Azərbaycan Respublikasında gömrük işinin təşkili
Mövzu 8: Gömrük nəzarətinin texniki vəsaitləri
Yüklə 0,53 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu 9: Gömrük nəzarəti sistemində ekspertiza. Plan
- Mövzu 10: Gömrük orqanlarının idarə edilməsinin əsasları. Plan
Mövzu 8: Gömrük nəzarətinin texniki vəsaitləri. Plan:
1. Gömrük nəzarətinin texniki vəsaitləri anlayışı. Gömrük orqanının gündəlik işində GNTV rolu və yeri. Az R-nin GM-nin 177-ci maddəsinin 3-cü bəndində deyilir: “Gömrük nəzarəti həyata keçirilərkən, insanların həyat və sağlamlığı, heyvanlar və bitkilər üçün təhlükəsiz olan, həmçinin malara və nəqliyyat vasitələrinə zərər vurmayan texniki vasitələr tətbiq oluna bilər.” Bu cür texniki vasitələr kompleksinə “gömrük texnikası” deyilir. Gömrük texnikası – gömrük orqanlarının ixtisaslaşmış struktur bölmələrinə verilən tapşırıqları yerinə yetirməsini təmin etmək üçün tətbiq oluana texniki vasitələrin məcmusudur. Gömrük texnikası özünd aşağıdakıları birləşdirir:
Gömrük nəzarəti üzrə texniki vəsaitlər gömrük texnikasının əsası sayılır. Texniki vəsaitlərə gömrük nəzarəti – gömrük oranları tərəfindən istifadə olunana elə bir probor və instrumentlər kompleksidir ki, onun vasitəsilə müxtəlif məqsədlər üçün gömrük sərhəddindən keçənlərin sədənlərinin və bəyənnaməsinin əsilliyini və düzgünlüyünü yoxlamağa , obyektə faktiki gömrük nəzarətini həyata keçirməyə, gömrük hüquq pozuntuylarının və buna oxşar başqa halların qarşısını almağa imkan yaradır. Texniki vasitələrlər gömrük nəzarəti prosesində sərhəddən keçirilən mütliv növ obyektlərin sonrakı gedişini müəyyən edir. Bu texnika sərhədən keçiriln ob-lər barədə təqdim olunana sənədlərin düzgünlüyünü və əsilliyinin təyin olunmasına malların və nəqliyya vasitələrinin kyfiyyətini, deklarasiya və sənədlərdəki göstəricilərə uyğun gəlməsini, mallarıntsnifatının XİFGN uyğunluğunu müəyyən etmyə , gömrük rüsumlarının dügün hesablanmasını, vergilərin alınmasını , ödəmələri, gömrük statistikasaının düzgünlüyünü və valyuta nəzartinin səmərəliliyini təyin etmyə imkan yaradır. GNTV köməyi ilə nəzarət olunana obyektlərin gizli yerlərdə olan və bağlı yerlərdə gizlədilən əşyaları tapmaq v gömrük nəzarətini səmərəli aarmaq mümkün olur. Gömrük nzarətinin obyektlərin aiddir: -müəyyən kateqoriya mallar; -əl yükləri və sərnişinlərin müşat etdikləri baqaj və xidmti nəqliyyat; -sərnişinlərin müşaət olunmayan baqajları; -orta qabaritli qablaşdırılmış yüklər; -iri qabaritli qablaşdırımış yüklər; -bütün növ nəqliyyat vasitələri; -bbeynlxalq poçt göndərişləri; -malların və nəqliyyat vasitələrinin sənədləri. Gömrük nzarəti GNTV köməyi ilə bilavasit gömrük nəzarətind saxlanılan obyektin elemetlərini və həmdə obyektin özünü əhatə edir. Məsələn, sərnişin baqajında olan şəxsi əşyalar və müvasfiq olaraq sumkada olanlar; nəqliyyat konteynerlərində , gömrük nəzarətindən keçirilən mallar və konteynerlərin öz konsturiksiyası gömrük nəzarəti elemeti sayılır. 2.GNTV təsnifatı. GNTV taktiki-texniki xarakteristikası. GNTV təsnifatında müstəqil tərkib malik bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan texniki sinflər vardır. Öz növbəsində texniki sinflər yarımsinflər bölünür. Yarımsiniflərə blünən tüxnikanın köməyi ilə ümumi operativ tapşırıqdan irəli gələn xüsusi tapşırıqlar həll olunur. Yarımsiniflər özlərində GNTV-nin konkret növlərini birləşdirir. GNTV 1-ci sinfi. Sənədlərin operativ diaqnoztikası üçün nəzərədə tutulan texniki vəsaitləri birləşdirməklə gömrük sərəhddindən keçirilən obyekti rəsmiləşdirmək məqsədilə təqdin olunan sənədlərin bütünlükdə və ya bir hissəsində saxtalaşdırma əlamətlərini müəyyənləşdiri, təmizləmə, kimyəvi maddələrlə silmə, mətnin çap olunması, çoxsəhifəli sənədlərdə listlərin dəyişdirilməsi, başqa sənədlərdən götürülən elementlərin, şəkillərin yapışdırılması, imzanın, möhrün və ştampın , rekvizitin və s. dəyişdirilməsi. GNTV 2-ci sinfi. Müxtəliv növ obyetklərdə gömrük nəzarətinin məsafələrdən operativ-texniki təftişini nəzərdə tytan teüxniki vasitələribirləşdirməklə , obyektin intposkonsiyasının köməyi ilə təftiş-baxış komplksi nin strateji cəhətdən vacib xammalın məsafədə həcmini, onun tərkibində gömrük hüquq pozuntusuna səbəb ola biləcək əşyaları müəyyənləşdirməyə imkan yaradır. GNTV 3-sinfi. Operativ-texniki fəaliyyət kimi gömrük axtarışı və baxışı aparmaq üçün vacib olan texniki vasitələri birləşdirməklə qabalşdırılmış nəqliyyat vasitələrinin və malların çətin daxil olunan yerlərdə optik-mexanikiaxt arışılar aparmağı bağlı və gizli yrlərə xüsusi nişanələr qoymağı, həmçinin, texniki vasitələr, cihazlar tətbiq olunmaqla saxlanılan obyektdən gömrük nəzarəti üçün nümunələri götürməyi nəzərdə tutur. GNTV 4-cü sinfi. Operativ – texniki fəaliyyətin təmin olunması ilə bağlı olan texniki vəsaitləri özündə birləşdirir: -gömrük nəzarətində saxlanılan obyktdəki potensial əşyada operativ-diaqnostik əməliyyatlar aparmaqla gömrak baxışının nəticəsinin müəyyənləşdirilməsi; -XİFGN mövqyindən yanaşmaqla müvafiq qruplara , siniflərə aid malların operativ təsnifatının aparılması; -gömrük təminatının atributunun möhkəmliyinin müəyyən olunması. GNTV 5-ci sinfi. Gömrük sərhədindən kçirilən malların və nəqliyyat vasitlərinin gömrük təminatı vasitəsi kimi onlara əlavə və müvafiq gömrqk sənədləri daxil olunmaqla gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün vacib olan texniki vasitələr. GNTV 6-cı sinfi. Gömrük zonasında olan şəxslərin hərəkətinə operativ texniki müşahidə funksiyasını yerinə yetirən texniki vasitələri özündə birləşdirir. GNTV 7-ci sinfi. Gömrük sərhədindən keçən müxtəliv növ daşıyıcıların belə keçmələrinin zərərli olması barədə məlumatıların əldə olnmasını təmin edən texniki vasitələrdir.
1. ekspertiza: anlayış, təsnifat, ekspert idarələri. Gömrük məqsədləri üçün müəyyən miqdarda ekspertiza aparılır. Ekspertizanın mahiyytini, təyinatı və aparılması metodikasının daha dərindən öyrənmək, anlayışı başa düşmək üçün bu növ fəaliyytə, onun nəzəri məsələlərinə baxılması məqsədə uyğundur. Ekspertiza elmi praktiki tədqiqatı xüsusi növü olub, insan fəaliyyətinin müxtəlif sfralarından mübahisli məsələlərin həllindən yaxud yaranmış problemlə bağlı əsaaslandırımış qərarın qəbulundan ekspertlərin əldə etdiyi düzgün , obyektiv və müstəqil nəticəni əks etdirir. Ekspertlər (latınca aparıcı , savadlı, təcrübəli) ensklapedik yaddaşa, həmcinin xüsusi biliyə, peşkar təcrübyə və yeniliklərə malik universal savadlı adamlara deyilir. Dünyada böyük miqdarda müxtəlif tyinata və tədqiqat predmetinə malik ekspertlər vardır.Hansı ki, onları müxtəlif obyektləri öyrənir, müxtəlif tədqiqat metodlarından istifad edir və eyni məna kəsb etmyən tapşırıqları həl edirlər.Bütünlükdə onları üçün son məqsəd – düzgünülüyün bərqərar alamasıdır. Ekspertizanı müxtəlif əsaslara görə sistemləşdirmək və təsnifləşdirmək olar. Ekspertiza məqsədinə görə iki tipə - cinayət, prosesula xarakter daşıyan və cinayətsiz tipə bölünür. Ekspertizanın sistemlşdirilməsi elmin sahləri yaxud ictimai təcrübd qəbul olunduğu formada aparılır.(yaxud ümumi xarakterli elmi- praktriki biliyə).Ona gördə kritüriyasına görə ekspeürtiza siniflərə bölünür: hərbi, siyasi, sosialoji, texniki, iqtisadi, kriminalistin, səhiyyə, incəsənd, əmtəəşunaslıq, ekaloji və s. Hər bir bilik sahəsi özünü nəzarəti bazasına malik olmaqla ekspertizanın spesfikliyinə - metyodiki, texniki və elmi – hüquqi vəziyyətinə münasib formalaşır. Hər bir sinif ümumi əlamətlərinə gorə xarakterik olan mütəlif mnada ekspertiza qəbul edə bilər: əşyalara görə, obyektlr görə, metodiki və tapşırıqlar üzrə ekspertiza tədqiqatları. Öz növbəsində bir növ ekspertiza öz daxiluində xarakter və xüsusiyyətlərində, əlamətlərindən asili olaraq növlərə və yarım növlərə blünə bilər. Məsələn , əgərə sənədlərin texniki ekspertizası müxtəlif obyektlər üzrə tədqiq olunursa , əşayaya grə müxtəlif metodika tətbiq olunur. Belə bir şəraitdə sənədlərin texniki ekspertizasının növləri, yarın növləri öz yerini tapır. Ardıcllığına görı aparılan ekspertiza ilkin və təkrara bölünür: həll olunana tapşırığın miqyasına görə- əsas və əlavə, tədqiq olunan ob-in miqdarına görə kiçik obyekti, böyük obyekti, ekspertlrin sayına görı və onların iş metoduna görə - təkbaşına, kollektivl vəs. Obyektiv səbəblərə ,nəzarəti uzun vaxt tələb edən kriminalistik ekspertizası hesab olunur.Bu onunla əladədardır ki, burada ekspertiza ob-nin predmeti əsasən cinayətkarların və vətəndaşaların işinə olan əşyayi dəlillər, fsaktlar , prolmlər sayılır. Ekspertlər tərəfindən ekspertiza aktı formasında təqdim olunana nəticə müxtəlif cinayət işlərinə və vətəndaşların işinə baxılarkən və aparılan tədqiqat prosesində sübüt kimi istifadə olunur. Hər hansı bir ölkədə və bütüvlükdə dünya miqyasında kriminalistik sinfin aid olan ekspertizaya böyük əhəmiyyət verilir.Odur ki,hər bir ölkədə ekspertlərin işi bu sahədə fəaliyyy ob-i oal idarələrin işi dahada nümünəvi təşkil olunur və onların işi yüksək qiymtləndirilir. Ona gördə uzun illərdən bri yığılan təcrübi və elmi hüquqi kriminalist ekspertizanın arsenalı yeni ekspert idarələrində istifadə olunur və yeni eksertiza sinfinin formalaşmasına xidmət göstərir. Ekspertizanı ictimai əsaslarla , yaxud xidmıti tapşırığın icra olunması kimi aparmaq olar. Ona görədə hazırki. Şəraidə dünyada ekspertizanın həyata keçirilməsinin müxləlif formaları fəaliyyt göstərir: ictimai, xüsusi, koperativ, dövlət beynəlxalq təkbaşına aparılan işlər daimi, yaxud müvqqəti saslarla ola bilər. Ekspertiza idarəlri mulkiyyət formasından asılı olmayaraq (dövlət, kooprativ, icarə) özünün hüquqi statusu olmalıdır. Onlar o qədər müstəqil olmalıdırlar ki, heç bir idaredici heyyt ekspertlrin faliyyətinə təsir göstər bilməsin.Həmçinin ekspertlərin maliyyə vəziyyəti təminatlı olmalı, onlaran başqa hərəkətlər yol vermlərinə şərait yaratmamalı, yaxud ekspertizanın nəticəsinə hüquq-mühavizə orqanlarının, kommersiya təşkilatalarının qarışmasına yol verilməməlisdir. Onların müstəqilliyinin və toxunulmamazlığının təmın olunması şərtlərinə aşağıdakıları aid etmək olar :
Ekspert idarələrində vəzifə səlahiyytlərinə dair qaydalar olmalı , hər bir koteqoriya ekspert və mütəxəsislərin vəzifələri, funksiyaları məsuliyyətləri müyyənləşdirilməli, peşə hazırlıqlarının təhsilinin, elmi – texniki bilik səviyysinin və təcrübəsinin artılılması tləb olunmalıdır. Təcrübə göstərir ki, ekspertizanın səmərəli aparılması yalnız xüsusi olaraq seçilmiş bütün texniki vasitələrlə təmin olunmuş idarələrdə ola bilər: inistitutlarda, elmi-tədqiqat inistutlarında, muzeylərdə, gömrük labaratoriyalarında. Bu təşkilatların hər biri ekspert fəsaliyyəti barədə qayda hazırlamağa borcludur. Bu səndlərdə göstərilir: tapşırıq, funksiya, təşkilati quruluş, maliyyələşmə mənbəyi, təşkilatların v ekspertlərin hüquq və vəzifələri eyni zamanda sifarişçilərlə qarşılıqlı münasibətləri əks etdirən reqlamentləşdirilmiş qaydalar – nümunənin alınma və nəticənin vrilmə qaydaları, nümunələrin bağlanılması, göndərilməsi və saxlanılması. 2.Gömrük ekspertizası: anlayış, gömrük ekspertizasının obyekti və predmeti. Gömrük ekspertizası – gömrük işi tapşırıqlarının yerin yetirilməsində ekspertlər trəfindən xüsusi elmi – praktiki tədqiqatdır. Gömrük işinin həyata keçirilməsində bir sıra ən müxtəlifs ekspertiza tələb edən , fiksal , nəzarət , iqtisadi , hüquq – mühavizə , statistik və müdafiə xarakterli ümumi tapşırıqlar həll olunur. Əsaslandırılmış ekspertizanın təşkilində gömrük orqanı işçiləri bilavasitə - onun reallaşmasının təşbbüskarı olmaqla yanaşı müvafiq olaraq bu ekspertizanın aparılmasına nəzəri və praktiki qaydalarını mütləq bilmlidir.( onun prdmenti, ob-ti, tədqiqat metodu və s.). Gmrük ekspertizasının aşğıda göstərilən sinifləri müəyyən olunmuşdur: - xüsusi xarakterik əlamətlərimə görə, predmetin görə, tapşırığına görə obyekt və tədqiqat metoduna görə.
Onların içərisində nisbətən vacibi aşağıdakılardır:
Bunula yanaşı qaçaqmalçılıqla mübariz işçilərinin prosesa zamanı irəli sürdükləri ayrı-ayrı məsələlərdə gömrük ekspertizasının predmeti ola bilər. Gömrük ekspertizası zamanı tətbiq olunan və texniki vasitələr. Gömrük ekspertizası aparmaq üçün müxtəlif texmiki vasitələrdən və ekspert tədqiqat metodlarından istifadə olunur.Hansıki, onların bir hissəsi xüsusi olaraq gömrük məqsədləri üçün hazırlanır. Orqanaleptik metodu insanların əşyaları (məhsulları) hiss etmək , yaxud təhlil etmək kimi xarakterik xüsusiyyətlrin , onların keyfiyyət göstəriciləri və diaqnostik əlamətləri kimi qəbul olunur. Bu metod yeyinti mıhsullarinının dadının , aramatının müəyyən olunmasında , bəzi istehlak mallarının , həmçinin qiymətli daşların qiymətləndirilməsində uzun illər müvəfəqiyyətlə istifadə olunur. Qiymətli yuvilir mallarının alınması barədə müqavil bağlanarkən vizual qiymətləndirmə və diaqnostik metodlarda çoxdan istifadə olunur.Ona gördə orqanaleptiki təhlili ənənəvi klasik metod hesab etmək olar. Lakin bu metodun düzgünlüyü və dəqiqliyi müyyən mənada bilavasitə ekspertin biliyi , təcrübəsi və fizialoji imkanları ilə məhdüdlaşır. Ekspüertlərin hiss etmə qabiliyytinin yaxşılaçdırılması məqsədilə xüsusi texniki vasitılərdən istifad olunur.Vizual diaqnostika zamanı görmə, seçmə və araşdırma qabiliyyətini artərmaq üçün eynəkdən , lupadan , mikraskop, yaxud başqa optik cihazlardan istifadə olunur. Bu ən sadə və iqtisadi cəhətdən sərfəli orqanaleptik metoddur. Onun başlıca xüsusiyyəti materialları dağıtmadan qısavaxtda diaqnostik baxış aparmaqla qiymətləndirmyə imkan yaradır. Bu metodun vacib cəhətlərindən biridə gömrük praktikasında müxtlif istehsal və istehlak malları və yeyinti məhsullarının qiymtlndirilmsində istifadə olunmasıdır.
Ekspert metodunun əsas üstünlüyü ondadırki , ekspertlər malları tədqiq edərkən özləri onun nomenklaturasının, kyfiyyt əlamtlrini və bal qiymətlrini müəəyən edirlər. Lakin bu metodla bağlı ekspertlərə təsadüfi hallarda , tədqiq olunana malların gömrük yük deklarasiyasına uyğun gəlmədiyi şəraitdə müraciət olunur. Gömrük ekspertizasının texnalogiyası. Eksper tdqiqatalrı texnalogiyası ümumi qaydada ardıcılıqla , bir-birini əvəz edən mərhələlərdən ibarətdir: Hazırlıq (ekspert baxışı, nümünə götürülməsi daxil olunmaqla), analitik (yaxud ekspertiza ob-nin real tədqiqi mərhələsi), sintetik ( yaxud müqayisəli tədqiqat), yekun qiymtləndirm və nəticənin formalaşması. Gömrük ekspertizası texnalogiyası gömrük obyektitəcrübəsi üçün xarakterik olan qiymətli əşyalardan əyani şəlikdə göstərmək olar. Qiymətlərin gömrük eksertizasının bütün texnaloji mərhələlərdə parılması o qədər vacib sayımır. Texnaloji ekspertiza prosesind tədqiqat əməliyyatlarının miqdarı və qaydaları gömrükçülərin ekspertlər qarşısında qoyduqları tapşırığa uyğun olaraq aparılmalıdır.
Ekispertiza aarmaq hüququ və səlahiyyətinə. Ekspertiza idarələrində işləyən və ekspert fəaliyyti barədə xüsusi icazəsi olan ekspertlr malik ola bilər. Bu cür vəsiq alanların mütləq baza təhsili, tədqiqat aparmaq qabiliyəti gömrük işinin əsasları və ekspertiza biliyi, tədqiq olunana mallara və əşyalara münasibətdə bazar komyiturasına dair biliyi, həmçinin yüksək dərəxədə informasiya aktivliyi və təlimatlandırmaq qabiliyyəti olmalıdır. Informasiya aktivliyi insanların müassir informasiyanın əsaslarını əldə etməyə can atmasından ibarətdir. Bu ekspertliyə namizədin istəyində, qabiliyyətindən və imkanından asılıdır. Peşəkarlıqla məlumatlandırma bu tarixi inkişafs biliyini həmçinin və gömrük işinin müassir vəziyyətinin, həmçinin müəyyən səhələr üzrə ükspüertiza sinfinə aid obyetklərin və əşyaların konkret növünü ekspertizasına dair biliyi özündə əks etdirir. Gömrük ekspertinin məlumatlandırma peşıkarlığı olmalıdır : -aparılam müvafiq ekspertizanın milli tələblr baxımından standartlara və reqlamentə uyğun olması; -xarici fəaliyytlə bağlı gömrük ekspertizası aparan eksapertlərin metodiki , təşkilati, iqtisadi və hüquqi qaydaları mənimsəməsi . Kvalisentlik məlumatlandırmada məhsulların keyfiyytinin miqdarca qiymətləndirmə elmi metodu ilə məşğul olan ekspertlərin kvalimentriya bilyinə baxılır. Mədəni mlumatlandırma eksperti geniş erodisiyaya v geniş ensklopedik biliyinə əsaslanır. O, hümanitar və texniki elimlərə yiylənmiş , estetika sahəsində müəyyən bilyə malik olmalıdır. ekspertlər özünü peşə və kvalimtrik biliyi və bacarığını aşağıdakı yollarla artıra bilər:
Ekspertin şəxsi keyfiyyəti onun qabiliyyətindən, ixtisas dərəcəsindən , biliyindən, əməyə düzgün münasibətindən, əlaqə yaratmaq qabiliyyətindən bilavasitə asılıdır. Gömrük ekspertizasının aparılması zamanı ekspert aşağıdakı hüquqlara malikdir:
Hər bir ekspert qəbul olunana nəticə üçün məsuliyyət daşıyır. Mövzu 10: Gömrük orqanlarının idarə edilməsinin əsasları. Plan:
1. İdarəetmə anlayışı. Hər hansi bir sistemin, insan amilidə daxil olunmaqla istər ayrılıqda və istərsə də qrup halında adamların fəaliyyətinin idarə olunması o zaman səmərəli olur ki, onların fəallığının istiqamətıəndirən və tənzimləyən müərrən təşkiledici başlanğıc olsur. K. Marks yazır: “ ayrılıqda skripkaçı özünü zü idarə edir , orkestrla isə drijora rehtiyac duyulur”. Gömrük orqanlarında idarəetmə sistemi özünün başlıca məqsədinə nail olması, daha doğrusu onların bütün üzvlərinin hərəkətlərinin vahidliyinin təmin olunmasıdır. Odur ki, gömrük orqanlarının daxilində idarəetmə tələb olunur. Təcrübə göstərirki , idarəetmə xüsusi idarəetmə biliyi olmadan aparıldıqda adi hesablamalara əsasən gömrük orqanlarının operativ - idarəetmə fəaliyyət ölkənin iqtisadi təhlükısizliyinin təmin olunmasına, iqtisadi marağının görünməsin böyük ziyan vurur.Odur ki, Az R-sı gömrük orqanlarının üzərinə düşən məqsəd və funksiyaların yeürinə yeütirilməsinin optimal təşkilininn təmin olnması üçün idarəetmənin nəzəri aspektlərinin , mahiyyəti və iqtisadi məzmununun öyrənilməsi vacib amil kimi ön plana çəkilməlidir. İdarəetmə nəzəriyəsinə görə canlı aləm əsasən 3 komponentə: cansız təbiət, canlı təbiət və insan cəmiyyətinə blünür. Bu müddəalara əsaslanaraq idarəetmə prosesi aəağıdakı şəkildə təsnifləşdirilir: -cansız təbiətdə idarəetmə prosesləri; -canlı orqanizimdə (bialoji proseslərdə) idarəetmə prosesləri; -cəmiyyətin (sosial sistemlərin) idarəetmə prosesi. Cansız təbiətdə idarəetmə prosesinə istehsal – texniki prosesləri, mexanizimləri, maşınlar sistyeminin və ümumiyyətlə texniki sistemlərin idarə olunması daxildir. İdarəetmə bu sahəsi əsasən txniki elmlər tərəfindən öyrənilir. Canlı təbiətdə baş verən və camlı orqanizimləri fəaliyyti ilə əlaqədar olan məsələləri təbiət elimləri öyrənir və idarə edir. Qruplarda , kolektivlərdə sifarişlərdə birləşmiş və müxtəliv marağa malik olan insanların idarə olunması çox mürəkkəbdir və onun öyrənilməsi ilə əsasən sosioloji və ictimai elmlər məşğul olurlar. Cəmiyyətin məhsuldar qüvvəsi olan insanlar təbiət və cəmiyyətin mövcud qanunları çərçivəsində maddi nemətlərin istehsalında fəal iştirak edir. Demıəli insanlar cəmiyyətin istehsalın, idmətin ( gömrük) idarəolunmasını həyata keçirirlər. İdarəetmə nə deməkdir? Ədəbiyyatlarda idarəetməyə o cümlədn sosial – iqtisadi sistemlərdə gömrük orqanlarına aid olan çoxlu sayda müyyən anlayışlar var. Ümumi fərqlənmə cəhətlərinə görə , təzahür formalarıda nəzərə alınmaqla gömrük orqanlarının idarə olunmasını aşağıdakı qaydada müəyyənləşdirmək olar. İdarəetmə elə bir ardıcıl, arasıkəsilməz prosesdir ki, o daxili və xarici şəraitin dəyişməsindən asılı olmayaraq idarəetmə qərarlarının qəbul və realizə olunmasında gömrük orqanı işçilərinin hərəkətini təmin edir və istiqamətləndirir. İdarəetmə fəaliyyətinin formalaşması və realizə olunmasından idarəetmə subyektinin miqdarı (idarəedici sistemlər, yarımsistemlər), idarəetmə obyekti ( idarə olunan sistem, yarımsistem) və müəyyən mənada onların arasında olan təşkilatın; birbaşa və əksinə əlaqələrin düzgün müəyyənləşdirilməsi. Bütünlükdə idarəetmə subyekti, idarəetmə obyekti və onları arasında olan qarşılıqlı əlaqə gömrük orqanlarının idarəetmə sistemini yaradır. Gömrük orqanlarında bütün rəhbər işçilər idarəetmə ob-nə aiddir. Onların idarəetməyə dair qərarlar qəbul etmək, tabçiliyin ləğv olan işçilərə kollektivə göstəriş vermək və icra olunmasını tələb etmək səlahiyyətlərinə malikdir. Gömrük məntəqələri , gömrükxanalar- regional gömrük idarəetmə orqanları və Az R-sı komitəsi onların məqsəd yönlü fəaliyyətini istiqamətləndiri. Gömrük orqanılarında idarəetmə ob-nə idərəedici qərarlar. əmrlər gömrükxanalara gömrük məntəqələrinə verilən göstərişlər, gömrük işi mütəxəsisləri, gömrük kollektivi , təşkilati struktur, tüexnaloji gömrük əməliyyatları, fonksiyaların həyata keçirilməsi ilə əlaqədar bütün fəaliyyət növləri, gömrük orqanılarına həvallə olunan işlər, gömrük rüsumalrı və s. aiddir. İdarəetmə sub-i və ob-i ilə bağlı məsələləri aydınlaşdırmaq üçün gmrük orqanlarında idarəetmə strukturunun pilləli olmasının, ierarxia xarkater daşıması, həmçinin onun gömrük orqanlarının idarəolunmasının müxtəlif səviyələrinin idarəetmə sub-i v ob-i kimi çıxış etmsini başa düşmək vacib şərtlərdəndir. Bu hər bir idarəetmə pilləsində və ya idarəetmə səviyəsində sub və ob-in özünün idarəetmə uyğunluğunu göstrir. Odur ki, idarəetmə ob-nə vahid sistem kimi gömrük orqanlarında idarəedici və idarəedici sub kimi baxılır. Ona görədə fəaliyyt növü kimi idarəetmə belə bir quruluşda müyyən edici və idarəedici tərəflərində aiddir. İdarəetmə sistrmində sub v ob arasında qarşılıqlı əlaqə və qarşəlıqlı münasibət böyük rol öynayır. Hansı ki, idarəetmə təşkilatı quruluşu bilavasitə ondan asılıdır. İdarəetmə sub-nin faktinki vəziyyti və onu hat edən mühit dair informasiya alır. Bu informasiya idarəetmə sub-də işlənir, nəticədə hər hansı bir formada idarəetmə qərarları çıxarılır. Birbaşa əlaqə yolu ilə onun mtni idarəetmə ob-nə verilir. Verilən qərarların yerin yetirilmsin dair məlumat və idarəetmə ob-nin vəziyyəti barədə yeni məlumatlar (idar olunan sistem) yendə həmin kanalla idarəetmə sub-nə daxil olur. Beləliklə , idarəetmə müəyyən mənada fasilsiz bir proses hesab olunur.gömrük orqanılarının idarolunmasının fasilsiz xaraktri daxil olan informasiyaların daimi ardıcıl bir proses olması il əlaqədardır. İdarəetmə prosesində fasiləsizlik onun pilləliyi müəyyən ardıcıllığa malik olamasının . bu və ya digər idarəetmə mərhələsində işlərin yerin yetirilməsində müxtəlif idarəetmə formalarımnın tətbiqində özünü biruzə verir. Məsələn, gömrük orqanı sistemində idarəetmə məqsədinin əsass istiqamətləri planlaşdırmanın müxtəliv formalarının işlənməsinin və həyata keçirilməsi hesabina müəyyənləşdirilir. Gömrük orqanlarının idarəetmə sistemi aşağıdakı komponentlərdən ibarətdir: idarəetmə mexanizmi; idarəetmə quruluşu; idarəetmə prosesi və idarəetmə sistemi mexanizminin təkmilləşdirilməsi. İdarəetmə mexanizmini – qanunları, prinsiplər, məqsəd, metod və idarəetmə funksiyası təşkil edir. İdarəetmə quruluşuna idarəetmə orqanı, idarəetmə kadrları və idarəetmənin texniki vəsaitləri daxil olunur. 2. İdarəetmə qanunu. İdarəetmə qanunu ətraf mühitdə baş verən proseslərlə bağlı idarəetmə sistemləri v yarəmsistemlər araslnda ümumi, qismən və vacib olan əlaqələriözündə əks etdirir. İdarəetmə sisteminin yaradılması və funksiyaların müyyənləşdirilməsində idarəetmə qanunu biliklərindən istifad olunmasının xüsusi rolu vardır. İdarəetmə qanunları:1)idarəetmə sisteminin vahidliyini qanunu; 2)idarəetmənin proporsianlığı qanunu; 3)idarəetmə funksiyalarının mərkəzləşdirilməsinin optimal əlaqələndirilməsi qanunu;4)idarə olunan və idarəedən sistemlərin nisbiliyi qanunu və s. İdarəetmə sisteminin vahidliyi qanununun fəaliyyəti özünü aşağıdakı hallarda birüzə verir:yuxarı dövlət idarəetmə sistemi orqanları ilə onun aşağı həlqələrinədək idarəetmə münasibətlərinin qırılmaz xətlərlə bağlılığı,idarəetmə prosesinin bütün mərhələlərində və əməliyyatlarda fasiləsizliyin , ritmililiyin qarşılıqlı anlaşılmanın gözlənilməsi zamanı. İdarəetmə proporsianlığı – sistemin əsas hissələri arasında fasilsizliyin, müqavimətin , təşkilinin, idarəedən və idarəolunana sistemlər arasında əsas amil kimi proporsoyanallığın, optimallığının təmin olunma səviyyəsini müəyyənləşdirir. Bu qanun gömrük qeydiyyatı, gömrük nəzarəti və başqa funksiyaların reallaşmasını, az xərclə daha çox səmərəyə nail olunmasının nə dərəcədə tam və dəqiq formada təmin olunmasını göstrir. Mərkəzləşdirilmənin optimal əlaqələndirilməsi qanunu – elə idarəetmə sisteminin qurulmasını və onun elə təşkili formalarını nəzərdə tutur ki, tabeçiliyindn asılı olmayaraq hər bir aşağı və mərkəzi gömrük idarəetmə orqanları ardıcıl və möhkəm tabeçiliyə malik olsun. İdarə olunan və idarəedən sistemdə nisbi asılılıq qanunun məzmunu ondan ibarətdir ki, idarəedici idarəolunana sistemin tələblərini müvafiq qaydada təmin etsin. Bu asılılığın dəyişməsi müxtəlif amillərin, ən başlıcası isə təşkilatı və iqtisadi amillərin təsiri altında baş verir. Birinci növbəd idaredici sistemin inkişaf səviyyəsi idərəolunana sistemin operativ- xidməti fəaliyyətinin inkişaf səviyyəsinə uyğun olmalıdır. 3 İdarəetmə prinsipləri. İdarəetmə prinsipləri dedikdə idarəetmə sistemində rəhbrin ideyası , qaydalar əsas vəziyyt , əxlaq normaları başa düşülür. Gömrük orqanlarının idarəolunması praktikasında ümumi , xüsusi və təşkilati - texnaloji proseslərdən istifad olunur. 1) idarəetmə ümumi prinsipləri - idarəetmə strateji norması olub , o gömrük orqanları sistemlrinin bütün sfralarına təsir göstərir. Lakin onun spesvik təsiri hər bir idarəetmə sistemind özünü biruzə verir. Bəzən idarəetmənin əsas ümumi prinsiplərinin bölüşdürülməsi zamanı gömrük orqanlarının idarəolunması sisteminədə təsir edir. a)sistemlilik - idarəetmənin aparıcı prinsipidir. Sistemlilik gömrük orqanlarının idarəolunmasında sistemin quruluşunun və fəaliyytinin birliyini tmin edir və təkmilləşdirir. Gömrük orqanlarının qarşısında duran məsələlərin çətinliyindən asılı olaraq dövri əlaqə sistemi də böyük əhəmiyyət kəsb edir. b)informasiya bolluğu prinsipi – gömrük orqanalrı sistemində o cümlədən idarəetmədə informasiyaların görünməmiş həcmndə artması şəraitində bu prosesin intensivləşdirilməsinin vacibliyini göstərir. 2) idarəetmə xüsusi prinsipləri – gömrük orqanlarına iki böyük qrupa bölünür. Gömrük fəaliyyətində tətbiq olunana iqtisadi, sosial-siyasi və mənəvi sfranın prinsipləri və öz səlahiyyətləri daxilində dövlti hüquq-mühafizə orqanının tərkib hissəsi kimi Az R-nin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmni olunmasının prinsipləri. Xüsusi idarəetmə prinsiplərinə aiddir: qanunçuluq, fasiləsizlik, operativlik, mökəmlik, məsuliyyətlilik, qeyri mərkəzləşdirmənin ağıllı yolla mərkəzləşdirilməyə aparılması . 3) idarəetmə təşkilatı-taxnaloji prinsipi - əsasən gömrük orqanı rəhbərliyinin təşkilatı tənzimləyici və idarəedici-icraçı fəaliyytini göstərir.Buna idarəetmə prinsipini au\id etmək olar:vahid başlanğıc,əməyin bölgüsü skalyar;ierarxiya,vahid icraçılıq və səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi və s. 4.İdarəetmə funksuyaları İdarəetmə funksiyası məqsədə nail olmaq üçün idarəetmə obyektinə yönəldilən planlaşdırma,əlaqələndirmə və nəzarət üzrə idarəetmə subyektinin fəakiyyətidir. İdarəetmənin aşağıdakı funksiyaları təsnif edilir:proqnozlaşdırma və təhlil, planlaşdırma, tənzimləmə, uçot, nəzarət, rəsmiləşdirmə və gömrük nəzarətinin idarəedilməsi funksiyası bu qeyd edilən idaretmə funksiyaları idarəetmənin ümumi funksiyasina aid olunan funksiyalardır. İdarəetmənin spesfik funksiyasına aiddir: iqitisadi fəaliyyətin idarə olunması funksiyası, hüquqi tənzimləmə fəaliyytinin idarə olunması funksiyası; İdarəetmənin maliyyə - iqtisadi fəaliyyəti funksiyası, idarəetmənin sosial funksiyası. 5. İdarəetmənin metodları. İdarəetmə metodu – qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq açan idarəetmə ob-nə təsir edən mütəlif yolların , metodların, fəndlərin və təsir vasitələrinin məcmuuna deyilir. Gömrük orqanlarında idarəetmə fəaliyytinin miqyasına görə ümumi və xüsusi metodlara ayarılır. Ümumi idarəetmə metodu qlobal problemlərin həllinə yönəldilməklə gömrük işində strateji məqsədlərin, bütünlükdə gömrük sistemind əsas məqsd çatmağın forma və metodlarını müəyyənləşdirir. İdarəetmə xüsusi metodu cari və operativ idarəetmə sisteminin üstünlüklərindən istifadə olunmasını nəzərdə tutur (regional idarəetmə, gömrükxana və gömrük məntəqələrinin idarə olunması). Gömrük sistemində təsir formalarından asılı olaraq birbaşa və dolayı metodlar tətbiq olunur.
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|