Azərbaycanda müƏLLİMLƏRİn təKMİLLƏŞDİRİLMƏSİNİn və MƏKTƏBDƏ TƏLİm təCRÜBƏSİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ XXI əSRƏ doğRU

73
Tədqiqatın mövzu dairəsi

Bu tədqiqat işi 1 - XI sinif müəllimlərinin təkmilləşdirilməsini öy-

rənməklə kifayətlənir. Müəllim hazırlığı problemi bu tədqiqatın obyekti olmamışdı. Həmçinin Azərbaycanda təhsilin ümumi vəziyyətinin öyrənilməsi tədqiqatda nəzərdə tutulmamışdı. Tədqiqatın məqsədləri üçün, yeri gəldikcə, təhsilin bəzi sahələrinə müraciət etməli olmuşduq. Tədqiqat ancaq Azərbaycanda müəllimləri təkmilləşdirmə sisteminin vəziyyəti və təlim təcrübəsi problemlorinin bugünkü vəziyyətinə həsr olunmuşdu (son tədqiqat oktyabr 1999-cu ili əhatə edir).

Dərs proseslorinin birbaşa yoxlanması üçün Bakının özündo və Bakı xaricində 14 məktəbin I-XI siniflərində 199 müşahidə aparılmaqla kifayətlənilmişdir. Özəl Türk məktəblərində isə məktəb rəhbərləri və tələbələrlə ancaq müsahibələr aparılmışdır.
AZƏRBAYCANDA TƏHSİLİN VƏZİYYƏTİ
SSRİ dağıldıqdan sonrakı dövr

Təhsil islahatına dair ayrılmış kredit haqqında Dünya Bankının Layihəni Bəyənmə (Report No 18991-Az) sənədinə görə (1999) Azərbaycana "Keçmiş Sovet İttifaqından inkişaf etmiş tohsil miras qalmışdı və təhsilin bütün statistik göstəricilərinə görə Azərbaycan inkişaf etmiş ölkələr arasında orta yerlərdən birini, keçmiş Sovet respublikaları arasında isə qabaqcıl yerlərdən birini tutur". Onlar qeyd edir ki, Azərbaycan müstəqillik yolu ilə addnnladıqca təhsil sahəsində, о cümlədən müəllimləri təkmilləşdirmə və təlim sahəsində bəzi problemlərlə üzləşir. Bunlar: 1) plan-proqramların uyğunsuzluğu;

2. 
   təkmilləşdirmə məsələləri ilə məşğul olan institutların problemləri;
   
3. 
   büdcə mənbələrinin azalması; 4) məhdııd büdcə mənbələrindən sə-mərəsiz istifadə; 5) binaların, dərsliklərin, köməkçi ləvazimat və ma-terialların köhnəlməsi; 6) təhsil almaq üçün verilən imkanlarda olan ədalətsizlik.
   

Sovet dövründə ibtidai və orta məktəb plan-proqramları bütün şa-girdlər üçün eyni idi. Son illərdə aparılan islahatlar tələbə marağına da ha çox hörmət ifadə edir və Azərbaycan təhsilində demokratiya amillərinin inkişaf etdiyini göstərir. Standart proqramlarda həftədə 37 saat məcburi iş nəzərdə tutulurdu ki, bu da şagirdləri çox yorurdu. Bu, V sinifdən başlayaraq (bu sinifdən şagirdlər müxtəlif fənləri seçməkdə nisbətən azaddırlar) dəyişir.

X sinifdə həftəlik 24 saat məcburi fənləri bütün şagirdlər götür-


⁷⁴ Alan N. KROFORD
məlidirlər və onlar həmçinin qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq 8 saat seçmə dərs götürürlər.

Azərbaycan Müəllimləri Təkmılləşdirmə İnstitutunun prorektoru Mircəfər Həsənova görə, proqramların məzmunu Sovet dövrü dağıldıqdan sonra, xüsusilə ədəbiyyat və tarix fənlərindən dəyişmişdir. О əlavə olaraq göstərir ki, proqramların tədris olunması metodu isə yenə əvvəlki kimidir. Təlim strategiyası az dəyişib.

Başqa əsas məsələ Azərbaycan məktəblərində tədrisin Azərbay­can və rus dillırində aparılmasıdır. Bakıda və digər böyük şəhərlərdə həm Azərbaycan, həm də rus dillərində proqramlar işlədilir, bəzən eyni bir məktəbdə hər iki dildə tədris aparıhr. Tədris Azərbaycan dilində olan Baki məktəblərində rus dili xarici dil kimi (ingilis, alman, fransiz və başqa dillər kimi) keçirilir. Əyalətlərdə isə tədris, adətən Azərbaycan dilində aparılır, rus və ingilis dilləri xarici dil kimi sagirdlərə öyrədilir. Belə ərazilərdə rus dilində tədris aparılan məktəblər çox azdir.