Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

bozdoğan kemer!

Bir bölümü bugünkü Saraçhanebaşı'nda sağlam kalmış geç Roma, erken Bizans dönemine ait sukemeri. Hadrianus ya da Valens Kemeri olarak da bilinir.

Hadrianus döneminde (117-138) antik Bizantion'da(->) bir sukemeri yapıldığından söz eden kaynaklara dayanan C. Mango bunu Hadrianus Kemeri diye adlandırır. Başka bazı referanslardan ise Roma İmparatoru Valens zamanında (364-378), büyük su sıkıntısı çeken kente su taşımak amacıyla yeni kemerler yapıldığı anlatılır. Bu tarihten sonra Valens Kemeri olarak tanınan suyolu, yine bir söylenceye göre, Valens'i bir saray darbesiyle tahttan indirerek kısa bir süre imparatorluk yapan Prokopios'u (Eylül 365-Mayıs 366) destekledikleri için hükümdarca cezalandırılan Halkedon (Kadıköy) şehrinin surlarından sökülmüş taşlardan yapılmıştı. Fakat bu rivayeti kanıtlayan herhangi bir bulguya henüz rastlanmamıştır.

Bir başka kaynağa göre, kemer 373' te Prafektus (belediye başkanı) Klear-kus zamanında tamamlanmıştı. Bu dönemde daha sonra Tauri Forumu olarak adlandırılacak yerde, "Nimfeum Majus" veya "Nimfeum Maksimus" adlarıyla tanınan bir başhavuz ve çeşme binası yapılmıştı. I. Theodosius zamanında (379-395) kemer, şehir dışı su tesislerine bağlandı. Fakat bu şebekeye gelen su sanıldığı gibi Belgrad Ormanı bölgesinden değil, batı yakasındaki su kaynaklarından sağlanıyordu. Nitekim Trakya'da erken Bizans dönemine ilişkin irili ufaklı birçok sukemeri kalıntısından biri olan Mazul (Mazlum) Kemer'in üstünde Roma veya erken Bizans dönemine ait bazı işaretler vardır.

576'da II. İustinos zamanında onarım gören kemerin 626'da Avar kuşatması sırasında tahrip edildiği ileri sürülmüşse de, Avarların suriçine giremediği bilindiğine göre, sözü edilenin Bozdoğan Kemeri olmaması gerekir. V. Konstantinos zamanında (741-775) suyolları ile birlikte Valens Kemeri de onarılmıştı. Bu tarihten sonra birçok kez tamir gördüğü söylenmekte ise de bunlardan yalnızca 1019'da II. Basileios tarafından yaptırılanı bilinmektedir.

6. yy'da eski sarayları, Ahilleus Hama-mı'm(-0 ve Yerebatan Sarayı'm(-») beslediği bilinen kemer 11. yy'dan itibaren, kente yönelen kuşatma ve taarruzlar sırasında büyük ölçüde zarar gördü ve iş göremez hale geldi, nitekim 1403'te Kons-tantinopolis'ten geçen İspanyol Elçisi Ruy de Clavijo'nun seyahatnamesine göre, yöredeki bağ ve bahçelerin sulanmasında kullanılıyordu.

Konstantinopolis'in Osmanlılara geçmesinden (1453) sonra, kentin çektiği su sıkıntısını gören II. Mehmed (Fatih)(->) su şebekesini hemen onartıp, geliştirirken sisteme bu kemeri de dahil etti. Vakfiyesinde sadece "kemer" adıyla geçtiği için, Bozdoğan Kemeri adının kökeni ve tarihi bilinmemektedir. Bazı kay-

Bozdoğan

Kemeri'nden

bir bölümün

restitüsyonu.

Şirin Akma, 1989

naklarda, bu isim bir tür doğan kuşuna ya da bu adı taşıyan bir armut cinsine -veya ona benzer bir gürz çeşidine- atfedilir. Ne var ki, tüm bu adlar, bir sukemeri ile ilintili görünmedikleri için bu etimoloji pek inandırıcı değildir.

Fatih tarafından yapılan ilk dağıtım hattı, Bozdoğan'ın ve Mazul Kemer'in üzerinden geçirilen Fatih suyoludur. Bozdoğan Kemeri'nin üst kotu 60 m'yi aştığı için, kentin en yüksek yerlerine su ulaştırmak ancak bunun üzerinden geçen suyolları ile sağlanabiliyordu. Bu nedenle fetihten hemen sonra yapılan Mah-mud Paşa ile Halkalı sularından bugünkü adlarıyla Fatih, Süleymaniye, Baye-zid, Köprülü ve Sultan Ahmed suyolları da Bozdoğan Kemeri'nin üstünden geçirilmiştir.

II. Bayezid (1481-1512) ve I. Süleyman (Kanuni) (1520-1566) zamanlarında, Bozdoğan Kemeri'nin üstünden Halkalı Suyu diye bilinen yeni suyolu geçirildi. Kemerin Şehzadebaşı Camii yakınındaki kısmı büyük olasılıkla 1509'da, "kıyamet-i sugra" denilen büyük depremde yıkıl-

mıştı. Bu bilginin derlendiği 1607 tarihli bir suyolu haritasında görülen "Bozulgan Kemer" adının bu depremden kaynaklandığı ve bu ismin zamanla Bozdoğan Kemeri'ne dönüştüğü iddia edilmiştir. Deprem sırasında Şehzadebaşı-Vefa bölgesinde meydana gelen gölcük yüzünden, bölge uzun süre "Büyük Bataklık" olarak adlandırıldı. İlk Kırkçeşme sularının kente getirilmesinde üstünden geçirildiği Bozdoğan Kemeri, 1556-1557'de Süleymaniye suyolunun yapılmasıyla bu şebekeye de hizmet etmiş ve özellikle Saray-ı Âmire'nin (Topkapı Sarayı) suyunun taşınmasında kullanılmıştır.

Bozdoğan Kemeri'nin doğu bölümü II. Mustafa döneminde (1695-1703) tamir edilmiş ve buna ilişkin bir kitabe, kuzey cephesinin 45. payesinin üstüne yerleştirilmiştir; ayrıca III. Ahmed döneminde (1703-1730) bir tamir gördüğü de sanılmaktadır.

K. Çeçen'e göre, Bozdoğan Kemeri ü-zerindeki sivri kemerli açıklık II. Mustafa dönemine aittir. Ayrıca 1748 tarihli bir suyolu haritasında kemerin Fatih ta-