Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BAYEZİD KÜLLİYESİ

şabildi. 10 Haziran 1512'de Abalar Köyü'n-de öldü. İstanbul'a getirilen cenazesi, adını taşıyan külliyede caminin kıble tarafına gömüldü. Oğlu I. Selim (Yavuz) üzerine bir türbe yaptırdı.

İstanbul'un gerçek anlamda Osmanlı başkenti ve bir kültür merkezi oluşu süreci II. Bayezid'in hükümdarlığı döneminde başlamıştır. Bilim adamlarını ve sanatçıları koruyan hükümdar, Doğu-Batı dengesine babası kadar hoşgörüyle yaklaşamamış olsa da pek çok sanatçıyı, tarihçiyi, yazar ve ozanı himaye ettiği bir gerçektir. Çağdaşı otuz kadar bilgin ve sanatkâra yüksek aylıklar bağladığı bilinmektedir. Bellini'nin Fatih'e yaptığı resimleri saraydan çıkartmasına

Bayezid'in yaptırdığı şehir içi suyollarını gösteren haritadan bir bölüm. Aslı Türk İslam Eserleri Müzesi'ndedir. Çeçen. Halkalı

gösteriler yaparak kent dışında karşıladığı padişah adayı, 19 Nisan 1512'de Top-kapı'dan İstanbul'a girdi. Yeniçerilerin hazırladığı Yenibahçe ordugâhında beş gün boyunca gelişmeleri izledi. Bu arada kardeşi Korkud geldiği gibi, gizlice İstanbul'dan ayrıldı. 24 Nisan 1512'de Topkapı Sarayı'nda düzenlenen ve tüm kapıkulu askerlerinin de izlediği bir ayak divanında II. Bayezid, tahtı Selim'e bıraktı.

Eski padişah, hazırlıklardan sonra Di-metoka'ya hareket etti. I. Selim (Yavuz) hasta ve yaşlı babasının bindiği tahtırevanın yanında Edirnekapı'ya kadar yaya yürüdü. II. Bayezid, hastalığı nedeniyle ancak mayıs ayı ortalarında Çorlu'ya ula-

karşılık, Leonardo Da Vinci'ye Haliç ve Boğaz köprüleri için projeler yaptırtması, aynı konuda Michelangelo'nun önerileriyle ilgilenmesi önemlidir. Saltanatının hemen hemen tamamını İstanbul'da geçiren II. Bayezid, kentin bir payitaht olarak kurumlaşmasına çalışmıştır. Uzun yıllar bulunduğu Amasya'ya, Osmanlı Devleti'nin ilk başkentleri olan Bursa'ya ve Edirne'ye, anayollar üzerine pek çok hayır eseri yaptırtan ve iman seven II. Bayezid, harabe görünümünden henüz kurtulamamış olan İstanbul'u, bakımlı ve bayındır bir kent durumuna getirebilmek için çalıştı. Geleneksel bütün üniteleri kapsayan bir külliyeyi (bak. Bayezid Külliyesi), kentin su gereksinimine cevap verecek Cebeciköy su isale yolunu yaptırdı. Yaşanan iki büyük deprem felaketinin neden olduğu yıkıntıları, saltanatının son iki yılında ve İstanbul'un tamamını bir şantiyeye dö-nüştererek onarttı. Acemioğlanlannm eğitimleri için Galata Sarayı'nı yaptıran da II. Bayezid'dir.

II. Bayezid döneminin başında İstanbul, çoğu Bizans'tan kalma eski kagir binalarla fetihten sonra iskân edilen Türklerin inşa ettikleri yeni ahşap evlerden oluşan bir dokuya sahipti. Yapılar tek katlı, pek azı iki katlıydı. İkinci kat üstündeki ahşap çıkmalara gurfe deniyor ve bunlar kaçak sayılıyordu. Altında dükkân bulunan evlere "menzil", tek katlı konutlara "beyt" denmekteydi.

II. Bayezid'in 1495'te düzenlettiği vakfiye, İstanbul'un mahalleleri, yerleşim düzeni hakkında önemli bilgiler içerir. İlginç bir yöntem ise, her mahallenin gece bekçiliğini, semt sakinlerinin kendi aralarında nöbetleşerek yapmalarıydı. Galata, Eyüp ve Üsküdar ayrı birer kent konumunda kadılıklardı.

İstanbul nüfusunun çoğunluğunu Müslümanlar, Rumlar, Yahudiler ve Ermeniler oluşturuyordu. Fakat başka dinlerden ve uluslardan da küçük topluluklar ve koloniler vardı. 15. yy sonlarına doğru İstanbul ile Galata'da 9.753 Türk, 31 Müslüman Çingene evine karşılık, 3.743 Rum, 818 Ermeni, 1.647 Yahudi, ayrıca Galata'da 332 Frenk evi vardı. Bu sayılara göre ortalama olarak İstanbul 16.000 haneli 70-80.000 nüfuslu bir kentti.

İstanbul'un iaşesi II. Mehmed (Fatih) döneminde (1451-1481) belirlenen esaslara göre temin ediliyordu. Eflâk ve Boğdan'dan, Tuna iskelelerinden, Trakya ve Karadeniz yalılarından hububat geliyordu. Gerektiğinde Erzurum, Sivas eyaletleri de tahıl şevkiyle yükümlü tutuluyordu. Diyarbakır ve Maraş Türkmenlerinin yetiştirdiği hayvanlar yakın iskelelere indirilerek İstanbul'a ulaştırılmaktaydı. Batı Anadolu'dan bakliyat, Mısır'dan ithal yoluyla pirinç gelmekteydi. Pirinç ve arpa yüklü gemilerin, İzmir gemilerinin, Mısır malı yüklü gemilerin yanaştığı iskeleler ayrı ayrı olup buralarda gümrüklendirme ve narh işlemleri, toptancılara dağıtım yapılmaktaydı.

Adapazarı ve İzmit'ten taze sebze, meyve, tavuk ve yumurta geliyordu.

II. Bayezid'in. Topkapı Sarayı Arşi-vi'ndeki fermanları, mülknameleri, beratları, yazışmaları, mektupları, adına kaleme alınan methiyeler, kendisine verilen layihalar, istihbarat belgeleri, arizâlar, zengin bir koleksiyon oluşturmaktadır. Bu belgeler, kent tarihi açısından önemli olduğu kadar, II. Bayezid'in afyon alışkanlığından, vasiyetine dek pek çok konuya da açıklık getirmektedir. Şiirleri küçük bir divanda toplanmıştır. Döneminde ve daha sonra onun ermişliğine inananlar olmuştur. Ölümüne düşürülen "Geçdi Sultan Bayezid-i Velî" dizesindeki "velî" (ermiş) sözcüğü buna kanıttır. Onunla ilgili efsaneler, keramet öyküleri anlatılır. Topkapı Sarayı'nda yaptırttığı ve Sultan Bayezid Divanhanesi adıyla bilinen yapı sonradan tadil edilmiştir. Sarayın Cebehane Meydanı'ndaki 909/1503 tarihli nişan taşı, oğlu Şehzade Ahmed'in fırlattığı topuzla ilgili olup sarayın en eski anıtlarındandır.

Bibi. İbn Kemal, Tevarih-i Âl-i Osman, VII. Defter, Ankara, 1991, s. 524 vd; Hoca Saadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, III-IV, Eskişehir, 1992; J. von Hammer, Devlel-i Osmaniye Tarihi, III, İst., 1330, s. 257 vd, IV, s. 3 vd; Tarih-i Solakzade, 303 vd; Ataî, Hadaiku'l-Hakaik, 55, 218, 377 vd; S. Tansel, Sultan II. Bayezit'in Siyasi Hayatı, İst., 1966; Uzunçar-şılı, Osmanh Tarihi, II, 16i vd; İ. H. Uzun-çarşılı, "Bayezid II", İA, II, 392 vd; Ş. Tekin-dağ, "İstanbul", İA, V/2, s. 1202-1213; S. Eyi-ce, "II. Bayezid Devrinde Davet Edilen Batılılar", BTTD, 19, 23 vd; Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Kılavuzu, I. Fas., İst., 1938, s. 61-64.

NECDET SAKAOĞLU