Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BOMONTİ BİRA FABRİKASI

Adını istanbul'un en eski semtlerinden birine vermiş olan Bomonti Bira Fabrikası, ülkemizde modern bira üretim tekniğiyle imalata başlamış olan ilk bira üretim tesisidir.

Bomonti Bira Fabrikası imalata geçmeden önce de Türkiye'de "arpa suyu" adı altında bira üretimi yapıldığı literatürde yer alır. Düyun-ı Umumiye İdare-si'nin kurulmasından önce, 1862 tarihli ve daha sonraki mevzuatta, "imal olu-

nan arpa suyunun yüzde 20'si zayiat karşılığı olarak düşürüldükten sonra, senelik rayiç bedeli üzerinden değerinin yüzde 10-15'i oranında vergi alındığına" dair kayıtlar vardır.

İsviçreli Bomonti kardeşler 1890'da Feriköy'de bir bira üretim tesisi kurmuşlar, burada üst fermantasyonla bira üretimine başlamışlardı. Aynı yıl Vasil adındaki bir Yunanlı, Şişli'de, yine üst fermantasyonla bira üretimi yapan küçük bir tesis açmıştı. Bomonti kardeşler 1902' de işletmelerini bugün istanbul Tekel Bira Fabrikası, eski adıyla Bomonti Bira Fabrikası'nın bulunduğu yere naklettiler. O zamana göre oldukça modern bir tesis olan Bomonti Bira Fabrikası'nın rekabetine dayanamayan Vasil, işletmesini kısa bir zaman sonra kapatmak zorunda kaldı.

1908'e kadar ülkemizde sadece üst fermantasyon birası üretilmişti. Bu tarihte Bomonti kardeşler işletmelerine soğutma tesisleri de ilave ederek, alt fermantasyon birası elde etmeye başladılar. Ülkemizde uzun yıllar rakipsiz bir şirket' olarak faaliyetini sürdürmüş olan Bomonti'nin karşısına 1909'da Büyükdere' de açılmış olan Nektar Bira Fabrikası

1930'lu yılların

başında

Bomonti Bira

Bahçesi (üstte)

ve Bomonti

Bira

Fabrikası'nın

1902'den beri

üretimini

sürdürdüğü

bugün Tekel

Bira Fabrikası

olan bina

(yanda).

Gökhan Akçura

koleksiyonu (üst),

Hazım Okurer,

1993 (yan)

çıktı, iki şirket arasındaki amansız rekabet her iki şirketin de zarara uğramasına neden olmaya başlayınca, 1912'de Bomonti ve Nektar şirketleri birleşerek Bo-monti-Nektar Birleşik Bira Fabrikaları Şirketi'ni kurdular. Bu şirket aynı yıl İzmir'in Halkapınar semtinde Aydın Bira Fabrikası'nı kurdu. Biranın Ege Bölge-si'ne nakli ve muhafazasındaki güçlükler düşünülerek kurulan Aydın Bira Fabrikası, 1928'de bira üretimine son verdi. O dönemlerin en iyi rakılarından biri olan "Bomonti Rakısı" bu işletmede üretilmişti.

İçki Tekeli'nin kurulmasına kadar ülkemizde bira üretimi yalnızca Bomonti-Nektar Şirketi'nin elinde kaldı. 1926'da İçki Tekeli kurulmuş ve içki Tekeli'nin işletme imtiyazı Polonyalı bir şirkete verilmişti. Bu şirket sözleşmedeki yükümlülüklerini yerine getirmeyince dağılmıştı. Polonyalı şirketin dağılmasından sonra Tekel idaresi Bomonti-Nektar Şirketi' ne 1938'e kadar on yıl daha bira üretim müsaadesi verdi. 1938'den itibaren de bu işletme Tekel Idaresi'ne intikal etti.

1908'e kadar üst fermantasyon bira üretiminin yapıldığı, köşesinde Birahane Sokağı levhası bulunan Bomonti Bi-

ra' Fabrikası ana binasına zaman içinde yeni üniteler eklenmiştir. Eklenen bu ü-nitelerle fabrika bugün 40 dönüm bir arazi üzerinde yer almaktadır. Bu ünitelerden biri olan Bomonti Bira Bahçesi 1930'lu yıllarda İstanbulluların hizmetine açılmış, bu hizmeti 1950'li yıllara kadar sürdürmüştür. Bomonti Bira Bahçe-si'nde 5 ve 10 litrelik fıçı biraları, çapraz ayaklı setler üzerine yerleştirilerek müdavimlere sunuluyor, bu fıçı biraları "ar-jantin" adı verilen kulplu bira bardaklarında içiliyordu.

Bomonti Bira Fabrikası, Tekel İdaresi' nin bünyesine geçtikten sonra, bu fabrikada üretilmiş olan ilk bira türlerinden biri (pilsner tipi) Türk Birası'dır. Bu bira daha sonraki yıllarda "Türk Birası" (Tur-kish Beer) etiketiyle üretilmiştir. "Salon Birası"mn yanısıra istanbul Hilton, Divan ve Kalyon otelleri için, ayrıca Abdullah Restoran, Casino Oriental, Kordon Blö ve Klöb-X için de yine özel etiketli biralar imal edilmiştir. Bu fabrikada son yıllarda üretilmekte olan "Altın Başak" birası bira tiryakilerinin beğenisini kazanmıştır.

1976'da 36,5 milyon litre üretim kapasitesine ulaşmış olan İstanbul Tekel Bira Fabrikası'nın üretimi, 1969'da İstanbul'da kurulan "Efes Pilsen" ve izmir'de kurulan "Tuborg" bira fabrikalarının piyasaya hâkim olmaya başlamasından sonra, her geçen yıl gerileyerek 7 milyon litreye düşmüştür.

Bomoni Bira Fabrikası'nda eskiden kalıp buz ve gazoz da imal edilmişti.

Bibi. 1. Turkar, Malt-Bira Kimyası ve Teknolojisi, Ankara, 1977; A. V. Akman-T. Yazıcı-oğlu, Fermantasyon Teknolojisi, Ankara, 1962; M. İlker, "Biranın Öyküsü", Tekel Haber Bülteni, S. 4 (Temmuz 1982).

VEFA ZAT