Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BALMUMCU TEKKESİ

33

BALTAIİMANI

Bölgede bir ilkokul, bir ortaokul ve iki lise vardır. Günümüzde büyük işyerleri, şirket merkezleri ve bürolar dışında, varlıklı kesimin tercih ettiği bir yerleşim yeridir.

istanbul

BALMUMCU TEKKESİ

bak. ŞAZELİ TEKKESİ

BALOZLAR

İstanbul'un ilk barları. "Baloz" sözcüğü İtalyanca "balo"dan bozmadır. Bizans döneminde de eğlence, içki ve fuhuş merkezi olan Karaköy ve Tophane semtlerinde, özellikle bugünkü Necatibey Cadde-si'nde sağlı sollu sıralanmış balozlara 25-30 basamaklı merdivenlerle çıkılırdı.

Bu tür eğlence yerleri Abdülaziz döneminde (1861-1876) yaygınlık kazanmaya başlamış, 1920'lere kadar varlıklarını korumuştur. Balozların bazılarında orkestra ya da saz takımı bulunur, müşterilerin masalarında onlara hoşça vakit geçirtmek bahanesiyle oturan, gerçekte onların ceplerindeki parayı içki ısmarlatmak için ya da beraberlik vaadi ile soyan konsomatrisler zaman zaman raks ederler, yerine göre de alafranga dansa kalkarlardı.

Balozların meyhanelerden farkı, liman yakınında bulunmaları ve müşterilerinin çoğunluğunu da yabancı gemici-, lerin oluşturmasıdır.

Balozların işletmecileri genellikle kabadayı takımınca korunan yaşlı ve görmüş geçirmiş fahişeler ve kabadayılık, külhanbeylik âlemlerini iyi bilen, yerine göre hatır, rüşvet ve bilek gücüne güvenen Kumlardı. Ahmed Midhat Efen-di(->), Beyoğlu ve Galata âlemlerini anlattığı romanlarında, zaman zaman balozlardan da söz ederek buraların karanlık atmosferini, müdavimlerinin, işletmecilerinin ve çalışanlarının hal ve tavırlarını, kendine özgü gözlem ve anlatımıyla canlandırır.

Mehmed Tevfik İstanbul'da Bir Sene adlı dizisinin Meyhane yahud İstanbul Akşamcıları kitabında anlattığı İstanbul'un eski ve gedikli meyhaneleri arasında Galata balozlarını anmaz, ancak "isimleri tahkik edilemeyen" meyhaneler diyerek geçiştirir. Bu, eski İstanbul hayatının kendi içinde bölünmüş olduğunu gösteren ve her muhit insanının ve eğlence yerlerinin farklılığım vurgulayan ilginç bir tespit sayılabilir.

İstanbul hayatının canlı tanıklıklarını satırlara döken Ahmed Rasim(->) de Fubş-ı Atik ve Şehir Mektupları adlı eserlerinde Galata balozlarından yeri geldikçe söz eder, buralarda yaşanılmış olan eğlencelerden, müdavimlerden ve çalışanlardan örnekler verir.

Yazılarında ve kitaplarında yalnızca İstanbul'u anlatan Sermet Muhtar Alus (-») da Galata balozlarından birçoğunu, adreslerine varıncaya kadar tespit etmiş, bunları çeşitli yazılarında oldukça gerçekçi bir biçimde anlatmıştır. Bunlardan Şerbethane Balozu Arap Yorği diye ta-

nınmış bir Rum tarafından işletilir; lavta, gırnata ve zilli maşadan oluşan saz takımı, konsomatrisler, diğer çalışanlar ve belalı müşterilerle her akşam patlamaya hazır kavgalara sahne olan namlı batakhanelerdendi.

Yüksek Baloz bugünkü Necatibey Caddesi üzerinde, oldukça yüksek bir merdivenle çıkıldığı için bu adla anılan, konsomatrislerin soyup soğana çevirecek adam aradığı, her akşamı olaylı geçen namlı yerlerdendi. Yüksek Baloz'un altında bulunan Hovarda'nın Meyhanesi ise Çeşmemeydanlı, Boğazkesenli, Firu-zağalı bıçkınların girip çıktığı bir yerdi.

Alafranga Baloz Necatibey Cadde-si'nden Tophane'ye giderken eski adıyla Kasaplar Sokağı'nın bittiği yerdeydi. Adalı Yani adlı bir Rum tarafından işletilen bu baloz, ötekilere göre orkestrası, konsomatrisleri ve servisi ile biraz daha modern bir eğlence yeriydi. Müşterileri de genellikle yabancı gemiciler olduğu için konsomatrislerle olan ilişkiler burada daha rahattı. Orkestra eşliğinde yapılan her türlü dans saatlerce sürerdi.

Sakallı Yorgo'nun Balozu altı meyhane olan bir eğlence yeri olup yine Necatibey Caddesi üzerindeydi. Daha sonraki yıllarda Zorba'nın Balozu diye de tanınan bu batakhanenin bir köşesinde herkesi perişan eden bir tefeci sarraf da çalışırdı.

Moskof Çalgısı Necatibey Caddesi'nde Aya Nikola Kilisesi'nin hizasındaydı. Adı baloz olmasa da eski batakhanelerin en namlılarındandı. I. Dünya Savaşı ve mütareke yıllarında burada pantomim ve tuluat gösterileri de yapılırdı.

Balozlar da değişen toplum yapısına bağlı olarak biçimlenen yeni eğlence âlemleri içinde yok olup gitmiş, ancak o yılları yaşamış yazarların bugüne aktardıkları kadarıyla yazılarda, kitaplarda birer anı olarak yerlerini almışlardır.

Bibi. Ahmed Rasim, Fuhş-ı Atik, ist., 1992; ay, Şehir Mektupları, İst., 1992; S. M. Alus, "Eski Meyhane Âlemleri", Akşam, (8 Mayıs 1932); ay, "Eski Galata'mn Eğlence Yerleri", Resimli Tarih Mecmuası, II, S. 15 (Mart 1951), s. 640-641, S. 16 (Nisan 1951), s. 688-690; ay, "Alafranga Baloz", İSTA, I, 576; Meh-

Baltacı Hanı'nın giriş

cephesinden

bir görünüm.

Hazım Okureı;

1993

met Tevfik, İstanbul'da Bir Sene, İst., 1992, s. 152-186; Sevengil, Eğlence, (1990), 118-119; "Baloz", ISTA, IV, 2065-2066.

İSTANBUL