

Bədii ədəbiyyatda fikrini müxtəlif yollarla, müxtəlif ifa­də vasitələri ilə verməyə çalışan N.Xəzri poeziyasında fikrin qüv­­­vətli və emosional ifadəsi üçün frazeoloji ifadə­lərdən isti­fa­də etmiş, çox vaxt öz əlavələri ilə onların eks­pressivlik və tə­sirlilik əlamətini gücləndirmişdir. Bu ifadələrin fikrən təhlili oxu­cuda xalqın təfəkkür məhsuluna, onun qüd­rətinə mə­həb­bət hissi oya­dır.

Şairin əsərlərində ekspressivlik yaradan vasitələrdən bi­ri də məcazlardır. Məcazlar dilimizin daxili gözəlliyinin, zən­gin­­­­liyinin,məna rənglərinin aşkar edilməsində mühüm rol oy­­­­­­nayır və hər bir bədii əsərin dəyərini, qiymətini artırır. Əl­bət­tə, sözün məcazlaşması müxtəlif məna incəlikləri, çalar­lıqları ya­­­­­­ra­dır. «Məcazlar bədii dili obrazlı,poetik təsirə ma­lik ifa­də­­­­­­­­lərlə zənginləşdirir,eyni zamanda ifadəliliyə, yığ­cam­lılığa xid­­­mət edir» [60,75].

Müqayisə,bənzətmə, epitet, alleqoriya, metonimiya, ki­­­­­­­­­­na­yə, mübaliğə və s. məcaz növlərinə frazeoloji vahidlərdə rast gəlmək olur. Buna görə də frazeoloji vahidləri bədii təs­­vir vasitəsi kimi məcaz növləri üzrə qruplaşdırmaq məqsə­də­mü­vafiqdir.

Frazeoloji vahidlərdə poetik müqayisə daha çox iştirak edir. Poetik müqayisə dedikdə məcazın bənzətmə, müqayisə, is­tiarə, alleqoriya, təcəssüm və epitet kimi növləri nəzərdə tu­tu­lur. Komponentlərin təmsil etdiyi fikir, obyekt bir-biri ilə qar­şılaşdırılır, adi şəraitdə nəzərə çarpmayan cəhətlər qa­ba­rıq şəkildə meydana çıxır, təsvir obyektinin səciyyəvi cə­hət­lə­ri açılır, əyaniləşir, oxucunun gözləri qarşısında can­la­nır.