Azərbaycan döVLƏt neft akademiyasi
Yüklə 86,12 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu: İnsanlar arasında kommunikasiya Fənn: Konfliktologiya Magistrant: D.Y.Cəbiyeva Rəhbər: dosent. K.H.İsayev
- 1.Kommunikasiya kanalları
- İnternet
- 2. Təsir etmək və inandırmaq məqsədi daşıyan kommunikasiyalar
|
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT AKADEMİYASI Fakültə: İqtisadiyyat, Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər və menecment Kafedra: Neft emalı,neft-kimya sahələrinin iqtisadiyyatı və menecment Qrup: A7322 R E F E R A T Mövzu: İnsanlar arasında kommunikasiya Fənn: Konfliktologiya Magistrant: D.Y.Cəbiyeva Rəhbər: dosent. K.H.İsayev Kafedra müdiri: prof. V.T.Novruzov BAKI – 2012 P L A N: Giriş
Nəticə
GİRİŞ İqtisadi ədəbiyyatlarda kommunikasiya informasiyanın bir subyektdən digərinə ötürülməsi kimi şərh edilir. Bu zaman subyekt kimi ayrı-ayrı şəxslər, qruplar və bütövlükdə təşkilatlar çıxış edə bilər. Birinci halda kommunikasiya şəxslərarası xarakter daşıyır və arzu edilən reaksiyaya cavab almaq üçün ideyaların, faktların, fikirlərin eyhamların hiss və ya qəbul etmələrin, duyğu və münasibətlərin şifahi və ya hər-hansı formada (yazılı, jest, poza, səsin tonu vermə vaxtı və s.) bir şəxsdən digərinə verilməsi yolu ilə həyata keçirilir. Kommunikasiya və informasiya müxtəlif, lakin biri-biri ilə bağlı olan anlayışlardır. Kommunikasiya özündə həm nə verilirsə onu, həm də onun necə verilməsini birləşdirir. Kommunikasiya iştirakçılarının hər birinə qarşı tələblər irəli sürür. Belə ki, kommunikasiya prosesinin hər bir iştirakçısı görmək, eşitmək, hiss etmək və ya toxunmaq, iy və dad müəyyən etmək qabiliyyətinə malik olmalıdır. Kommunikasiya(communicatio)-latın sözü olub,mənası 1) ümumi etmək,bağlamaq,ünsiyyətdə olmaq; 2) iki və ya daha çox şəxs arasında olan qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan ünsiyyət; 3) bir şəxsin əldə etdiyi məlumatı başqasına (başqalarına) çatdırması və s. deməkdir. Kommunikasiya məlumatın insandan-insana verilməsinə deyilir.İnsan mahiyyət etibarı ilə biri-digəri ilə ünsiyyətdə olan varlıqdır.Ünsiyyət insanın sosiuma daxil olması və orada fəaliyyət göstərməsi üçün mühüm vasitədir.Məhz buna görədir ki,insan həyatında arsıkəsilməz informasiya mübadiləsi,yeni vərdişlər,təcrübələr əldə etmək həyati zərurətdir.Ünsiyyətin məqsəd və məzmunundan asılı olaraq onun vəzifələri də müxtəlif ola bilər.Ünsiyyət həmişə hərəkətdə olan dinamik bir proses olduğundan partnyorlar arasında yeni münasibətlər formalaşa bilər. Bir çox idarəetmə məsələlərinin həlli müxtəlif hadisələr çərçivəsində insanların qarşılıqlı hərəkəti (rəisin tabeçilikdə olanla tabeçilikdə olanların bir-biri ilə və s.) əsasında mümkün olur. Şəxslər arası kommunikasiya ola bilsin ki, qeyri müəyyənçilik iki fikirliyi xarakterizə edən məsələlərin müzakirəsi və həllinin ən yaxşı üsuludur. İnformasiyanın bölgüsü müəyyən, vaxt çərçivəsində problemin dərk edilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Bu informasiyanı təşkil edən məlumatlar kommunikasiyanın məhsulu hesab olunur, informasiyanın “bolluğu” yalnız məlumatların məzmunu ilə deyil həm də bu informasiyanın verilməsi vasitələri və ya metodları ilə müəyyən edilir. Kommunikasiya prosesi idarəetmənin effektliyi ilə bir başa əlaqədardır. Kommunikasiya bağlayıcı (əlaqələndirici) prosesdir. İnformasiya mübadiləsinin keyfiyyəti məqsədin reallaşdırılması dərəcəsinə bir başa təsir göstərə bilər. Bu o deməkdir ki, fərdin və təşkilatın müvəffəqiyyət qazanması üçün effektli kommunikasiya lazımdır. Kommunikasiyaya olan tələbat təşkilatın fəaliyyətinə təsir edən xarici mühit amillərindən asılıdır. Təşkilat kommunikasiya üçün onun xarici mühitini əhatə edən müxtəlif vasitələrdən istifadə edir. Onlar olduqları potensial tələbatlar haqqında reklam və əmtəələrin bazarlarda irəlilədilməsinin digər proqramları ilə xəbər verirlər. İctimaiyyətdə münasibətlər sferasında əsas diqqət yerli ümummilli və ya beynəlxalq səviyyədə təşkilatın müəyyən obrazının “imicinin” yaradılmasına verilir. Təşkilat dövlət tənzimlənməsinə tabe olmalı və bununla əlaqədar olan ətraflı yazılı hesabat tərtib etməlidir. 1.Kommunikasiya kanalları Cəmiyyət inkişafının erkən dövrlərindən insanlar bir-biri ilə əlaqə yaratmaq ,birləşmək, ünsiyyətdə olmaq, informasiya toplamaq məqsədilə kommunikasiyanın müxtəlif vasitələrindən istifadə etmişlər. Zaman keçdikcə, cəmiyyət inkişaf etdikcə insanların bilik səviyyəsi, ətraf mühiti dərk etmək qabiliyyəti artdıqca yeni kommunikasiya kanalları meydana gəlmiş, kommunikasiya bəşər fikrini aktuallaşdırmaq vasitəsinə çevrilmişdir. Qarşılıqlı təsir prosesində insanlar birinin o birinə köməyi, ünsiyyəti, birləşməsi hesabına zənginləşir, bəşəriyyət tərəfindən toplanan təcrübə hamının malına çevrilirdi. Cəmiyyətin tarixi inkişaf prosesində kommunikasiya da tədricən, təkamül yolu ilə inkişaf etmiş, onun yeni-yeni növləri, kanalları, vasitələri meydana gəlmişdir. Kommunikasiya daxili və xarici xarakter daşımasından asılı olmayaraq kommunikasiya dörd elementdən ibarətdir. Kommunikasiya prosesinin əsas məqsədi mübadilə predmeti olan informasiyanın, yəni məlumatın başa düşülməsini təmin etməkdir. 1. Göndərən-ideyaları yaradan və ya informasiyanı toplayan və ötürən şəxs. 2. Məlumat - simvollar vasitəsi ilə kodlaşdırılmış informasiya. 3. Kanal- informasiyanın ötürülməsi vasitəsi. 4. Qəbul edən-o şəxsdir ki, informasiya onun üçün təyin edilib və o bu informasiyanı aydınlaşdırır (interpretasiya edir). İnformasiya mübadiləsi zamanı göndərən və qəbul edən bir neçə qarşılıqlı əlaqəli mərhələ keçir. Onların vəzivəsi məlumatı tərtib etmək və onun ötürülməsi üçün kanaldan elə istifadə etməkdir ki, hər iki tərəf ilkin ideyanı eyni cür başa düşsün. Bu mərhələr aşağıdakılardır 1. İdeyanın yaradılması; 2. Kodlaşdırma və kanalın seçilməsi; 3. Ötürmə; 4. Kodun açılması. Kanal-bu məlumatın, xəbərin mənbədən qəbul ediciyə ötürmə vasitəsidir.Adətən kanallar kütləvi kommunikasiyaya və şəxsiyyətlərarası kanallara bölünür. Kütləvi kommunikasiya vasitələrinə informasiya yayılmasını təmin edən texniki vasitələr daxildir(çap, radio, televizor, internet və s. ). Şəxsiyyətlərarası kanal-bu bilavasitə tərəflərin şəxsi mübadiləsidir. Kanal-mənbə ilə qəbul edən arasındakı informasiyanın ismarıclarla ötürülmə vasitəsidir ( şifahi ötürmə, iclaslar, yazılı ötürmə, işgüzar sənədlər, hesabatlar, elektron poçt, komputer şəbəkələri). Əlbətdəki informasiyanın ötürülməsi informasiya və yaxud da kommunikasiya kanalları vasitəsilə həyata keçir. Şifahi nitq zamanı ötürücü vasitə hava dalğasının növbələnən qalxib-enməsi, başqa sözlə desək titrəyişidir. Kommunikasiya kanalları-kommutant və resipent arasındakı unsiyyəti material-texniki cəhətdən təmin edən vasitədir. Kommunikasiya kanalları olmadan ünsiyyət mümkün ola bilməz. Fikirlərin, hisslərin, emosiyaların ötürülməsi üçün jestlər, işarələr, simvollar, dil və s.lazımdır.Kommunikasiya kanalları illər boyu inkişaf etmiş və bu proses bu günumüzdə də davam etməkdədir. Kommunikasiya vasitələrinin inkişafı elmi-texniki tərəqinin əsasında baş verir. Komputerlərdə ümumdünya internet şəbəkəsinin yaranması ilə informasiyanın ötürülməsi daha da sürətli və qlobal hal almağa başladı. Bununla belə yeni kommunikasiya kanallarının yaranmasi keçmiş vasitələri (artıq öyrənilmiş, təhlil olunmuş) əvəz etməmiş, əksinə onların dərindən öyrənilməsinə, analizinə, inkişafına və geniş oxucu kütləsinə təqdim olunmasına şərait yaratmışdır. Kommunikasiya kanallarının hansının üstün olması, istifadə etmək üçün hansı birinin seçilməsi hec də adi sual deyil .Onlardan hansı daha yaxşıdır? Bu kanalların hansınınsa yox olması mümkündürmü? və s...Təkliflərin çox olması, müxtəlifliyi nəticə etibarı ilə şəxsi təlabatla müəyyənləşir. Aydındır ki, cəmiyyət həmişə informasiyanın yayılması üçün müəyyən vəsaitlərə malik olmuşlar. Ancaq, bununla belə informasiyanın cəmiyyətin əsas idarəetmə vasitəsinə çevrilməsindən ötrü geniş və məqsədyönlü şəkildə otürülməsini təmin edənə kimi əsrlər lazım olmuşdur. İnfomasiya kütləvi hal almış, kommunativ kanallar isə bütöv bir dəst kimi təkmilləşmişdir. Buna görə də çap, radio, televiziya və interneti bugünku gün fərqləndirən və onlar arasındakı birinciliyə görə rəqabətin yaranmasına səbəb olan spesifik xüsusiyyətlərin nə zaman əmələ gəlməsini müəyyənləşdirmək lazımdır.
İşarələr, simvollar və yazının yaranmasından sonra dünyanın ən “qədim” kommunativ vasitələrindən biri çap olmuşdur. Nəzərdə tutulmuş məqsəddən asılı olaraq, çap materiallarının müxtəlif formalarından istifadə edilir. Nəşrlərin PR kampaniyalarının həyata keçirilməsində oynadığı rolu nümayiş etdirmək üçün dörd əsas kateqoriyanı qeyd etmək kifayətdir - bukletlər və prospektlər, lokal nəşrlər, korporativ nəşrlər və sponsorluq edilən ədəbiyyat. Digər kommunikasiya sahələrində olduğu kimi, ictimaiyyətlə əlaqə üzrə peşəkar məsləhətçi də çap materialına xərclənmiş vəsaitdən daha çox səmərə əldə etmək üçün onun nə vaxt və necə istifadə oluna biləcəyini müəyyənləşdirməlidir. Alternativ kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etməsinə baxmayaraq, çap materialının uzunmüddətliyi və «mobilliyi» onu bir çox kampaniyaların ayrılmaz hissəsinə çevirir. Çap materiallarının ikinci əsas kateqoriyası şirkətlərin özündə buraxılan lokal nəşrlərdir ki, bunlar da jurnal, qəzet, ya da informasiya bülleteni formasında ola bilər. Çapın yaranması ilə bu gun də öz aktuallığını qoruyan kitablar, jurnallar, qəzetlər intensiv şəkildə inkişaf etmiş və kutləvi informasiya vasitələrinə çevrilmişlər.
Kitab, üzərinə bu və ya digər yollarla köçürülmüş mətn və ya rəsm şəklində informasiya daşıyıcılarından ibarət vərəqə toplusudur. Bu vərəqələr bir tərəfədən tikilir və üzlüklə örtülür. Kitabların kağız üzərində çap edilməsi son 500 ildən etibarən başlanmışdır. Bundan əvvəl kitabın işıq üzü görməsi üçün yeganə vasitə, onun əl ilə yazılması idi.
Qəzetlər xəbərləri təqdim edən və dərc edən bir nəşrdir. Qəzetlər ictimai fikrin formalaşmasında və baş verən hadisələr barəsində insanların məlumatlandırılmasında mühüm rol oynayırlar. İlk qəzetlər əl ilə yazılmış vərəqələrdən ibarət idi və onları ictimai yerləndən asırdılar. Ən birinci gündəlik qəzet Romada b.e.ə. 59-cu ildə nəşr olunmağa başlanmış və «Günün hadisələri» adlanan vərəq idi. İlk çap nəşri isə VIII əsrdə dərc edlmiş Çində buraxılan «Dibao» («Ti-pao») nəşri olmuşdur. Bu nəşr, müəyyən ölçülü taxta lövhələrdən hazırlanmışdı. Avropada müntəzəm nəşr edilən ilk qəzet isə «Avista Relation» və yaxud «Zaytunq» qəzeti idi. Bu nəşr Almaniyada 1609-cu ildən çap edilməyə başlanmışdı. Qəzetlər digər kütləvi informasiya vasitələri – jurnal, televiziya və radio ilə müqayisədə müəyyən üstünlüklərə malikdir. Qəzet daha çox məlumatı və daha müfəssəl şəkildə işıqlandıra bilir, radio və televiziyada gedən xəbərlər isə xülasə xarakteri daşıyır. Jurnallar əsasən müəyyən bir zaman kəsimində ölkədə və xaricdə baş vermiş mühüm hadisələrin işıqlandırılması və şərhi ilə məşğul olurlar. Qəzetlər də həmçinin, yerli xəbərlərin işıqlandırılması yönündə çalışırlar və bundan da başqa, informasiyanı jurnallara nisbətən daha operativ sürətdə təqdim edir və şərh verirlər. Qəzetlər əsasən gündəlik və həftəlik olurlar. Gündəlik qəzetlər ümumdünya, milli və yerli xəbərləri çap edirlər. Gündəlik qəzetlərin çoxu səhər qəzetləri, bir hissəsi isə axşam qəzetləri olurlar. Gündəlik qəzetlərin həftə sonu buraxılışları həcmcə adətən adi qəzetlərdən böyük olur. Bu qəzetlərin tərtibatında xüsusi bölmələr nəzərdə tutulur: iqtisadiyyat, əyləncə, maliyyə, səyahət, bazar günü əlavəsi, verilişlərin proqarmı və rəngli komikslər və d.. Böyük olmayan zonalara xidmət edən həftəlik qəzetlər adətən toylar, ad günləri, vəfat, yerli işgüzar həyat və siyasəti barədə də məlumat verir. Əksər məhdud dairəni əhatə edən belə həftəlik qəzetlər beynəlxalq və milli xəbərləri dərc etmirlər. Yeni texnalogiyalar həmçinin qəzetlərin istehsalı və çatdırılmasına da öz təsirni göstərmişdir, baxmayaraq ki, bunu oxucular heç hiss etməyə də bilərlər. “USA TODAY” (“ABŞ BUGÜN”) qəzetinin gözlənilməz uğuru peyk əlaqəsi və elektron çap olmadan mümkün ola bilməzdi. Bu qəzet digər qəzetlərə və bir sıra kütləvi informasiya vasitələrinə ciddi rəqib oldu. Beləki, o reklamçılara bütün ölkə miqyasında daxillində biznesmenlərin də olduğu auditoriya təklif edir. Qəzetlər həm də siyasi mübarizə silahı kimi də aktual olaraq qalır. Gələcəkdə isə qəzetlər yalnız yerli əhəmiyyətli tematik elanların, həmçinin müxtəlif pərakəndə satış reklamlarının yerləşdirilməsi üçün əhəmiyyət kəsb edəcək.
Jurnal (fransız dilindən tərcümədə, zəkaya sığmayan) — kütləvi informasiya vasitəsi olub, çoxsəhifəli dövri nəşr, yüksək poliqrafik səviyyəsi ilə fərqlənən, mətbuatda reklam vasitələindən biri. Jurnallar təyinatına görə fərqlənirlər: elmi jurnallar və populyar jurnallar. Jurnallar əsasən gündəlik baş verən və tez-tez dəyişən hadisələrin işaqılandırılması ilə məşğul olmurlar. Onlar həftə, ay kimi müəyyən bir dövrü əhatə edən zaman ərzində baş vermiş hadisələri dərindən təhlil edirlər. Jurnallar uzun müddətli istifadə üçün nəzərdə tutulur, bu səbəbdən də onlar daha qalın cildə malik olur və daha keyfiyyətli kağızda çap edilir. Adətən baş verən hadisələr qəzetlərdə operativ işıqlandırılır və onlar şərh edilir, jurnallarda isə operativlikdən daha çox, analitik materiallara üstünlük verilir.
Radionun dinləyici ilə yaratdığı canlı ünsiyyət bütün nəzəri və praktik fikirlərdə onun çox böyük üstünlüyü kimi qiymətləndirilir. Tədqiqatçı Qulu Məhərrəmov radionun özünəməxsus informasiya vasitəsi kimi bir neçə xüsusiyyətini qeyd etmişdir. Bunlardan ən əsası radiodinləyicinin istədiyi vaxt istədiyi dalğaya müraciət etməklə digər informasiya kanalına düşə bilməsidir. Digəri radionun çoxproqramlı informasiya vasitəsi kimi dinləyiciyə maraqlı olmasıdır. Qeyd olunanlarla yanaşı radionun digər KİV-dən üstün bir cəhəti də var. Bu da informasiyanın dinləyiciyə daha asan və operativ şəkildə çatdırılmasıdır. Radionun hadisə yerindən birbaşa yayımla hadisəni dinləyiciyə çatdırmaq imkanı var. Radiomüxbir baş vermiş hadisə haqqında birbaşa bağlantı ilə və ya sadəcə informasiyanı səsləndirib, “interşum” verməklə dinləyicini məlumatlandıra bilər.
“Mətbuat, radio ilə televiziyanın rəqabəti çox vaxt onların ikinci sırada getmələri ilə nəticələnir. Bu rəqabətdə televiziyanı digər KİV-dən kəskin fərqləndirən əsas amil onda vizuallığının olmasıdır . Bundan başqa, televiziya eyni bir problemi minlərin, milyonların müzakirə obyektinə çevirə bilmək xüsusiyyətinə malikdir. Bu mənada televiziya cəmiyyətin inkişafında, onun məlumatlandırılmasında xüsusi rol oynayır. İnternet İnternet — bir neçə kompüterlər sisteminin bir birinə bağlı olduğu, dünya səviyyəsində yayımlanan və daimi olaraq inkişaf edən əlaqə şəbəkəsidir. İnternet istifadəçilərin "məlumatın saxlanması, paylaşması və rahat əldə olunması" istəkləri nəticəsində yaranmış bir texnologiyadır. Bu texnologiyanın köməyi ilə insanlar məlumatları rahat şəkildə əldə edə bilirlər. İnterneti bir məlumat dənizinə yaxud çox böyük kitabxanaya bənzədə bilərik. Hər ay İnternet kanalları ilə orta hesabla 30 Terabitdən artıq informasiya nəql edilir. Bu, hərəsi 700 səhifədən ibarət olan 30 million kitaba bərabərdir. Brauzer və ya Veb səyyah - Sizin kompyuterdə işləyən və İnternet-səhifələrin axtarışına və baxılmasına imkan yaradan bir proqramdır. İterneti dünyanın əsas kommunikasiya kanalı olmağa real namizəd edən səbəb və xüsusiyyətlərdən biri məhz onun əcdadlarından(çap, radio, televizor) ən yaxşı cəhətləri ( vizualliq, operativlik, yenidən informasiyani nəzərdən keçirmək imkanı və s.) özündə cəmləməsidir. Buna maneə olan yeganə amil isə onun hər kəs üçün əlçatan olmaması və adəti üzrə insanlığın hər zaman olduğu kimi hər bir yenilik qarşısında şablon qorxu hissinin yaranmasıdır. 2. Təsir etmək və inandırmaq məqsədi daşıyan kommunikasiyalar İnsanlar birgə fəaliyyət prosesində müxtəlif formalarda əlaqə və münasibətlərə girir, əməkdaşlıq edirlər. Qarşılıqlı təsir təsir edəndən, təsirə məruz qalandan, təsiri təmin edən vasitələrdən, təsirin insan davranışında əmələ gətirdiyi dəyişiklikdən, daha doğrusu təsirin nəticəsindən ibarətdir. Bu baxımdan istər nəzəri, istərsə də praktik məqsədlər üçün onların əsas tiplərinin müəyyən edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahədə müxtəlif təsnifatlar məlumdur. Onların əksəriyyəti dixotomik xarakter daşıyır: insanların qarşılıqlı təsiri bir-birinə əks olan tiplərə bölünür. Qərb psixologiyasında müxtəlif müəlliflər qarşılıqlı təsirin bu iki tipin «kooperasiya-rəqabət» «razılaşma-münaqişə», «uyğunlaşma- müxalifət», «assosiasiya-dissosiasiya» kimi terminlərlə ifadə edirlər. Ünsiyyətin ən mühüm cəhətlərindən biri kimi onun qarşılıqlı təsir prosesi olması, başqa sözlə interaktiv cəhəti diqqəti cəlb edir. Ünsiyyətə girərkən insanlar hər hansı sual, хahiş, əmr, izahat və s. zamanı qarşılarına başqasına bu və ya digər şəkildə təsir etmək məqsədini də qoyur. Bu zaman o başqasından nəyisə öyrənmək, ona təsir etmək, onu yersiz hərəkətdən uzaqlaşdırmaq, onunla dostluq əlaqələri yaratmaq, ondan hansısa bir köməkliyi əldə etmək və ya ona öz kömək əlini uzatmaq və s. istəyini güdə bilir. Bu zaman ünsiyyətin nəzərdə tutulan məqsədi onun hər iki iştirakçısının birgə fəaliyyət tələbatına uyğun olursa öz müsbət bəhrəsini verə bilir, təsir birtərəfli deyil qarşılıqlı хarakter daşıyır. Birinci halda qarşılıqlı təsirin «pozitiv» növləri təhlil olunur: onlar bu baxımdan birgə fəaliyyətin təşkilinə kömək göstərirlər. Qarşılıqlı təsirin «neqativ» növlərini isə ikinci tipə daxil edirlər: onlar birgə fəaliyyəti bu və ya digər dərəcədə «zəiflədir», «pozur», Ünsiyyət prosesində insanlar nəinki mühit haqqında məlumat əldə edir, eyni zamanda müxtəlif adət və ənənələrə yiyələnir ki, bunlar da real varlığın dərk edilməsinə xüsusi istiqamət verir. Deməli ünsiyyət hər şeydən əvvəl obyektiv varlığın dərk edilməsini təmin edən əsas şərtdir. Həyati faktlar göstərir ki, ünsiyyət eyni zamanda psixi proseslərin təzahüründə özünəməxsus tərzdə iştirak edir. Ünsiyyət psixi proseslərin dinamikasına, təzahürünə təsir göstərir və onları daha da mütəhərrik edir. Ünsiyyət eyni zamanda şəxsiyyətin formalaşmasına da müəyyən tərzdə istiqamət verir. Demək olar ki, şəxsiyyətin təşəkkülü ünsiyyət prosesinin məhsuludur. Belə ki, ünsiyyət sayəsində insan keyfiyyətcə dəyişir, onun hərtərəfli, ahəngdar inkişafı mümkün olur, o, müəyyən ictimai vəzifəni yerinə yetirir, sosial rolu ifa edir, zəruri rəftar və davranış normalarına, praktik fəaliyyət vərdişlərinə yiyələnir, ətraf aləmə fəal surətdə təsir göstərməyə can atır.
İnanmaq, söylədiklərinizin qarşınızdakı tərəfindən psixoloji olaraq təsdiqlənməsidir. İş həyatında və ya ümumiyyətlə şəxsi inkişaf sahəsində ən çox danışılan və tələb olunan fərdi qabiliyyətlərdən biri inandırma qabiliyyətidir. Bu mövzuda müxtəlif idarəetməçi və psixoloqlar tərəfindən xeyli kitablar yazılmış və yazılmaqdadır. Bu barədə bilindiyi kimi ən çox oxunan və tanınan "Dost qazanma və insanlara təsir etmə sənəti" kitabının müəllifi Amerikalı yazıçı Dale Carnegie -dir. Ancaq son on ildə idarəetmə, şəxsi inkişaf və xüsusilə fərdi satış sahəsində müxtəlif kitablarla məşhur biznes məsləhətçi və təlimçi Brian Tracy-nin fikirləri diqqətəlayiqdir. Biznes məsləhətçi bu mövzuda son günlərdə yayınladığı məqaləsində İnandırma qabiliyyətində 4 P-nin əhəmiyyətli olduğunu vurğulamaqdadır. Bəs nədir bu 4 P? Brian Tracy-yə görə aşağıdakılardır:
2.P-Positioning-Mövqeləndirmə 3.P-Performance-Performans 4.P-Politeness-Nəzakətlilik 1.Power-Şəxsi (fərdi) gücünü inkişaf etdir və artır! Qarşındakı insan sənin şəxsi gücünü (bilgi və bacarığını) dərk edib qəbul edərsə, ona öz istədiyini asanlıqla qəbul etdirə biləcəksən. Misal olaraq daha üst pillə idarəetməçi (burda güc hiyerarşik güc) olsan insanlar sənə adi bir işçidən fərqli olaraq daha çox kömək etməyə və ya xidmət göstərməyə çalışırlar. Və ya hər hansı bir mövzuda ixtisaslaşmaqla o mövzuda başqalarına nisbətən daha çox güc əldə etmiş olursan və bununla insanlar bilgi və bacarığa sahib mütəxəssis kimi sizi daha asanlıqla qəbul edər və siz onları asanlıqla inandıra bilərsiniz. 2.Positioning- İnsanların (ətraf çevrənin) sənin haqqında düşünmələrini formalaşdır. Özünü mövqeləndirmə o deməkdir ki haqqında elə bir müsbət fikir formalaşdırmalısan ki sən olmadığın mühitdə və ya yerlərdə sənin haqqında danışsınlar! İnsanların qəlblərində və beyinlərindəki mövqelənmən onların səndən hansı dərəcədə təsirlənəcəklərini də təyin edər. İnsanların səni qəbul etmə dərəcəsini yüksəltmək üçün onların sənin haqqında düşüncələrini müsbət istiqamətdə formalaşdırmaq gərəkdirki məqsədnə çatmaqda sənə kömək etmiş olsunlar. 3.Performance-Gördüyün hər işi yüksək səviyyədə həyata keçirməlisən, qısaca işinin ustası olmalısan! Bu fəaliyyət göstərdiyin sahədə sənin kompetentliyiniı və expert olub olmadığını göstərir. Belə bir insan işi ortalama (vasat) bir səviyyədə görən bir işçidən fərqlənəcək və buna görə də ona daha asanlıqla inanacaqlar. Həm də performans daim yüksəlmə trendində olmalıdır ki, insanların beynində müsbət rəy yaratma dərəcən yüksəldikcə sənin inandırma gücün artsın.- 4.Politeness-Və ən nahəyət 4-cü inandırma gücü faktoru nəzakətlilikdir. İnsanlar bir işi iki şeyə görə edirlər. Ya onlar məcburdurlar bunu etməyə ya da özləri istəyirlər. Yəni ya onları nə isə, kim isə bir işi görməyə məcbur edir, ya da özləri bu işi istəyərək qəbul edərək görürlər. Əgər sən insanlara nəzakətlə, hörmətlə yanaşsan onları sənə kömək etməyə istəkli qılmağı bacaracaqsan. Bu yolla sən istədiyin işi asanlıqla gördürüb istədiyinə nail ola bilərsən. Əksinə isə sən böyük bir güc sərf etməlisən ki məcburi olaraq bu işi onlara gördürəsən. Çünki insanlarda rəğbət görmək, özlərini önəmli və faydalı görmək istəyi daimdir. Bunu onlara hiss etdirməklə və real olaraq əks etdirməklə onlar tərəfindən qəbuledilmə və onları inandırma gücünü artırmış olursan. Ümumi olaraq inandırma qabiliyyətinin arxasında davamlı müsbət istiqamətdə öz gücünü artırmaq və insanlararası əlaqədə səmimiliyi və nəzakətliliyi saxlamaq dayanır. Bu olmadan heç bir müsbət reaksiya ala bilməzsiniz.
Bu istənilən ünsiyyət prosesində baş verir. Ünsiyyətin sona qədər normal dialoq formasında keçməsində dinləmə amili əsas yer tutur. Hər birimiz müəyyən vaxtlarda kiməsə qulaq asmaq, hər hansısa bir məlumatı qəbul etmək hadisəsi ilə üzləşmişik. Bunun təzahür formalarını ilk əvvəl ailədə, hələ körpənin təzə dirçəlməyə və nə isə anlamağa başladığı bir dövrdə valideynlərinin ona nə isə başa salmasında, daha sonra uşaq baxçasında müxtəlif yeni uşaqların ətrafında , yeni tərbiyəçilərin ona nə isə izah etdiyi vaxtlarda, sonra məktəb, universitet mühazirələrində, daha sonra isə müxtəlif irihəcmli tədbirlərdə, konfranslarda, elmi və ya sadəcə toplantılarda açıq-aydın görmək mümükündür. Bütün bu hallarda bizlər dinləmək və hər hansı bir məlumatı qəbul etmək, sonra həmin məlumatı analiz edib, nəticə çıxardıb digərlərinə ya ötürürük, ya da sadəcə özümüz əldə etdiyimiz məlumatla kifayətlənmiş oluruq. Lakin bu proses zamanı ən vacib faktor düzgün dinləmək vərdişidir. Bu vərdişlərin hələ ailədə düzgün aşılanması lazımdır. Düzgün dinləmək vərdişlərinə malik olmayan insan ona ötürülən məlumatı da düzgün qiymətləndirməkdən, obyektiv nəticə çıxarmaqdan çox uzaq olar. Bəs bizim bəhs etdiyimiz dinləmə nədir? Dinləmə məlumat xarakterli bildirişin bir vericidən başqa bir alıcıya ötürülməsi yolu ilə səs-küyü batıran və cavaba həvəsləndirən bir mühitə çatdırılması sayəsində meydana gəlir. Xəbər – çatdırılan şeydir, məlumat xəbərdəki qeyri-müəyyənliyi bərpa edəndir. Biri sual verə bilər: “Bu xəbərdə nə qədər məlumat var?” Mənbə - xəbəri göndərəndir, alıcı xəbəri qəbul edəndir. Mühit - içində dinləmə hadisəsinin meydana gəldiyi şərait və vəziyyətlərin bütöv halıdır. Səs – göndərənlə qəbul edən arasındakı məlumat axınına mane olan bir şeydir. Cavab – dinləyicinin göndərənin xəbərinə şərh olunduğu şəkildə münasibət bildirməsidir. Dinləmə prosesi ikixətli prospektə bənzəyir. Natiq dinləyicilərin başa düşməsini asanlaşdırmaq üçün əsas anlayış qaydalarına uyğun danışmalıdır. Dinləyicilər də natiqin fikrini qavramaq üçün bir sıra şərtlərə əməl etməlidirlər. Unutmayaq ki, hər hansı bir natiqin (iclasda və ya sadəcə toplantıda) dinləyicisi adətən bir nəfərdən çox olur. Natiqlə dinləyicilər arasında əlaqə müvafiq, müəyyən ümumi cəhətlərə uyğun olmadıqda çatdırılan məlumat çox müxtəlif şəkildə qavranıla bilər. Dinləyicilərin düzgün başa düşməsinə kömək etmək üçün natiq kimi biz fikirlərimizi onlara hansı sözlərlə və hansı təfsilatlarla çatdırmağımıza yaxşı diqqət yetirməliyik. Rəsmi bir yığıncaq və ya sərbəst bir ziyarət olsun, bütün hallarda ən münasib dinləyici kütləsini və onlara müraciət etmək üçün uyğun vaxt seçməliyik. Hətta çıxış yeri belə - iş sahəsi, müzəkirə zalı, sosial rayon olsun – natiqlə dinləyici arasında əlaqənin yaranmasına kömək edə və ya mane ola bilər. Nəhayət, bütün bu şərtləri sözlə və ya yazılı şəkildə ifadə etmək barədə qərara gəlməliyik. Digər tərəfdən dinləyici kimi bunlara əməl etməliyik: 1.natiqin söylədiklərini diqqətlə dinləyin. 2.deyilənə qarşı sizdə baş qaldıran reaksiya fikrinizi yayındırmamalıdır. 3.natiqin gətirdiyi dəlillərə diqqət yetirin. 4.verilən məlumat üzərində diqqətinizi cəmləşdirin. 5.cismən dinləməyə hazır olun. Nitqin sonunda verilən məlumatı başa düşməsək, natiqdən fikrini təkrar etməsini, əlavə misallar gətirməsini və ya mövzunu bir daha izah etməsini xahiş edə bilərik. Yaxud bunu daha münasib bir vaxtda və ya başqa bir yerdə edə bilərik.Dinləmə prosesinin nə olduğunu, necə baş verdiyi anladıqdan sonra öz üzərimizdə təlim keçərək dinləməyi öyrənməliyik.Hamımıza dinləmə qabiliyyəti verilmişdir. Lakin ağıllı cəhd göstərməklə yaxşı dinləmək qabiliyyəti əldə edə bilərik. Əla dinləyici olmaq üçün aşağıdakıları təcrübədən keçirmək lazımdır: a.diqqətlə dinləmək. b.diqqətinizin dağılmasına yol verməmək. c.danışılan məsələ üzərində fikri cəmləşdirmək. d.sakit halda qulaq asmağa çalışmaq. e.deyilənləri yadda saxlamaq. f.ön sırada oturmaq və qeydlər aparmaq. Özümüzü göstərmək meylindən uzaq olmalı və yalnız natiq çıxışını bitirdikdən sonra nə deyəcəyimizi müəyyənləşdirməliyik. Natiqi dinləyərək sözünü kəsməməli, həyəcanımızı dəf edib sona kimi qulaq asmalıyıq. Bizi xüsusilə maraqlandıran məsələləri ayıra və bu hadqa daha dəqiq və aydın cavab almaq üçün suallar verə bilərik. Dinləyicinin əsas nəzərə almalı olduğu amillərdən biri ona ötürülən məlumatın qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Bunun üçün dinləyici natiqlə birbaşa əlaqə yaratmaqdan çəkinməməlidir. Natiqə cavab vermək və dinləyici kimi nə anladığımızı bildirmək əksər hallarda faydalıdır. Natiqdən daha çox məlumat almaq üçün suallar verə bilərik, bununla natiqin daha anlaşıqlı danışmasına, çətin bir məsələnin şərhinin öhdəsindən gəlməsinə də kömək etmiş olarıq. Natiqin demək istədiyi fikri dəqiqləşdirmək üçün onun ifadəsini təkrar edə bilərik. Dediklərini başa düşdüyümüzü natiqə əl-qol jestlərimiz və hisslərimiz vasitəsilə də çatdıra bilərik. Daha çox məlumat almaq üçün ən ümumi suallar (Nə vaxt? Nə? Harada? Kim? və.s) verə bilərik. Mətləbi xırdalamaq və ya natiqin çətin bir məsələnin şərtinə diqqət yetirməsinə kömək etmək üçün başqa konkret suallar da verə bilərik. Dinləmə prosesində dinləyicinin fiziki vəziyyətinin düzgün seçilməsi çox vacibdir. Dinləyici natiqə daha yaxşı və səmərəli qulaq asıb istədiyi məlumatı əldə etmək niyyətindədirsə, bu zaman natiqlə özü arasındakı münasib uzaqlıq və ya yaxınlığı, natiqi görmə bucağını özü müəyyənləşdirməlidir. Dinləmə prosesindəki fiziki vəziyyət müxtəlif dinləyicilər üçün müxtəlif olduğu üçün bununla bağlı konkret göstərişləri də müəyyən etmək bir qədər çətinlik törədir. Ümumiyyətlə düzgün dinləmək özü bir ədəbdir. Bu ədəbə riayət olunması insanın ətrafdakılar yanında hörmətini artırar, ünsiyyət prosesini gözəlləşdirər, insanın kamilləşməsinə və hikmətinin artmasına təsir göstərər. Nəticə Biz yaradılışın ən ali varlığı olan insanın dünayaya göz açdığı andan etibarən nəfəs almaq refleksi(refleks — orqanizmin xarici və daxili mühitdə baş verən qıcıqlanmalara qarşı sinir sisteminin iştirakı ilə verdiyi cavab reaksiyaları) sayəsində ilk səsini eşidirik və o ətrafında olan insanların qayğısı ilə əhatələnir, səs sayəsində öz ehtiyacını qarşılamaqdan ötrü periodik olaraq işarə verir(ağlayır). Allahın verdyi şüur sayəsində insanın ilk ünsiyyəti ailəsi ilə başlayır və daha sonralar o, inkişaf edərək cəmiyyətin bir üzvü kimi formalaşır, sosiallaşır. Deməli, insan bu dünyaya tək gəlmədiyi üçün hər zaman kiminləsə ünsiyyətdə olmağa, informasiya əldə etməyə - bir sözlə insanların dəstəyinə, qayğısına ehtiyac duyur. İnsan yarandığı andan etibarən məhz bu faktorlara görə ünsiyyət yaratmağın və onun əhatə dairəsini genişləndirməyin, operativliyinin təmin edilməsinin müxtəlif üsullarını, yollarını, vəsitələrini axtarib tapmış və inkişaf etdirmişdir. Bu gün qloballaşan dünyanı kutləvi informasiya vasitələri-televiziya, telefonlar, internet və sosial şəbəkələr və s. olmadan təsəvvür etmək olmaz. Bu vasitələr hər bir şəxsin həyatında müstəsna əhəmiyyətə malik olub, onu hər yerdə əhatə edir. Kommunikasiya vasitələri sayəsində insanlar istənilən informasiyanı əldə edir, vaxta qənaət edir, sərhədləri aşmadan ünsiyyət yarada bilir, virtual həyatda yeni tanışlar, dostlar qazanır və s. bu kimi üstünlüklərdən faydalanır. Lakin, muasir kommunikasiya vasitələrindən normadan artıq istifadə edilməsi isə həm mənəvi, həm də fiziki problemlərə yol aça bilər; ən önəmli problemlərdən biri isə insanları canlı ünsiyyətdən uzaq salması, məhrum etməsidir. Əlbətdəki canlı ünsiyyəti heç bir texnoloji yeniliklə əvəz etmək olmaz. Odur ki, kommunikasiya vasitələrinin əsiri olmadan bir-birimizlə bilavasitə ünsiyyətə can ataq və gələcək nəsillərə örnək ola biləcək milli-mənəvi dəyərlərimizi qoruyub saxlayaq.
2.Tofiq Quliyev “Menecmentin (idarəetmənin) əsasları”BAKI-2006 . 3. M.Ə.Həmzəyev, S.F.Əmiraslanova.” Ünsiyyətin psiхologiyası” 4.Firststeps.az 5. wikipedia.org 6. mixport.ru Yüklə 86,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|