Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CANFEDA KADIN

(?, ? - 1600 ?, İstanbul) Osmanlı sarayı hareminin, yönetimde etkili olmuş cari-.yelerindendir. "Canfeda Hatun", "Saliha Hatun", "Kethüda Kadın", "Kâhya Kadın" adlarıyla da bilinir. İstanbul'da cami, mescit ve sebil yaptırmıştır.

Cariye olarak saraya ne zaman girdiği konusunda bilgi yoktur. III. Murad döneminde (1574-1595) ünlendi. Nurbânu Valide Sultan'm(->) güvenini kazanan ve Topkapı Sarayı harem dairesinde en yüksek mevki olan kethüda (kâhya) kadınlık görevine getirilen Canfeda, III. Murad'ın başhasekisi Safiye Sultan'a karşı, Nurbânu'nun yanında yer aldı. Bu ikisi, II. Selim'in kızı Esma Sultan ve harem vekilharcı Raziye Kadın'ı da yanlarına alarak padişaha birbirinden güzel cariyeler sundular. III. Murad'ı Safiye Sul-tan'dan uzaklaştırmaya, bir yandan da hareme bağlamaya çalıştılar. Bu sayede, devlet yönetiminde de diledikleri kararları aldırmaktaydılar. Örneğin, olanca dengesizliğine ve yetersizliğine karşın Canfeda'nın kardeşi Divane İbrahim,

Surname-i Vehbî'de yer alan Levni'nin bir minyatüründe canbazların gösterileri. Gözlem Yayıncılık Arşivi

beylerbeyi rütbesiyle Diyarbekir valiliğine atanmıştı. Bu dörtlü grup, olasılıkla dışarıdan rüşvet alarak önemli kamu görevlerine atamalarda da etkiliydiler. Canfeda, dönemin tarihçilerince vurgulandığı üzere, III. Murad'a her gün birbirinden güzel cariyeler sunmakta ve onun kadınlara düşkünlüğünden yararlanmaktaydı. Nurbânu Sultan ölürken (1583) oğlu III. Murad'a, Canfeda'yı koruyup gözetmesi ve onu kendi yerinde tutması vasiyetinde bulundu.

Haremdeki konumunu III. Murad'ın ölümüne (1595) dek koruyan Canfeda Kadın, askere düşük ayarlı ya da eksik ulufe dağıtılmasından kaynaklanan 1589' daki Beylerbeyi Olayı'nda(-0 ve 1593' teki sipahi eyleminde etkili oldu. Fakat yeni padişah III. Mehmed (hd 1595-1603) saygı göstermekle birlikte Canfeda'yı Eski Saray'a gönderdi. Topkapı Sarayı'n-daki dairesinin özel eşyasıyla birlikte edindiği büyük serveti de götüren Canfeda'nın yeni görevi, ölen III. Murad'ın Eski Saray'a gönderilen 26 kızını evliliğe hazırlamaktı. Kendisine ilkin 100 akçe, daha sonra 200 akçe gibi çok yüksek bir gündelik ve yıllık ödenekler bağlanmıştı.

Canfeda Kadın yaşamının son yıllarını hayır işlerine adadı. Karagümrük'te eski bir mescidin yerine yeni bir cami (Canfeda Kadın Camii) ve mektep, Saraçhane'de bir sebil-çeşme, Kasımpaşa' da bir zaviye, Beykoz Akbaba'da bir mescit ve hamam İstanbul'a kazandırdığı e-serlerdendir. Ayrıca harap mescitleri o-nartmıştır. Topkapı Sarayı Arşivi'ndeki vakfiyeleri ve vakıf muhasebeleri, serveti ve Mısır'a kadar uzanan hayırları konusunda fikir vermektedir. Mezarı Eyüb Sultan Türbesi civarındadır. Hadîkatü'l-Cevâmi'âe, yanlış olarak Canfeda Ka-dm'ın I. Ahmed döneminde (1603-1617) harem-i hümayunda kethüdalığa yükseldiği yazılmıştır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 183-184; Ta-rih-i Selânikî, 303; Danişmend, Kronoloji, III, 71, 125; Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 206-207; Topkapı, Saray ı Müzesi Arşivi Kılavuzu, I. Fas., İst., 1938, s. 91.

NECDET SAKAOĞLU