Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BEYLERBEYİ SARAYI

İstanbul Boğazı'nm Anadolu kıyısında, Üsküdar İlçesi'nde aynı adla anılan semtte bulunan bir sahilsaray ile bağlı yapılar ve köşklerden oluşan saray kompleksidir.

Saray kompleksi geniş bir bahçe içindedir. Yerinde eskiden İstavroz Bahçeleri olarak anılan ve Bağlarbaşı'na kadar uzandığı sanılan bir koruluk bulunmaktaydı. Eskiden Arhai Foisusai diye bilinen bu mevkiye İstavroz (Stavros) adının, İmparator II. Konstantinos'un yaptırdığı kilise ve diktirdiği büyük haçtan ötürü verildiği söylenmektedir. Bizans döneminde burada bir kilise ve ayazma-

nın varlığı ve 17. yy'da ayakta olduğu Eremya Çelebi'den naklen bilinmektedir. Sarraf Hovannesyan 18. yy'da eski kilisenin yerinde bir hamam olduğunu, ayazmanın ise bağların içinde bulunduğunu belirtmektedir. İstavroz'daki en erken Osmanlı yapısının II. Selim'in kızı Gevher Sultan'ın tepenin üstündeki sarayı olduğu, IV. Murad'ın burada dünyaya geldiği yine Hovannesyan'ın verdiği bilgilerdendir (bak. Beylerbeyi).

Semt ve sarayın İstavroz adım taşırken III. Murad döneminin Rumeli Beylerbeyi Mehmed Paşa'nın sahildeki yalısına bağlı olarak Beylerbeyi adıyla anılmaya başladığı belirtilmekte ise de arşiv kaynaklarında, yeni Beylerbeyi Sarayı yapılırken dahi mevkinin hâlâ İstavroz Bahçesi olarak geçtiği görülmektedir.

İstavroz Hasbahçesi, 17. yy'da en gözde mesirelerden biri idi. Yüzyıl başında I. Ahmed tarafından yaptırılan Şevkâbâd Kasrı, tepenin üst kısmında ağaçlıklar arasındaydı. L Ahmed aynı zamanda bir mescit ile maiyet ve servis binaları da yaptırmıştı. IV. Murad ve IV. Mehmed'in saltanat yıllarında av ve eğlence amacıyla buraya sık sık geldikleri, III. Ahmed döneminde (1703-1730) Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa'nın damadı Kaptan Mustafa Paşa'nın sahilde Ferahâbâd olarak anılan bahçesi içinde köşkleri, selsebille-ri, havuzu ve içinde nakışlı divanhanesi olan bir yalı yaptırdığı bilinmektedir. I. Mahmud da annesi Saliha Sultan için burada Ferahfeza Kasrı'nı yaptırmıştı. Ancak, bir istimlak problemi yüzünden Beylerbeyi Camii, Hamamı ve Muvakkitha-nesi'ne ait arazi dışındaki topraklar I. Ab-dülhamid tarafından halka satıldı ve İstavroz Bahçeleri önemini yitirdi.

Hasbahçenin yeniden önem kazanması II. Mahmud'un girişimleriyle olmuştur. II. Mahmud, İstavroz Hasbahçe-si'nin ve sarayının satılmış arsalarını yeniden satın alarak mevcut yapıları onartmış ve yeni bir sahilsaray yaptırmıştır.

İ. H. Konyalı'nın Pertev Paşa Diva-m'ndan aktararak verdiği tarih manzumelerine göre 1829'da yapımına başlanan saray, 1832'de bitirilmiştir. Bina e-mini Said Efendi, mimarı Krikor Amira Balyan'dır.

Saray, mabeyn-i hümayun, zülvec-heyn, harem-i hümayun dairelerini içermekte idi. Ayrıca Serdap Köşkü, Sarı Köşk, Şevkâbâd, Küçük Yalı, çeşitli ben-degân daireleri, hamamlar, mutfaklar, hasahırlar vardı. Sarayın rıhtım üstündeki dairelerinin ayrı kapıları bulunuyordu. Saray, iki katlı, muhtemelen kagir bir altyapı üzerinde ahşap ve sarı renkli idi. "Sarı Saray" olarak anılıyordu.

Bu ilk Beylerbeyi Sarayı, Beşiktaş Sarayı ile birlikte 19. yy'm ilk yarısında Boğaziçi'nde yapılmış ilk büyük sahilsaray-lardan biriydi. II. Mahmud'un Boğazi-çi'ndeki yeni sarayı, yalnız Osmanlı tarihçilerinin değil Avrupalı gezgin, edebiyatçı, ressam ve elçilerin de ilgisi çekmiş, dolayısıyla bir hayli betimlenmiş bir yapıdır. Buna karşın görsel malzeme ola-