Babək (Xürrəmi hərəkatının səbəblərinə, qəhrəmanın mənşəyinə dair)

Son

Xürrəmi hərəkatını dəyərləndirəndə əvvəl onun beynəlxalq əhəmiyyətindən danışılmalıdır, çünki yerli əhali Abbasilərin yaratdıqları hərb mexanizminin bütün zərbəsini 20 il ərzində öz üzərinə götürərək, Bizans və ardınca Qərbi Avropanı, daha doğrusu bütün xristian dünyasını dağıntılardan və işğal olunmaqdan xilas edib, orada şəhərsalma və iqtisadiyyatın inkişafı üçün geniş imkanlar yaratdı.

Xürrəmi üsyanının məğlub olması, Babək və onun davamçılarına dəhşətli divanın tutulması heç də o demək deyildi ki, xalq abbasilərin simasında antisistemə qarşı mübarizəsi dayandırmışdı. Bəllidir ki, hətta bundan sonra da Abbasilərə qarşı aparılan bütün üsyanlar dini bayraq altında baş verirdi. Çünki xalq, dini müxalifət mövcud rejimə qarşı bu yolla müqavimət göstərərək, onu devirməyə çalışmışdı və bu tendensiya qırmızı xətlə bütün orta əsrlər boyu müşahidə edilirdi. Təbii ki, yerindən, şəraitindən və vaxtından asılı olaraq bu cür xalq hərəkatları bəzən passiv dini təlimlər əsasında, bəzən də açıq-aşkar silahlı mübarizə formasında keçirirdilər. Amma indi də bəziləri hesab etdikləri kimi, guya bu cür üsyanların əsas qayəsinin sinfilik təşkil edirdi – yanlışdılıqdan başqa bir şey deyil, çünki bu cür üsyanlara həmişə əhalinin müxtəlif təbələri qoşulurdu. Bəzən, əhalinin aşağı təbələrindən çıxanlar sonra, artıq özləri iri torpaq sahibləri kimi “hakim” iddialarında olurdular. Əgər ərəb qaynaqlarındakı məlumatlara əsaslansaq, məhz bunu biz Babəkin fəaliyyətində müşahidə edirik. Eyni keyfiyyətləri biz IX əsrdə Çində Çan Çaonun başçılığı ilə baş verən üsyanda, Qara Yazıçı hərəkatında da görürük. Xilafətə qarşı baş qaldıran üsyanların əksəriyyətinə feodal zümrəsindən çıxan şəxslər başçılıq edirdi. Yalnız bu faktlara əsaslanaraq Babəkin başçılığı ilə baş verən xürrəmi hərəkatına sinfilik prizmasından baxmaq olmaz.

İsa Məsihin (s) fəaliyyəti nəticəsində baş qaldıran dini-ideoloji mübarizə İslam meydana gəldikdən sonra daha geniş miqyaslar qazandı. Bu mübarizə Rəsulüllahın (s) ölümü ilə Əməvilərin simasında hakimiyyətə münafiqlərin gəlməsi ilə daha kəskin müstəviyə keçdi. Rəsulüllahın ölümü ilə başlayan zəfərli müharibələr nəticəsində müsəlman zadəgənlarından çoxu varlanaraq Onun tərəfindən əsası qoyulan şəriət qaydalarından uzaqlaşdı. Məhz bu məqamda “Həqiqi Söz” və artıq münafiq qiyafəsinə girmiş Əməvilər və Abbasilərlə ölüm-dirim mübarizəsinə başlamışdır. Təbii ki, burada həmin üsyanlara təkan verən xəlifələrin apardıqları vergi siyasətini də inkar etmək olmaz. Məhz bir tərəfdən qənimət, digər tərəfdən acgöz vergi siyasəti Əməvilərlə Abbasilərin həddən artıq varlanmasıma şərait yaradırdı. Bu isə onları Allahın sözündən üz döndərərk İblisin qızıl formasında nəfsinə uymaq üçün ən əlverişli şərait yaratdı. Məhz buna görə də həqiqi müsəlmanlar bu cür şəxsləri “münafiq” adlandırır. Sülalə üzvlərinin qədim İran ənənləri ilə yaxından tanış olmaları, onların əksəriyyətinin isə kənizlərdən olması (!!! – müəllif) bu prosesləri daha da qarşısıalınmaz edirdi. Abbasi xəlifələrinin əksəriyyəti mənəviyyatsız olduğu üçün, onlar Müsəlman dövlətinə başçılıq edə bilməzdilər.

Münafiqlərin mövqeyi mötəzililik təliminin inkişafı ilə daha da gücləndi və onların bu siyasətini qəbul etməyənlərə qarşı təqiblər miqyası ölçülməyən dərəcədə gücləndi. Məhz bu vaxtdan sonra xürrəmi hərəkatı lokal məkandan çıxraq daha geniş və əzəmətli oldu.

Babəki Abbasi tarixi ənənəsinin bizə təqdim etdiyi obrazda qəbul etmək düzgün deyildir. Onun haqqında yazan heç bir müəllif baş verən üsyanın müasiri olmayıb. Bu qəhrəman haqqında yazılarda özlərini inkar edə biləcək çoxlu materiallar vardır. Buna görə də demək olar ki, Babəki alçaltmaq istəyənlər, xilafətin sifarişlərini yerinə yetirərək, Abbasilərin mənəviyyatsızlığını bu qəhrəman adına yazmaq istəyirdilər.

Belə “qaralamalara” biz sonrakı müəlliflərin qaynaqlarında da rast gəlirik. Belə ki, Səfəvi Şeyx Heydərdən danışan Fəzlullah ibn Ruzbixan onun haqqında belə yazırdı: “893 [1488]-cü ildə baş verən hadisələr arasında miskin şeytan, yəni ərdəbilli Şeyx Heydərin üsyanı idi ki, o qalxmağa cəhd etdi, lakin dağıdıldı... O vaxtının çoxunu ... qılıncların və nizələrin hazırlanmasına sətf etdi. Um, Talış və Qaradağdan onun yanına çoxlu adam toplaşıb deyirdilər ki, ona məbəd kimi baxır, namazı icra etmir ... və şeyxlərinə qiblələri kimi baxırlar... Şeyx onların arasında ibahat təlimini (qadağan olanları icazəli elan etmək) və Babək xürrəminin qanunlarını təbliğ edirdi” [102, 61, 67; 215, 73]

Babəkin etnik mənşəyinə gəldikdə isə, şübhəsiz o bir türk-iskit oğlu kimi Azərbaycanın ən qədim türk nəsli Asların nümayəndəsi idi. Bütün ziddiyyətlərə baxmayaraq, Babək müsəlman idi və o Əhli Beyt prinsiplərinə sadiq idi. Bu onun həqiqi adı Həsən, onun dövründə əl-Bəzzdə məscidin olması və Quranın oxunması vəxürrəmilərin Mehdinin gözləmələri ilə təsdiqlənir. Bütün bunlar olmasaydı o, 20 ildən artıq mötəzililərə qarşı mübarizəyə başçılıq edə bilməzdi. Lakin xürrəmilərin Midiya maqlarının təlimi ilə əlaqəsi, Babək adının mənası və xürrəmilikdə təhassuh əl-ərvah ideyalarının yayılması burada Tanrıçılıq elementlərinin güçlü olduğunu da sübut edir. Beləliklə də, bütün yuxarıda təqdim olunan faktlar Babəkin bir mənalı olaraq türk (!) olmasını sübut edir və buna görə də xürrəmi ideologiyasının özəyini Azərbaycandan kənarda axtarmaq düzgün deyil.

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru - Ələkbər Ələkbərov

Bakı. Buzovna. 2015

1^ Aydar→(Q)aydar/(K)eydar /Bibliyadakı kedarlar (אהלי קדר); bu ad kuşan-eftalitlərin adlarından biri idi/; к/q→ut/can/ ~ (к)ut /can, müqəddəs yer/~qudi (bunlardan da german Gott God/Бог, good/yaxşı)

2^ Həmin iki heyvanın seçilməsi də təsadüfi deyil, çünki başqa heyvanlardan fərqli olaraq, onlar “tək”liyi xoşlayır, tək ova gedir və bu da monoteizmi təcəssüm edir. Məsələn düzənlikdə yaşayan aslan sürü ilə ova getdiyi halda, bars tək ova getməyi xoşlayır. Bizlər tək ova çıxan qurda “yalquzaq” deyirik. Məsələn, Oğuz haqqında dastanda deyilir ki, Oğuz-xan hər dəfə səfərə yola çıxanda onun qarşısında Tanrı tərəfindən bir nur peyda olurdu və onun da ucunda boz qurd qaçırdı.

3^ Artıq altı aydan sonra isə həmin heyvan “dana” adlanır.

4^ Həmin məbədin qalıqları olan məhəllə isə indi də “nəsrani (nəzrani), yəni “xristian (məhəlləsi) adlanır”.

5^ Əslində “Zığulba” – “palçıq vulkanı olan yer” deməkdir. Biz artıq “-ba” sonluğu haqqında yuxarıda danışmışdıq. Nəhayət, “-ul/-il” hissəciyi, “işıqdan” yaradılan mələklərin adlarında /“Cəbrayıl, Mikayıl, Əzrayıl” və başqalarında/ əks olunub. Müqəddəs Quranda Şeytan Allaha üsyan edərək “Sən məni oddan yaratdın” deyir [Quran VII:12; 38:76]. Həmin hissəcik latın “ulka/alov” və “vulkan”, bizdə “ölkə” sözlərində əks olundu. Latın mifologiyasında “Vulkan” tanrılardan biridir. Bizdə “işiq” təcəssümü olan “qurd”a ruslar “волк”, ingilislər isə “wolf” deyirlər və hər ikisində də “-ul/-ol” dediyimiz “al - işıqla” bağlılığını sübut edir.

6^ Sami dillərində “əlif/alef” “buğa/öküz” deməkdir. Məhz bu ənənəyə əsaslanan yəhudilərdə “törə/חורא/inək", “dişi”, ərəblərdə isə tor/tur/ ثور -dur. Lakin yəhudilər bunu artıq unudublar, çunki, onlar “inəyi” “keçi” ilə əvəz etmişlər. Maraqlıdır ki, ərəblərdə «ثور./t-u-r/öküz» «طور/t-w-r» - isə “dağ”-dır.

7^ Yuxarıda təqdim olunan analogiyadan aydın olur ki, müasir gürcülərin hazırda işlətdikləri “Vaxtanaq” adının mənşəyi türkcə olan müasir slavyanların işlətdikləri “Богдан → Бог (/Buğa/Baq/Ваkh) + Dan (Tanrı) sözünün sinonimidir. Fərq yalnız Vaxtanq adının sonunda “-k” şəkilçisindədir, o da şübhəsiz “antropomorf” suffifksdir. Adı çəkilən Ksenofontda “Qaumata” adı “Tanioksar” kimi verilir və orada da biz yenə də “-oks/Öküz” anlamına rast gəlirik. Nəhayət, bu yunan əsatirlərində Dionis (Διονυσος)-Zaqreydir /Baxus/ (yunan. Βακχος; лат. Bacchus/vakxanaliya/) və yunan əsatiri özü onu Öküz qiyafəli kimi təqdim edir. Dionisinin “Allah”lara aid edilməsi və onun öküz kimi təsvir edilməsi bir daha “Bakh” adında “Buğa” sözünü izləməyə imkan verir. Yunan əsatirlərində Minotavr və Kentavr kimi türk mənşəli zoomorf obrazlarının əks olunması “Zaqrey” adında “sığır/öküz” sözünün olmasını təsdiqləyir [25, 454], yəni «Vaxtanq» türkcədən «Bakx/Бог/Vakx/+Tan+к» kimi şərh edilir. Türkcədə “Baq/Ar → Allah” sözlərinin sinonim olmasını və erməni dilində sözün önündə “v” samitinin proteza olunmasını nəzərə aldıqda (məsələn, erməni qaynaqlarında Vratsi/Virk; Arbak→Vrbak; Əskipara→Voskepar) tam əminliklə demək olar ki, ermənilərin işlətdikləri “Vartan/Vardan” adı Богдан → (v)Ar+Dan (Buğa/Baq/Allah) adının sinonimidir (bunu ”Ar+Tur(Buğa)" adı ilə müqayisə edin). Bu ad da həmin “gürcü” Vaxtanqıdır.

8^ Gördüyümüz kimi «askaniy” adında da “as/alan” adların adı müşahidə edilir ki, onların adı bilavasitə Babək hərəkətinin əsas mərkəzi Arran adı ilə bağlıdır!

9^ Udinlər isə indi də pirlərə “ocaq” deyirlər [80, 223]. Bu fakt isə bir daha “udin” adının türk mənşəli olmasını sübut edir, çünki həmin etnonimdə “ud” türkcə həmin “od”dur, buna görə də bu xalq öz müqəddəs pirlərini “ocaq” adlandırır! Deyidiyi kimi, Nic kəndinin baş məhəlləsi abdal/eftalilərin adı ilə bağlıdır.

10^ Qeyd olunmalıdır ki, finikiyalılar tərəfindən ilk əlifbanın yaranması haqqında fikirlər “müəyyən ideologiyaya” xidmət edən uydurmalardan başqa heç bir şey deyildir. Biz burada polemika açıb finikiyalıların əlifbasında “əlif” və “beyt” hərflərinin mənasının türk təfəkkürünün məhsulu olduğunu sübut etmək fikrində deyilik. Yuxarıda “Allah” sözünün açılışında finikiyalıların da Tanrısı olan “El”in adını bilavasitə “al-“ -“nur” bildirən hissəciklə əlaqələndirdik. Sözylədiklərimiz isə artıq aksiomadır, çünki əgər finikiyalılarda “Tanrı” bildirən söz “El” türk təfəkkürünün məhsuludursa, artıq ondan qat-qat kiçik işarənin başqa təfəkkürdə axtarılmasında nə luzum var ki?

11^ Bu da təsadüfü deyil ki, Peyğəmbərimiz (s) 62, qızı Həzrəti Fatimə isə 26 il yaşadılar ki, hər iki rəqəm həmin deyilən simvolun təsdiqidir 6+2 /(2+6)= 8.

12^ Ərəb qaynaqlarında bu məsələ ilə bağlı maraqlı məlumatlar vardır. Bu qaynaqlara görə, Əməvi xəlifəsi Hişamın (724-743) hakimiyyəti illərində türgeşlərlə müharibəni dayandırmaq məqsədi ilə xaqana İslama gəlməsi təklif olunmuşdu. Bu məqsədlə müsəlmanlar onların yanına diplomatik nümayəndə heyəti də göndərmişdilər. Həmin missiyanın dəqiq tarixi bilinmir, lakin, onun haqqında İbn əl-Fəqih qısa məlumat verir. Həmin məlumata görə, xəlifənin nümayəndəsi xaqana İslamı qəbul etmək təklifi ilə müraciət etdikdən sonra türgeşlərin başçısı bu din və onun adət-ənənələri ilə maraqlanır və bir neçə gün gözləməyi təklif edir. Daha sonra, İbn əl-Fəqih yazır: “Bir dəfə xaqan at belinə oturdu və onu hər birinin əlində bayraq olan 10 nəfər müşaiyət etdi. O, mənə onunla getməyi əmr etdi. /Tezliklə/ biz meşə ilə əhatə olunan təpəyə yaxınlaşdıq. Gün çıxan kimi, o, onunla gedənlərin birinə bayrağını açmağı əmr etdi və o da /günəşin şüalarında/ bərq vurdu ... Və “cax, cax!” sədası altında on min atlı göründü [128; 121, 364]

13^ Bu barədə daha ətraflı bax: [120, 65-70]. Məqalə kitabın materialı və onun ədəbiyyat siyahısı hazırlandıqdan sonra nəşr olunduğuna görə, onu burada əks etdirə bilmədik

14^ Biz feministlərin və müxtəlif “istlərin” Allah və cinslər haqqında uydurmalarını rədd edib, onların fikirlərini açıqlamaq istəmirik. Amma bütün mübahisələrə baxmayaraq deməliyik ki, feminizm və ona bənzər başqa “izm”lər yalnız bir şeyə xidmət edir – hansısa qeyri-real ideya naminə cəmyyəti Allah yolundan sapındırıb onu mənəviyyatsızlıq və əxlaqsızlıq yolu ilə özünə tabe etmək (bəlkə onlar elə düşünürlər ki, Allahdan çox bilirlər -???).

15^ Məsələn, Patrokl (atanın oğlu), Sofokl (müdrikliyin oğlu). Bu baxımdan “Bütpərəstlərə qarşı tarixi” əsərinin müəllifi Pavel Orozinin Midiya dövlətinin yaradıcısı və Akbatana şəhərinin əsasını qoyan Deyokun adını Kiaksara şamil edərək onu “Diokl” [19:5/ http://www.e-reading-lib.org/bookreader.php/143248/Oroziii_-_Istoriya_protiv_yazychnikov.html] kimi təqdim edir. “-Okl” tərkibli sözlərin analogiyası isə sübut edir “Deyok” adı etimoliji cəhətdən Babək adının sinonimidir ki, bu söz də öz növbəsində “Allahın öğlu” deməkdir ki, bu faktda midiyalıların türk əsilli olmasını təsdiqləyir. Məhz bu fəlsəfədən irəli gələrək sonralar romalılarda “Diokletian” adı meydana gəlir.

16^ Sufizm (Sufi İslamı, yaxud “təsəvvüf / ərəb. “suf / صوف‎‎ — yun”  — İslamda “mistik” hesab olunan cərəyandır, ərəb-müsəlman fəlsəfəsinin əsaslı mükəmməl bir istiqamətidir. Burada bir haşiyə cıxaq. Ümumiyyətə hesab etmək olar ki, sufizm təliminə “mistik” yanaşma yenə də materialist düşüncəli tədqiqatçıların təxəyyülüdür. Kainatda insanın gördüyü və görə bilmədiyi proseslər cərəyan edir və onun həmin hadisələri görə bilməməsi onun savadsızlığından deyil, iradəsindən kənarda olduğundan baş verir. Ayrı-ayrı fərdlərin, materialistlərin görüb və dərk edə bilmədikləri həmin proseslərin görülrməsi, dərk edilməsi və onların izahının verilməsi mistika deyil. Biz dəliyə “dəli” yalnız ona görə deyirik ki, biz o gördüyü şeyləri görə bilmirik, o da bizə “dəli” ona görə deyir ki, o görə bildiyi şeyləri biz görə bimirik və onu başa düşmürük. Məsələn, mən canımı görmürəmsə o demək deyi ki, mən cansızam və bundan da irəli gedərək – “can yoxdur!” deməliyəm. Canını “görüb”, dərk edə bilməmək – fərdin öz günahıdır. Təsadüfü deyil ki, Rəsulüllah (s) demişdi – “Özünü dərk edən, Allahını dərk edər”. Bələliklə də, “sufi” təliminə “mistika” demək – yumşaq desək, özü elmsizlikdir. Müasir alim-filosofların hansı biri biliklərinə görə özlərini əl-Qəzəli, Nizami, Cəlaləddin Rumi kimi alimlərlə bir cərgəyə qoyub üstəlik onları mistik adlandıra bilərlər. Müasir dövrdə özlərini “alim” adlandıranlar yalnız müəyyən peşənin və ixtisasın ali savadlıdan bir az üstün, peşəkarcasına bilənlərdir. Həqiqi alim yuxarıda adı çəkilən dahilər idi, çünki canı dərk etmədən nəticədə torpaq olacaq cismin öyrənilməsinə nə ehtiyac vardır? Sovet dönəmində “inventar”-cismin dövlət rüsumu bir necə qəpik idi. Amma min illərdir ki, İnsan Allahın sözünü dərk etməyə çalışır, şeytanlar olmasa, onu axtarır və nəfsini qoruyur. Din Allahın iradəsindən gələn və İnsana verilən bir böyük nemətdir. Əgər söz mücərrəddirsə, onda belə çıxır ki, Din də mistikadır? Allahı görməmək o demək deyil ki, O yoxdur!

Müasir elm hesab edir ki, “sufi” adı altında Allahın dərk olunması yolunda müxtəlif nəzəri təlimləri və üsulları birləşdirən müsəlman elmi cəmləşir. Bu cəhətdən XI əsr müəllifi Quşeyrinin sufilər haqqında yazdıqlarına nəzər salaq - –

... Sufizm - Allahın sizin Onda yaşaması üçün özünüz üçün ölməyə sövq edəndir...

... Sufi təbiətinə görə birdir; heç bir şey onu dəyişməz, o heç nəyi dəyişmədiyi kimi ...Hüqiqi sufinin nişanələri ondadır ki, o varlı olduqca özünü kasıb, hakimiyyətə malik olduğu halda özünü fağır və şöhrətə malik olduğu halda özünü gözə dəyməyən bilir...

... Sufizm - o deməkdir ki, siz heç nəyə sahib deyilsiz və heç nə də sizə sahib deyil.

...Sufizm - canını Allaha tapşırmaqın bütün digər arzulardan üstün olduğunu bildirir.

...Sufizm - bütün mənəvi şeylərə sahib olaraq fanilikdən əl çekmək deməkdir.

... Sufizm - Məhbubun səni rədd etsə də onun qapısında diz çökməyin deməkdir.

...Sufizm - elə bir vəziyyətdir ki, onda İnsan halına xas olan bütün keyfiyyətlərin itməsi deməkdir [214].

 

17^ Maraqlıdır ki, Uzeyir Bəy Hacıbəyli məşhur “Cəngi”sini məhz Çahargahın “Həsar (Hisar)” şöbəsi üstündə yazıb. Burada “Cəng” adından yaranan “Cəngi” elə həmin “Cənc”dir və bu da “Gəncək/Bozqurd”dur. Yəni “Cəngi” Tanrıçılıqdan meydana gələn qurd savaşıdır. Farsların hazırda istifadə etdikləri “cəngəl” sözü də buradan meydana gəlmişdir. Bu fəlsəfədən xəbərdar olan ingilis Redyard Kiplinq əsərini “Mauqli/İnsan balası” adlandırmışdır və əslində “Mauqli”→”Man(İnsan)+oğlu/человеческий детеныш/” deməkdir [123, 186-191]. Cəngi adı ilə bağlı bir çox başqa paralellər də üzə çıxır. Bu da “Zəngilan” toponimidir ki, onun da həqiqi yozumu “Zəng/Gənc+Alan”dır. Bu da bizim yuxarıda alanlarla bağlı bütün fikirlərimizi təsdiqləyir. Bu söz Zəngibasar, “zənci” və “Zanzibar” adlarının əsas mənasını təşkil edir. Ərəb şivələrində “q/c” hərf dəyişməsi nəticəsində (məsələn, Qurqan/Curcan; Camal/Qamal) sonra “zəngi” anlamını “zənci” formasında qaradərililərə verdilər.

18^ Bu tayfanın adı sonra teoqonik xüsusiyyətlərinə görə “Bayatı-Şiraz”, Bayatı-Gurd(kürd)” “Bayatı-Qacar” muğam adlarında öz əksini tapmışdı.. Dədə Qorqud, Füzuli, Nadir şah tərəfindən sürgün edilən Qarabuğın Kəbirli boyu da həmin gebr/bayat nəslindəndirlər ki, biz türk dilində, yuxarıda göstərdiyimiz kimi “g/k/h/q” hərflərinin sözün önündə proteza hadisəsinə uğramasını nəzərə alsar, onda bu halda “(k/g)əbirli” həmin “eberli”dir [121, 260], Nadir şah da həmin boydandır. Bu da Əfşar Nadir şahın həmin nəsildən olmasını da sübut edir. “Şiraz” adının daha dərin qatlarına getsək, burada biz yenə də aslan kultu ilə birlikdə “az/as” tayfasının adını da müşahidə edirik.

19^ «Ruh”da eneji xüsusiyyəti olduğu üçün o, maddilik keyfiyyətlərinə malikdir.

20^Ağ rəngdə Ruh, bir enerji kimi, insan bətninə daxil olduqdan sonra, qırmızı qan formasında onun maddi durumunu qazanır. Buna görə də “can” və “qan” bir biri ilə bağlı olurlar. Başqa sözlə desək, harda ki qan var, orda can var!. Qan olfmayan yerdə qanqrena başlayır ki, nəticəsidə ölümdür!!!

21^ “Buğa/Tur” qarşılfaşması nəticəsində qədim “Baktriya” adı və →”bahadur” formasında rus dilində “богатырь” sözü yaranmışdır