BəXTİyar tuncay

çalğı ism. – 1. çalğı (musiqi çalmaq), musiqi; 2. biçin (ot biçini), ot biçən; 3. hörük (saç hörüyü)

çalıçı (-nınq, -lar) ism. – çalğıçı, musiqiçi: Ki işitməgəy ol avazın cadununq cardar (çalıçınınq) esli da almağay ot otberüçi axıllıdan (eslidən). (Məz. 57/58: 6). Belə ki, müdrik cadugərin (məharətli musiqiçinin) səsini eşitməyəcək və müdrik həkimdən ot almayacaq.

çalın ~ (-dım, -dı, -ır edi, -sar, -maxın) fel. – çalınmaq, musiqi çalınmaq

çalış ~ (tılar, -ır, -ırlar, -ırlar edi. -ıyırmen, -ıyırlar. -ıyır edi, -qanınq, -max, -maxnınq, -maxqa, -maxınqnı, -ıp) // çarış ~ (-tı, -tılar, -ırlar edi, -maxta, -maxtadır, -maxı, -maxın, -maxları) fel. – çalışmaq, səy göstərmək: Köp kerət çarıştılar (çaliştılar) birgəmə oğlanlıxımdan menim da meni yenqmədilar // Köp kez uruştular menim bilə oclanlıxımdan beri da meni yenqmə bolmadılar (Məz. 128/129: 2). Gəncliyimdən bəri onlar məni yenməyə çalışdılar, amma məni yenə bilmədilər. Bastılar meni duşmanlarım menim kün uzun, köp boldular, (kimlər) ki çarışırlar (çalışırlar) edi birgəmə biyikliktən // Bastılar meni dusymanlarım har kün, köplər edilər ki, çalışırlar edi menim bilə biyiktən (Məz. 55/56: 3). Gün boyu düşmənlərim sel kimi üstümə cumur. Əleyhimə çalışan məğrur döyüşçülər çoxdur.

çalışmax // çalışmaxlıx ism. – səy: Yeber, Biy, yarıxınqnı da yarıxlat esimni da sağışımni menim biylikli (bilikli) yarıx bilə da xaramğu yazıxımnı tas et esimdən menim da ağır tenim yenqilləngəy çalışmaxqa barça türlü yaxşılxnı. Göndər, ya Rəbb, nurunu və işıqlandır, düşüncələrimdəki qaranlıq günahlarımı məhv et ki, vücudum yüngüllük tapsın və hər cür yaxşılıq etməyə səy etsin. Yeber, Biy, yarıxınqnı da yarıxlat yürakimni, sağışımnı yarıxlı bilüçilixinq bilə, xaranqğu yazıxlarımnı tas et da tinsizlixim (tinsizlixin) boyumnunq sağayt çalışmaxlıxqa canımnınq faydasın. Göndər, ya Rəbb, öz nurunu və öz elminlə ürəyimi və düşüncələrimi işıqlandır mənim, qaranlıq günahlarımı silib-süpür və inamsızlığa düçar olmuş ruhumu sağalt ki, canım faydalı işlər üçün səy göstərsin.

çaluçı (-lar) ism. – ot biçən, biçici: Xaysından ki toldurmastır ovuçun kendininq çaluçı da ne xuçaxın (kendininq, xaysı ki) oraxnı ya bürtüknü yöğıştırır edi // Xaydan ki toldurmadı xuçaxın çaluçı da ne xulaçın kensininq ki, bürtüknü yığar edilər (Məz. 128/129: 7). O, biçinçinin ovcunu, dərz bağlayanın qucağını doldurmadı.

çamiç ism. – kişmiş: Çamiç ya xızov bilə urulğan borla ya çamiç bilə işləngən ötmək. Kişmiş, ya üzüm mürəbbəsi və ya kişmişli çörək.

Çamiç x. ism. – alban mətnlərində keçən şəxs adlarından biri: Ahmad ağa Çamiç oğlu xardaşı Sefer. Əhməd ağa Çamiç oğlunun qardaşı Səfər.

çamur (-da, -dan, -larnı) ism. – çamır, paıçıq, kir: Xaysıdırlar çamur közlari alnına Tenqrilikninq. Tanrının gözlərində çirkin (kirli) işlər hansılardırlar? Xuruttu Biyimiz bu cyamurlarnı, yandırdı bu xamışlarnı, xaysında boldular bu yılanlar tamuxnunq otu bilə sövüknünq kensininq. Qurutdu Rəbbimiz palçıqları, içində cəhənnəm ilanları olan qamışları öz məhəbbət odu ilə yandırdı Neçik uyalmassız murdarlama anı bu çamur blə aruvsuz, bu yer blə akahlıqnınq, bu murdar yazıxlar blə türlü-türlü? Onu bu natəmiz palçıq ilə, doymaq bilməyən torpaq ilə, bu cürəbəcür günahlarınınzla murdarlamaqdan niyə utanmırsınız? Fikir et, adam ki, yaratılğanı sen anınq, xaysı seni çamurdan yaratti da küldən aruvsuz, da yana kerək külgə xaytkaysen da topraxqa çeçilgəysen. Düşün, ey insan, sən Onun – səni palçıqdan və natəmiz küldən yaradanın yaratdığısan, (bir gün yenidən) külə çevriləcək və torpağa qayıdacaqsan. Bax: balçıx

çana (-lar) ism. – xizək

çanax ism. – nimçə, qab, boşqab: Kiçi cini çanax. Kiçik çini nimçə.

çanax-ayax (-nınq) ism. – qab-qacaq: Köp incitirlər edi kendin atasınınq xulları da ayblarlar edi kendin da kültkü etərlər edi da çanax-ayaxnınq arovsuzluxun başından aşağa toldururlar edi. Atasınn xidmətçiləri onu çox incidir, alçaldr, ələ salır və başına qab-qacağın çirkabını tökürdülər.

çanğal Bax: çəngəl

çanq I (-nnq, -ğa, -nnq, -lar, -ları) ism. – zəng

çanq II ism. – cəng, qədim musiqi aləti. Bu musiqi aləti azərbaycanın ən qədim musiqi alətlərindəndir. Onun təsvirinə e.ə. lll minilliyə aid edilən Cığamış daşında və XVl əsrə aid Təbriz miniatürlərində rast gəlinməkdədir.

çanqğına ism. – kiçik zəng

çanqlıx (-ı) ism. – xristian kilsələrin zənginin yerləşdiyi qülləsi

çap ism. – çəpik, əl çalma: Çap urunquz, barça dinsizlar, çaxırnqız Tenqrigə avaz bilə sövünçlüknünq // Xars urunquz, barça gurkçilər, çaxırınqız Tenqrigə sövüngən avaz bilə (Məz. 46/47: 2). Ey bütün dinsizlər, əl çalın, cuşa gəlib Allaha nida edin!

çap ~ fel. – çapmaq, parçalamaq

çapxala ~ fel. – parça-parça ermək, doğram-doğram etmək

çapla ism. – vağ, su quşlarından biri

çararğan Bax: çürgəgən-çararan

çaravurt ism. - dağsiçanı

çaraz Bax: çərəz

çarə (-m, -si, -lərgə) ism. (< azərb. < frs.) – çarə: Tanıxmen sizgə, egər çarə bolğay edi, közünqüznü da çıxarıp sizinq da bergəy edinqiz manqa (Qal. 4: 15). Sizin haqqınızda şəhadət edirəm ki, əgər çarəniz olsaydı, gözlərinizi çıxardıb mənə verərdiniz. Tölövüm yoxtur, ne bilə töləməga, klərmen barıp tutsax bolmağa, zera ozgə çarəm yox (Albanların məhkəmə sənədlərindən). Borcumu ödəməyə imkanım olmadığından zindanda yatmaq istəyirəm, başqa çarəm yoxdur. Artıx çarəm yox. Artıq heç bir çarəm yoxdur.

çarə-dərman ism. - əlac: Allah saxlasın! Çarə-dərman yoq, munqar dəstur. Caxan yıqılsa. Allah saxlasın! Əlac yoxdur, bunlar əmrdir, dünya-aləm yıxılsa da.

çarəli sif. – imkanlı

çarəsiz (-men, -dir, -biz, -ninq, -gə, -ni, -dən, -lər, -lərninq, -lərgə, -lərdən) sif. – çarəsiz, biçarə, imkansz: Çarəsizdir sanqa ki, 1 közünq bilə kökkə baxqaysen da birsi bilə yergə. İmkan yoxdur ki, bir gözünlə yerə, digəri ilə göyə baxasan. Yarlıdan alıp tar künlü çarəsizlərdən. Dilənçi və imkansızlardan onların çətin günündə alıb.

carəsizlət ~ fel. – çarəsiz vəziyyətə salmaq, çıxış yolu qoymamaq, dara salmaq: Saxla meni, neçik böbəkin (kirpigin) köznünq, kölgəsinə (kölegəsi tibinə) xanatlarınqnınq yapqaysen (yapsarsen) meni yüzündən xırsızlarnınq (xayırsızlarnınq // yamanlarnınq), kimlər ki zabun ettilər (çarəsizləttilər) meni (Məz. 16/17: 8, 9).

Məni göz bəbəyin kimi qoru,

Qanadlarının kölgəsində saxla

Məni dara salan şər insanlardan,

Ətrafımı bürüyən, canıma düşmən olanlardan.

çarəsizlik (-imə) // çarəsizlix (-imə, -i) // çarəsizlıx (-qa, -ta) ism. – çarəsizlik, imkansızlıq: Salmağaysen yazıxlı xulunqnu közdən seninq ari parexosluxunq bilə çarəsizlikimə menim: sensen çarəm, surp Asduacacin Mariam. Müqəddəs himayənlə gözündən kənarda qoyma, çarəsiz buraxma: Sən mənim sığınacağımsan, ey Tanrı Anası. Bax, Biy, çarəsizliximə menim da ağrıxına canımnınq menim. Ya Rəbb, carəsizliyimə və qəlb ağrılarıma diqqət yetir. Xaytarma adamnı çarəsizlixkə // Da xaytarmagin adamnı totxarlıxqa (Məz. 89/90: 4). İnsanı çarəsiz vəziyyətə qaytarma // Və insanı əziyyət içinə qaytarma.

çarəz Bax: çərəz

çarçov ~ Bax: çarşov

çardax ism. – çardaq: Övüm çardaxı bilə birgə. Evim çardağı ilə birlikdə. Xuluxçısı Ata-Biyninq Axsapet Ata-Biyninq turğan övününq çardaxından bir teşik aşıra kirip bizim övnünq çardağına da bir xapçux axça xoydu samanlıx içinə (Albanların məhkəmə sənədlərindn) Atabəyin qulluqçusu Axsapet Atabəyin evinin çardağının deşiyindən hanssa yolla bizim evin çardaxına girib, samanlığın içinə bir pul kisəsi axça qoyub.

çarğov Bax: çarşov

çarıx I ism. – çarıq

çarıx II Bax: çarx

çarış ~ Bax: çalış ~

çarişuçı ism. – həmkar, əməkdaş: Xolarmen sizdən, xardaşlar, bizim Eyəmiz Yisus Krisdos ötləş da sövükü bilə Cannnq çarışuçı bolma menim bilə birgə alğışta menim üçün Tenqrigə (Rom.15: 30). Ey qardaşlar, Rəbbimiz İsa Məsihin xatirinə, Ruhun məhəbbəti naminə sizə yalvarıram, Allaha mənim üçün etdiyiniz dualarda mənimlə birlikdə əməkdaşlıq edin.

çarx ism. (< azərb.< frs.) – çarx, təkər:

çarşov (-dan, -u) ism. (Eki çarşov ipək bila tikkən. İki parça ipəkdən tikilmiş. Mastlar bilə da aruv çarşov bilə çurğaldınq. Ətirli yağlar və təmiz çarşafa büründün.

çasut Bax: çaşut

çaşi Bax: çəşni

çaşıt Bax: çaşut

çaşxur ism. – nazik parçadan tikilmiş kişi şalvar növü: Çaşxur bağı. Şalvar bağı.

çaşni Bax: çəşni

çaşut (-lar, -larnı) // çasut, çasud ism. (< cəsus azərb.< ər.) – cəsus, kəşviyyatçı: Inam bilə Raxap bornig taspolmadı inamsızlar bilə, xaysılardan ki yöpsünüp edi çaşutlarnı eminlik bilə (İbr. 11: 31). İman vasitəsilə fahişə Raxav casusları dostcasına qarşıladığı üçün itaətli olmayanlarla birgə həlak olmadı. Çasut bitikləri tapıldı yanlarına. Üstlərindən cəsus qeydləri tapıldı (çıxdı).

çaşutla ~ fel. – cəsusluq etmək, güdmək: Çaşutlar yazıxlı toğrunu da xırçıldatır üsnə anınq tişlərin kendininq (Məz. 36/37: 12). Günahkar salehi gedər və üstünə diş qıcıyar.

çaşutlat ~ fel. – cəsusluq etdirmək, kəşfiyyata göndərmək

çaşutlux ism. – cəsusluq

çatal ism. – ayrıc, yol ayrıcı, dərə, yarğan: Mikajel surp kömdü tenin Movsesninq xarşı ol yergə, xaysı ündiy edilər Pekovra, budur çatal ya yarilgan yer içində terən, xayda dinsizlər Movapnınq yığılıp, mxatıy edilər şaytannı Tenqri yerina (Qan. 34: 6).Müqəddəs Mikayıl (mələk Mikayıl) Musanın naşını Feqor adlanan yerin qarşısında, Maovun dinsizlərinin toplaşaraq şeytana Tanrı əvəzinə sitayiş etdikləri dərin yarğanda basdırdı.

çatallıx ism. - ayrıc yeri, dərəlik, yarğanlıq

çataltırnaxlı ism. və sif. – cütdırnaqlı: Xaysılardırlar çataltırnaxlı ? Cütdırnaqlılar hansılardırlar?

çatır (-dır, -ğa, -nı, ınqa, -ında, -ı, -ına, -ın, -lar, -larğa, -larda, -larınınq, -larına, ~ların, ~larında) ism. – çadır: Xoydu içinə taborlarınınq (Küvürdü) icyina alarnınq da çövrasinə çatırlarını alarnınq (Məz. 77/78: 28). Çadır düşərgələrini və atları arabaları ilə əhatə etdilər.

çatırda ~ (-rlar; -maxlar), çadirta ~ (-maxlar), çadırda ~ (-rlar) fel. – çrtlamaq, cırıldamaq

çatırdat (-ıyırmen, -maxlar) // çadırdat // çadırtat ~ (-ıyırmen, ~maxlar) fel. – çırtdatmax, cırıldatmaq

çatırlan ~ fel. – çadır sahibi olmaq, çadıra sahib olmaq

çatla ~ (-ma, -dı, -maxı, -p) // çatlan ~ (-dı, -maxı) fel. – çatlamaq: Şaytan çatlandı. Şeytan (paxıllıqdan) çatladı. Taşlarnınq çatlanmaxı. Daşların çatlaması.

çatlağan f. sif. – çatlamış, çatlaq

çatlat ~ (-tı, -sa, -qan) fel. – çatlatmaq

çatma ism. – çatma. Dekorativ ipək parça növlərindn biri: Eki çatma xalı igi Türktən. Türk elindən iki çatma xalı. Çatma ton. Çatma ipəkdən don. Çatma üzlü. Çatma ipək üzlüklü.

çavap Bax: çuvap

çay (-lar, -larnı, -ların) ism. – çay: Xaytardı xanğa axar suvların (çayların) alarnınq da yağmurun (yağmurların // yağmur alarnınq) ki, içməgəylər (Məz. 77/78: 44). Onlar (misirlilər) sulardan içə bilməsinlər deyə suları qana döndərib çaylardan axıtmışdı. Xaytar, Biy, yasırlıxımıznı (yəsirlikimizni) bizim, neçik axının (çaylarnı) yarımkünnünq (Məz. 125/126: 4).Yarımgünlük selləri (çayları) qaytardığın kimi, Ya Rəbb, o bəxtəvər günləri bizə qaytar.

çayaxa ~ Bax: çayxa ~

çayaxan ~ Bax: çayxan ~

çayaxavuçı ism. – yuyucu, yaxalayıcı, suvarıcı

çayır (-larnı, -larğa, -larınınq) ism. – çayır, çəmənlik, otlaq: Biz yənə – adamları anınq da xoyunları çayırlarınınq anınq (Məz. 99/100: 3). Biz Onun xalqıyıq, otlağında otardığı qoyunlarıyıq (sürüsüyük).

çayır-çimən ism. – çayır-çəmən, bol otlu çəmənlik: Çayır-çimən yeri. Çayr-çəmən yeri.

çayxa ~ (-ma, -dılar, -yır edilər, -ğanda, -p) // çayaxa ~ (-dım, -dınq, -dı, -rmen, -mandır, -sar) fel. – yumaq, yaxalamaq, suda çalxalamaq: Aşqan aynakün Anksent oprax çayaxğanda xatunumnu tövdü (Albanların məhkəmə sənədlərindən). Keçən cümə camaşr yaxalayarkən arvadımı döydü.

çayxan ~ (-ırlar) // çayaxan ~ (-max) fel. – yaxalanmaq, yuyunmaq

çayla Bax: çay (-lar)

çaylam Bax: calam

çayna ~ (-dım, -dınq, -dı, -ğan, -max, -maxlar) fel. – çeynəmək

çbal Bax: çibal

çebərlə ~ (gin, çebərliyirmen, -gəy) fel. – səlqəyə salmaq, səliqə-sahman yaratmaq, hamarlamaq, qaydaya salmaq: Çebərlagin meni biyiktəgi Tenqrilik otunq bilə. Məni öz ilahi odunla qaydaya sal.

çegət // çəgət Bax: cagat

çeget Bax: cagat

çegt // çəgt Bax: cagat

çek (-kə, -i, -lər, -lərni, -lərinqni, -lərimizdən, -lərinə, -lərin, -lərində) ism. – sərhəd, hüdud:

çek ~ (-ti esə) fel. – çəkmək Bax: çekil ~

çekan Bax: çoqan

çekil ~ (-iyirmen, -gən) fel. – çəkilmək:

Xaysılardırlar sürkülgənlər?

-Ilk yılandır sürkülgən, yer üstünə çekilgən, xarnınınq üstünə sürkülür.

-Sürüngənlər hansılardır?

-Birincisi ilandr ki, qarnı üzərində çəkilərək (qıvrılaraq) sürünür.

çekiş ~ (-məgə, -tim) fel. – çəkişmək, məhkəmdə çəkişmək: Men Bağdasar blə ol borçtan utru çekiştim. O borcdan ötrü mən Bağdasarla məhkəmədə çəkişdim.

çektir ism. – xüsusiyyət, fərqli cəhət:

-Nedir çektiri barlıxnınq?

-Barlix ilk ayrılır ketərmax söz bilə tensizgə da xoyulmax aytuş bilə tengə (Qriqori hamamanın “ Alban dilinin qrammatikası”ndan).

-Varlığın fərqli cəhətləri hansılardır?

-Varlıq inkar bildirən sözlərlə ifadə edilən qeyri-maddiyə və təsdiq bildirən sözlərlə ifadə edilən maddi olana bölünür.

çektirsiz (-dən, lər) sif. – qeyri-müəyyən, özəl xüsusiyytləri olmayan

çelig (-dir, -ninq, -dən) ism. – dəmir

çepellix ism. –çirkinlik, murdarlıq, kirlilik, natəmizlik: İgrənçilixlar, murdarlıxlar ya çepellixlər. İyrəncliklər, murdarlıqlar və ya çirkinliklər.

çeplik Bax: ceplik

çerayaxlı ism. və sif. ( çəhar – dörd frs. + ayax türk.) – dördayaqlı:

-Xaysılardırlar dörtayaxlılar?

-Çerayaxlılar bölünürlər dörtkə, aysinkn tuvartırnaxlığa, atayaxlılar, teriayaxlılarğa da ititırnaxlılarğa (Qriqori hamamanın “ Alban dilinin qrammatikası”ndan).

-Hansılardırlar dördayaqlılar.

- Dördayaqlılar bölünürlər dördə; davarayaqlılara (cütdırnaqlılara), atayaqlılara (təkdırnaqlılara), dəriayaqlılara və itidırnaqlılara.

çereg Bax: çerek

çerek // çereg ism. – çərək, dörddə bir: 9 arşın çerek eksig. 9 arşından 1 çərək az.

çerkəs // çerkez ism. – çərkəz. Quzey Qafqazın qafqazdilli xalqlarından biri. Adıqlar və kabardinlərlə birlikdə adıq xalqının üç etnik tərkib hissəsindən biri: Yügən çerkəs işi örgən altınlağan. Qızıl suyuna salnmış, çərkəz əl işi olan at yüyəni. Beş kesək çerkezi. Beş tikə çərkəzi parça.

çeröv Bax: çerüv

çert (-im, -imni, -i) ism. – mal: Eki sundux çert. Iki sandıq mal. Bar edi menim 45 axçalıx çertim da aldı ol 45 axçalıx çertimni kensi yanina. 45 axçalıq malım var idi, o mənim 45 axçalq malımı özünə götürdü.

çert ~ (-iyirmen, -məx) fel. – çərtmək, çərtərək işarə qoymaq, cızmaq: Çertiyirmen, yazıyırmen. Çızaraq yazıram.

çertməx ism. – rəsmxətt, çertyoj, diaqram

çertöv ism. – çərtmə ilə qoyulan işaeə, nişan

çerüv (-nünq, -gə, -nü, -də, -dən. -ü, -i, -ününq, -ininq, -inə, -ün, -in, -ündən, -lərninq, -lərni, -lərinə) // çörüv (-nünq, -nü, -də, -ü, -ününq, -ün, -ündən, -lərin) // çeröv (-gə, -dən, -ü, -ündən) // çeruv // cerüv (-gə) ism. – ordu: Erkli etiyir çerüvdən. Ordudan təxeis edir. Köktəgi xuvatlar ya köktəgi çerüv. Göydəki qüvvələr və ya ordu. Xırılğan çerüv. Darmadağın edilmiş ordu. Xorxmandır men tümən çerüvdən (çerüvündən) alarnınq ki, şöp-çövrə dolaşıp xapsap saxlıyır (saxlıy edilər) meni // Xoramağaymen tümənlər bilə çerövündən alarnınq ki, çöp-çövrəmni alıp da yarağlanıp saxlıyır edilər meni (Məz. 3: 7).

Hər yandan məni mühasirəyə alan

On minlik ordudan qorxmuram.

çerüvçi (-lərninq) ism. – ordu başçsı

çerüvçilik (-kə, -tə, -lər) // çerüvçülük (-ni, -tən, ~lər) // çörüvçülüx ism. – hərb işi, hərbi xidmət, hərbi fəaliyyət: Xılıç oyunları, çörüvçülüx, xılıç sıyırmax. Qılınc məşqləri (oyunları), hərb sənəti, qılnc sıyırma.Ol vaxtta övrənmiyirlər edi çerüvçülükni. O dövrdə hərb sənətini öyrənmirdilər. Övrəttinq xolumnu menim oğraşqa (xollarımnı çerüvçilikkə) da ettinq biləkimni, neçik yay bazıx (Məz. 17/18: 35).

Əllərimə döyüş təlimi verər,

Qollarım tunc kamanın yayını dartar.

Egər ki hadirlənsə üstümə menim oğraş (çerüvçilik), xoramağay yürəkim menim (Məz. 26/27: 3).

Bir ordu qarşımda düzülsə belə, ürəyim qorxmaz,

Mənimlə döyüşsələr də, arxayınam.

çerüvlük ism. – ordugah, hərbi fəaliyyət, müharibə:

Çerüvlüktən da barça türlü baduhastan, xaysı ki yazıxlarğa körə keliyir bütün dünya üstünə... Günahlar üzündən dünyanın başna gələn bütün müharibə və qətllərdən...

çes ~ Bax: çeş ~

çeş ~ (-mə, -məgə, -iyim, -kin, -iyix, -tim, -tinq, -ti, -tilər, -ərmen, -ərsen, -ər, -iy edi, -iy edilər, -iyirmen, -iyir, -iyirbiz, -əcѕəxmen, -kəysen, -kəy, -kəylər, -məgəy, -məgəylər. –sənq, -sə, -sənqiz, -məsənq, -kənni, -məxni, -ip) // çes ~ (-mə) // şeş ~ (-məgəy) fel. – çözmək, həll etmək, açmaq: Men esə körüp mununq kibik paçarızlıqnı da atlarımnı çeşip da yolumdan xaldım (Albabnların məhkəmə sənədlərindən) Mən isə vəziyyətin çıxılmaz (onun bacarıqsız) olduğunu görüb, atlarımın bağını çözdüm və səfərdən imtina etdim. Çeşiyix bağların alarnınq da salıyıx bizdən boyundruxun (xoşulmaxın alarnınq (Məz. 2: 3). Gəlin onların buxovlarını qoparaq, üstümüzdəki zəncirlərini qıraq. Xutxardı alarnı xaramğuluxtan (xaranğuluxtan) da kölgəsindın (kölegəsindən) ölümnünq da çeşti bağların (uvattı bağın) alarnınq (Məz. 106/107: 14).

Onların buxovlarını qopardı,

Zülmətdən, qaranlıqdan çıxardı.

çesyil ~ (-mə, -inqiz, -di, -mədi, -mədilər, -ipsen, -ir, -irlər, -iyirmen, -iyir, -iyirlər, -gəysen, -gəy, -gən, -gənninq, -gənni, -məxni, -məxi) fel. – çözülmək, açlmaq, qoparılmaq: Aytıyır, ki ne üçün keçədən çeşiliyirbiz: anınq üçün ki, Krisdos keçədən turdu . Deyir ki, niyə biz geçələr açılırıq: Ona görə ki, Məsih gecə (ölülər dünyasından) qalxdı. Bağlanıpsen xatun bilə? Izdəmə çeşilməxni. Çeşilipsen xatundan? Izdəmə xatun (1 Коr. 7: 27).Arvadınla nikahla bağlısansa, ondan azad olmağını arzu etmə. Arvadında qopmusansa, özünə arvad axtarma. Zera xatin, erli xatın, tiri erinə kensininq bağlıdır orenk bilə, yoxesə egər ölsə eri, çeşilir orenkindən erininq (Rom. 7: 2). Ərli qadın qanunla ərinə o vaxtacan bağlıdır ki, əri sağdır; amma əri öldükdə qadın nikah qanunundan azad olur. Ağzılarımız (Ağızlarımız) bizim açıxtır sizgə xarşı, Qorntaçılar da yürəkimiz bizim çeşilgən (II Коr. 6: 11). Ey Korinflilər, sizinlə açıq danışırıq, sizə ürəyimizi açmışıq.

çeşmaxlix ism. – azadlıq, sərbəstlik, rahatlıq, qurtuluş: Toğru teninq da xanınq seninq tügəl çeşməxlixtir (çeşməxlixtir da xutxarilmaxlıxtır bağlarından yazıxlarnınq. Sənin saleh bədənin və qanın - büsbütün qurtuluşun və günahlardan xilasındır.

çeşövlü (-dür) sif. – çözülmüş, açılmış, qopmuş, qırılmış: Beriyim sanqa açxıçın köknünq: da neni ki bağlasanq yerda, bolğay bağlı köktə da xaysı ki çeşsənq yerdə, bolsun çeşövlü köktə // Xaysı ki çeşsənqiz yerdə, çeşövlü bolsun köktə // Bu kahana xaysın ki baylasa munda (bunda), baylıdır köktə Tenqrininq alnına da xaysın ki çeşsə munda çeşövlüdür köktə Tenqrininq alnına. Sənə göyün açarını verirəm, yerdə nəyi bağlasan göydə də bağlanmış olar və yerdə nəyi açsan göydə də açılmış olar // Hansılar ki göydə açılmış olar // Bu kahan yerdə nəyi bağlarsa, göydə, Tanrı qarşısında da bağlanar, bunrada nəyi açarsa, göydə tanrı qarşısında da açılmış olar.

çeşövsüz sif. – çözülməz, açılmaz, həll edilmyən Yeberdi xan da çeştirdi (çeşti) anı, buyruxçı joğovurtqa xoydu (joğovurt üsnə xoydı) anı (Məz. 104/105: 20),

Xan buyruq verərək onu azad etdi,

Xalqların hökmdarı çözümsüzü çözdü.

çeşüçi (-sen) ism. – açan, çözən, azadlıq verən: Xaysı ki çeşüçisen bağlağanlarnınq, başxış berüçi barçasına, bügün yalbarmaxı aşıra ari Simeon xartnınq çeşkin meni da köpyazıxlınl, bağlovundan yazıxlarımnınq. Sən bağlanmışları açansan, hamıya bəxşiş verənsən, indi sə qoca, müqəddəs Simonun duaları ilə məni də çoxsaylı günah bağlarından azad et.

çetən (-ninq, -nı, -ni, -i, -in, -lərinə, -lərin) // çətən (-dir, -ninq, -ni, -i, -lərninq) ism. – hörmə çəpər, çəpər, hasar: Ne üçün söktünq çetənin anınq? Sağıyırlar anı keçkənlər yolnu // Nek buzdunq çetənin anınq? Üzərlər anı keçkənlər yol üstündə (Məz. 79/80: 13).

Bəs niyə ətrafdakı hasarını uçurdun?

Budur, yoldan keçən hər kəs məhsullarını qoparır.

Yoxtur eksiklik çetənlarinə alarnınq da ne çaxırıx mahələlərində (mahələsinə) alarnınq (Məz. 143/144: 14). Nə çəpərlərində bir əksiklik var, nə də məhəllələrində vay-şivən. Duvarnı Xaxutlanğan da çetənni keri salınğan: Negə dinqra tursarbiz üstnə adamnınq? Öldürmə(gə) barçanqıznı, neçik duvarnı xaxutlanğan da çetənni salınğan (keri salınğan) // Neçə turğaysiz üsnə adamnınq? Öldürmə barçanqız, neçik duvarnı buzmağa da çetənni salmağa (Məz. 61 /

62: 4).

İnsan divar kimi əyiləndə,

Hasar kimi laxlayanda

Nə vaxtadək üstünə hücum edəcəksiniz?

Nə vaxtadək onu əzəcəksiniz?

çetənlə ~ (-dim, -dinq, -di) fel. – çəpərləmək, hasar çəkmək, çəpər hörmək

çetlevük (-nü, -tən, -ü, -lər, -ləri) ism. – meşə fındığı (Corylus tubulosa): Çetlevuk

ağaçı. Fındıq ağacı.

çevrə (-sinə) Bax: çövrə

çezil ~ Bax: çeşil ~

çəmən ism. (azərb.) Bax: çayır və çayır-çimən