Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti "Fizika" tálim baǵdarınıń kurs toparı studenti

Tiykarǵı bólim
1.1. Kórgizbeli tájiriybe otkeriwde problemaliq metodti qollaniw metodikası

Fizikanı oqıtıwda kórgizbeli tájiriybelerden paydalanıw, son- da-aq, oqıtıwdıń aldıńgı pedagogikalıq ham xabar texnologiyaların oqiw processine engiziw, olardan paydalanıwdıń natiyjeli usılların islep shığıw en áhmiyetli máselelerden bolıp esaplanadı.

Teoriyalıq bilimlerdi eń joqarı dárejede dóretiwshilik penen ózlestiriw tábiyiy fizikalıq qubılıstı tusindirip beriw arqalı iske asırıladı.

Kórgizbeli eksperimentlerdiń bay didaktikalıq imkaniyatları sonda, olardan auditoriyadan tısqarıda, óz betinshe orınlanatuğın tapsırmalar retinde paydalanıwģa da imkaniyat beredi. Bunday hallarda oqıtıwshı temaga baylanıslı, úy sharayatında oqiwshılar óz betinshe ámelge asırıwı mumkin bolgan eksperimentler kompleksin anıqlap korsetiwleri lazım. Kórgizbeli eksperimentten paydalanıwdıń imkaniyatları fizika lekciyasında eksperimenttiń paydalı tárepin úyreniwge mumkinshilik beredi.

Fizika sabağında lekciya ótiw waqtında kórgizbeli eksperi- mentten paydalanıw usılı teoriyamń tájiriybe menen baylanısın ámelge asırıwģa imkaniyat beredi, teoriyanıń dálilleniwin, oniń isenimliligin joqarı dárejege kóteredi. Bul bolsa, oqiwshılardıń ruwxıyatına jaqsı tasir kórsetedi, olardıń pikirlew qábiletin hám pánge bolgan qızığıwshılığın, jetkeriletuğın mağlıwmatlardıń tığızlığım arttıradı, kólemin keńeytedi, bazı bir hallarda, lekciya jańa ilimiy mağlıwmatlar kiritedi. Kórgizbeli tájiriybelerdiń joqarı nátiyjeliligi insannıń esitiw jolı menen qabıl etiwge qaraganda kóriw arqalı qabıl etiw imkaniyatı júz márteden artıq ekenligi menen baylanıslı, yağnıy insan ózin qorshagan ortalıq haqqındağı mağlıwmattıń 90% in kóriw arqalı qabıl etedi.

Kórgizbeli tájiriybe ilimiy mazmunı boyınsha eki túrge bólinedi:

1. Sonday mashqalalı kórgizbeli tájiriybeler bar, olardı: a) fizikanıń házirde belgili bolgan nizam hám teoriyaları tiykarında túsindirip bolmaydı;

b) oqiwshılar usı waqıtqa shekem algan bilimleri tiykarında tájiriybeni túsine almaydı;

v) kurstıń túrli bólimlerinen bilimlerdi qamtıw kerekligi sebepli, tájiriybe túsiniksiz boladı;

g) tájiriybede kútilmegen jagdaylar júz beriwi, olar belgili bir

hallar menen qarma-qarsıday bolıp túyiliwi mumkin hám t.b. 2. Sonday kórgizbeli tájiriybeler bar, olardıń nátiyjelerin kurstın aldın ótilgen bólimlerinen bilimdi qamtıw menen bul lekciya materialı tiykarında tusindiriw mumkin. Bunday hallarda fizikanıń pán sıpatındağı mashqalası kórinbeydi.

Oqıwshınıń fizikadan tájiriybe jumısların orınlawģa qızığıw- shılığın dúzilisin tómendegi komponentlerge ajıratıw mumkin:

Oqıwshınıń fizikadan tájiriybe jumısların orınlawģa qızı- ğıwı fizikalıq nızam, qubılıs hám processlerdi qáliplestirip, túsiniw hám tájiriybe jumısların orınlawģa baylanıslı materiallarģa ózine tán <> analitikalıq-sintetikalıq islep beriwdi talap etedi.

Oqıwshınıń fizikadan kórgizbeli tájiriybe jumısların orınlawģa qızığıwı, oğan baylanıslı materiallardı analiz etip, toparlarga ajıratıw, olardı túrlishe bahalaw, sintetikalıq halda komplekslerge birlestiriw, olar arasındağı múnásibetler hám funkcional baylanıs- lardı anıqlaw maqsetke muwapıq. Sol sebepli fizikadan tájiriybe jumısların orınlawga qızıgıwshılıq oqiwshınıń jeke elementlerine emes, al ózine tán bolgan fizikalıq túsiniklerdi, ózara baylanısqan fizikahq shamalar hám kategoriyalardı túsine alıwı bolıp tabıladı. Tiykarınan, olar tómendegiler:

a) tájiriybe jumısların orınlaw ushın zárúr bolgan ásbap- úskeneler kompleksi; b) tájiriybe jumısların orınlaw ushın zárúr bolmasa da, biraq be-

rilgen tájiriybe jumısın tuwrı orınlawda tiykarğı bolgan shamalar; v) fizikadan tájiriybe jumısların orınlaw ushın zárúr bolmagan mağlıwmatlardı ajıratıw, olardıń dáslepki analizi hám sintezi túsiniw waqtı menen ósip baradı.

2. Fizikadan tajiriybe jumısların orınlawga oqiwshmiń qızığıwı tómendegiler:

a) mugdarlıq sipatlıq múnásibetler, formula ham shamalar simvolikası tarawlarında logikalıq pikirlew qábileti;

b) fizikadan tájiriybe jumısların orınlawda tez ulıwmalastıra alıw.

Endi biz oqiw processinde kórgizbeli tájiriybeler ótkeriw ushın arnalgan bir neshe didaktikalıq tarqatpa materiallarga mısal- lar keltiremiz: