BəXTİyar tuncay
Yüklə 381,48 Kb.
|
çəng // çənk Bax: çanq çəngəl ism. – qarmaq, lövbər çəngəlli sif. – qarmaqlı, saçaqlı: Bir xızıl xalı çəngəlli. Bir saçaqlı qırmz xalı. çənşi Bax: çəşni çəpəl ism. (frs.) – çirkli, kirli, çirkin, eybəcər çərəz ism. (azərb.) – çərəz çəşni // çəsni // çəşi // çənşi ism. – beh, avans çətən Bax: çetən çğıt Bax: çiğit çi Bax: çiy cibal // cıbal // çbal ism. - bal, arı balı: Suxlançlıdır ol, ne ki altun da ne ki bahalı taş, özdən köp tatlıdır ol, ne ki bir kesək çibal (Məz. 18/19: 11). Onlar qızıldan, bol miqdarda olan saf qızıldan da çox sevilir, Onlar baldan, şanı balından da şirindir.
İnsanınsa ömrü bir ota oxşar, Çəmən gülləri kimi çiçək açar,
Bu ağaclarda uçan quşlar balalayar, Leyləklərin yuvası şam ağacındadır. Erusalem, Erusalem, ki tas etər edi markarelərni da taşlar edi arakəllərni kendində, neçə kez klədim yığıştırma oğlanlarınqni seninq, ne türlü ki yığıştırır tavux çipçələrin kendininq xanatları tibinə da kləmədinqiz! (Mat. 23: 37). Yerusəlim, Yerusəlim, peyğəmbərləri öldürən və həvvariləri daşlayan şəhər, toyuq cücələrini ətrafna toplayan kimi, övladlarını ətrafıma yığmaq istədim, fəqət siz bunu istəmədiniz! Müq. et: çıpçıx çipçix // çipçıx Bax: çıpçıx çirax Bax: çırax çirey (-i, -in) // çırey (-i) ism. – üz, sifət, çöhrə: Adam oğlununq körki, tinçsiz bolsa, çireyin salır. İnsan yorğun görünəndə; sifəti də gözəlliyini itirir. Xiqar ölü çireyin alıp edi. Axiqarın sifəti ölü sifəti şəklini almışdı. Sifətininq çireyin közü bilə körər. Sifətinin çöhrəsini gözü ilə görər. Müq. et: yüz I çireyli sif. – xoşsima, gözəl üzlü: Anq da unutma axqanın gülaf çireyli xanınqnı da asqanın tenqrilik başınqnınq (aşxalatkanın başınqnı) xaç üstünə. Sənin al qanının necə axdığını və gözəl çövrəni necə xaç üstünə qoyduğunu xatırla və untma. çiri Bax: çirik çiri ~ (-inqiz, -dilər, -rmen, -ir, -irlər, -məylər, -iyirmen, -iyir, -gən, -məx, -məximə) // çürü ~ (-gən) fel. – çürümək: İrinlədilər(İrinləndilər) da çiridilər yaralarım menim yüzündən seziksizlikimninq (eksizlikimninq // essizlikimninq) menim (Məz. 37/38: 6). Ağılsızlığımın üzündən iyrənc və irinli yaralarım çürüyür. çirik // çürük sif. – çürük: Çiybal çirik, xurtlu çıxtı. Bal çürük və qurdlu çıxdı. çirilmə - cırılma çirkin sif. – çirkin, eybəcər çit ism. və sif. – çit: Xumaş hadirdə sayılğan – çit 284, xaysı ayttıx bağlama bir tank içinə da möhürlədix möhür bilə Çit hesab edilən qumaş 284. Hamsını bir bağlamaya bağlamalarını söylədik və möhürlə möhürlədik. Çit yuvurğanga türlü-türlü kesəklərdən. Ayrı-ayrı hissələrdən çit yorğan. çivən Bax: çüvən çivit ism. – göy daş, lazulit: Xaysı ki biylikinqiz berip edinqiz ant içməgə manqa, ne türlü ki men Yağop Butax oğlununq çivitinə nemə zağallix etmiyirmen da nemə xarıştırıyırmen, anınq üstünə men barıp da ant içtim da könülük ettim, ne türlü ki anqar nemə zağallıx etmiyirmen. Yaqub Budaq oğlunun göy daşına hrç bir zərər vurmadğım və heç nə qatmadığım barədə məni and içməyə sövq etdiyiniz kimi mən də heç bir zərər vurmadığım və qarışdırmadığım barədə and içdim. çiy // çi sif.. – 1. çiy; 2. kobud, qaba çiyə (-ninq, -dən) ism. – gilas (Prunus Cerasus): Yuvarmen çağırda kiyinişim menim da xan içində çiyəninq (Yar. 49: 11). ... Paltarımı çaxırda və ... gilasın qan rəng li suyunda yuyaram. Bizgə lezetni yetişkən çiyədən etti ağaç aşıra surp xaçnınq. Müqəddəs xaç ağacı vasitəsilə yetişmiş gilasdan bizim üçün ləzzətli şərab hazrladı. çiybal Bax: cibal çıbçır ~ Bax: çıpçır ~ çıbçırıl ~ Bax: çıpçırıl ~ çıçxan Bax: sıçxan çıda ~ (-ma, -mama, -dınq, -dı, -dıx, -dılar, -madı, -madılar, -man, -mandır, -mas, -ğaysen, -ğay, -ğaybiz, -ğaylar, -mağay, -mağaylar, -sanq, -sa, -sax, -sanqız, -salar, -sarsen, -sar, -sarlar. –mağan. –max, -maxın, -p) feı. – dözmək, sinə gərmək: Tamaşalı (Skançeli) boldu bilməxinq seninq mendən, xuvatlandı da çıdamandır (tözəlmən) bunqar (Məz. 138 / 139: 6). Bu bilik əsrarəngizdir, məndən yüksəkdir, buna dözə bilmərəm. çıdal ~ fel. – dözümlü olmaq, dəyanət göstərmək çıdamaxlıx (-nınq) ism. – dözüm, dəyanət çıdov Bax: çıdamaxlıx çıdovçı Bax: çıdovuçı çıdovlu (-dur) sif. – dözümlü, dəyanətli çıdovsuz sif. – dözümsüz, dəyanətsiz çıdovsuzlan ~ (-ıyırmen, -sarmen) fel. – dözümsüz olmaq, dözülməz olmaq çıdovsuzlux (-unquz) ism. – dözümsüzlük, dözülməzlik çıdovucçı // çıdovçı ism. və sif. – dözüm göstərən, dəyanət nümayiş etdirən çıdovuçılıx ism. – dözümlülük, dəyanətlilik çığanax // çıxanax ism. – bilək: Kördülər xınqır xolununq çığanaxından aşağa xılıç bilə sançqan... xınqır xolu çıxanaxından yoğarı kök urğan. Onlar onun sol qolunun biləkdən aşağı hissəsində qılınc yarasının yerini..., sol qolunun biləkdən yuxarı hissəsində isə zərbədən göyərmiş sahə gördülər. çığarmax Bax: çıxarmax çığıç Bax: çığıt çığış (-nı, -пn, -larından) ism. – sərf: Ol ulu baha xoydu saxtanlarına – manqa çığış etmədi. O öz dəri məmulatına çox baha qiymət qoydu və bu mənə sərf etmədi. Egər ki bir yılğa ança kensilərinə ol övdə çığış etməsə... na biz borçlu bolğaybiz. Əgər bu evdə bir qalmaq ona sərf etməsə, onda biz ona borclu qalacağıq. çığış ~ Bax: çızış ~ çığıt // çğıt // çıhıt // çığıç ism. – kəsmik, pendir çıhıt Bax: çığıt çıqar ~ Bax: çıxar ~ çıx ~ I // çx ~ (-ma, -maga, -ıyım,-qın, -sın, -ıyx, -alıx, -ınqız, -sınlar. -masın, -mıyıx, -manqız, -tım, -tınq, -tı, -tınqız, -tılar, -madınq, -madı, -madıx, -madılar, -ıptır, -ıptırlar, -ıp edi, -ıp edir, -ıp edilər, -ıp esə, -ıp esələr də, -armen, -ar, -arsız, -arlar, -mas, -mastır, -masbiz, -maslar, -ar idim, -ar idinq, -ar edi // idi, -ar edilər, -arlar edi, -arlar edilər, -mas edim, -maysen, -ıy edi, -ıy edilər, -ıyırmen, -ıyırsen, -ıyır, -ıyırbiz, -ıyırlar, -mıyır, -ıyır edim, -ıyır edi, -qaymen, -qaysen, -qay, -qaylar; -mağaysen, -mağay, -mağaybiz, -mağaysiz, -mağaylar, -qıy edi, -qay edinqiz, -sam, -sa, -sax, -masa, -sarmen, -sarsen, -sar, -mısar, -sar edi, -qan, -qannınq, -qanğa, -qannı, -qanda, -qandan, -qanlarında, -qanım, -qanımdan, -qanınq, -qanınqa, -qanınqnı, -qanı, -qanına, -qanın, -qanından, -qanımıznı, -qanlar, -qanlarnınq, -mağan, -an, -annınq, -anlarnınq, -mış bolğay, -max, -maxnınq, -maxqa, -maxnı, -maxta, -maxtan, -maxınq, -maxnqa, -maxı, -maxınınq, -maxın, -maxımıznı, -maxlar, maxlarnınq, -a, -ıp, -mıyın, -qınça, -almas edim) fel. – çıxmaq: Altı axça bersər yılnınq çıxqanına. İl çıxanadək altı axça verməlidir. çıx ~ II Bax: çınıx ~ çıxan Bax: çıx ~ I çıxanax Bax: çığanax çıxar ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -ğın, -sın, -ıyıx, -ınqız, -ma, -mağın, -manqız, -dım, -dınq, -dı, -dıx, -dılar, -madılar, -ıptır, -ıpbiz, -ıp edir, -ıp esə, -ırmen, -ırsen, -ır, -ırbiz, -ırsiz, -ırlar, -mas, -maslar edi, -ıyırmen, -ıyırsen, -ıyır, -ıyırlar, -ıy edi, -ıy edilər, -acѕax, -ğaymen, -ğaysen, -ğay, -ğaybiz, -ğaysiz, -ğaylar, -mağay, -mağaysiz, -mağaylar, -ğay edi, -sa, -sax, -salar, -masa, -masax, -sarsen, -sar, -sarlar, -malı bolsan, -ğan, -ğansen, -ğandır, -ğanı, -mağan, -mağan bolğıy edi, -mağan bolsa edi, -max, -maxtır, -maxqa, -maxta, ~maxı, -a, -ıp, -almadı) fel. – çıxartmaq: Ol vaxtta biyənsərsen xurbanğa toğruluxnunq, (xaçan) niyət xurbanımızna çıxarğay seğanınqa seninq, ögüznü // Ol sahat biyəngəysen xurbanına toğrularnınq, xaçan ant bilə xurbannı çıxarsalar seğanınqa seninq, ögüz // Ol sahat biyəngəysen xurbanına artarlıxnınq, ant bilə xurban, xoyğaylar seğanınqa seninq ögüz (Məz. 50/51: 21). Onda doğru yolla təqdim edilən qurbanlardan, Bütöv yandırma qurbanlarından zövq alarsan. O zaman qurbangahında buğalar qurban kəsilər. çıxara ber ~ (mə, -məgə, -iyim, -mə, -məgin, -mənqiz, -dim, -dinq, -di, -dilər, -mədinq, -mədi, -ip edilər, -irmen, -ir, -məs, -irlər edi, -iyirmen, -iyirbiz, -gəy, -səm, -sə, -məsə edi, -məsə edilər, -sərmen, -sər, -gəndən, -məx, -mək bilə, -məxni) fel. – azad etmək, çıxarmaq çıxara beril ~ (-dim, -di, -irbiz, -irsiz, -gəylər, -sərsen, -sər, -sərlər, -sər edi, -gən, -gənni, -gəninqni) fel. – azad edilmək, çıxarılmaq: Yarğular Biy joğovurtun kendininq da xullarında kendininq övünür, zera kördü (ki kördi) alarnı salğan (yorulğan, boşanğan (çeşilgən) da çıxara berilgən yəsirlikkə (yəsirlixkə) (Qan. 32: 36). Rəbb Öz xalqını mühakimə edəcək (m. Onların gücünün qurtardığını görərkən, Nə kölədən, nə azaddan kimsə qalmayarkən Qullarına rəhm edəcək (onları əsirlikdən çıxaracaq). çıxara berüçi ism. – satqın, xəyanətkar, xain: Çıxara berüçilər, harsız, yamanlıx yiğıştıruçı, suxlanmax sovüçi, ne ki Tenqri sövüçi (II Тim. 3: 4). Xain, ehtiyatsız, qürurlu olacaq, Allahdan çox kef çəkməyi sevəcəklər. çıxardagi Bax: çıxarıgi çıxargi Bax: çıxarıgi çıxarıgi (-sin, -lər, -lərdən) sif. – xarici, dışarı, xaricindəki, dışındakı, xaricdən, dışdan, zahiri: Zera yarğulasarmen çıxarıgisin? Da anınq dügül ki siz içkərisin yarcularsiz? (1 Коr. 5: 12). Çünki cəmiyyətdən kənardakıları mühakimə etməyə mənim nə ixtiyarım var? Məgər sizin mühakimə etməli olduqlarınız cəmiyyətdəkilər deyilmi? Egər ki çıxarıgi adamilikimiz buzulur esə, içkərigi adamilikimiz yanqılır // Egər ki çıxarıgi adamımız bizim buzulsa, na içkərigi yanqırır kün-kündən (II Коr 4: 16). Buna görə biz ümidimizi itirmirik. Zahirimiz get-gedə xarab olsa da, daxilimiz gündən-günə təzələnir. çıxarıl ~ fel. – çıxarılmaq, xaric edilmək çıxart ~ fel. – çıxartmaq, xaric etmək çıxartki Bax: çıxarıgi çıxartın // çxartın Bax: çıxarıgi çıxaruçı (-dır) ism. – çıxarıcı, çıxaran, azadedici, azad edən, xaric edən: Tişli temir et çıxaruçı xazandan, haq. Qazandan ət çıxartmaq üçün nəzərdə tutulmuş dişli qarmaq. çıxış // çığış ism. – gəlir, qazanc: Mendə neçik öksüz kimsə yoxtur nemə bilə çığış etməgə. Yetim olduğum üçün gəlir əldə etməyə bir şeyim yoxdur. çıxmax f. ism. – bu dünyadan çıxış - ölüm: Çıxmax ya ölüm. (Bu dünyadan) çıxış (köç) və ya ölüm. çıxmaxlıx ism. – çıxış, mənbə, mənşə: çıxtır ~ Bax: çınıxtır ~ çıxuçı (-nınq, -ğa, -larnınq) f. ism. – çıxan çılaçıx sif. – 1. çeçələ, çeçələ barmaq: Sonq xoluna çılaçıxı kesilip tüşüptur... tüz xolununq 3 barmaxı tutup çılaçıxından keskəndir. Sol əlinin çeçələ barmağı kəsilib düşüb... sağ əlinin üç barmağı, çeçələdən başlayaraq, kəsikdir. 2. uzunluq ölçü vahidi (= ?) çılan ~ (-dı, -ıyır, -ğay, -ıp) fel. – islanmaq: Eki duvar da çılandı. Hər iki divar islandı. çılat ~ (-tım, -tınq, -tı, -sar, -qan, -ıp) // çlat ~ fel. – islatmaq, suya çəkmək: Çıltıx Bax: Şıltıx çımdırğan ism. - kəlbətin: Axkerməndə edix da Holubnunq eki çımdırğanı bar edi, xaysı ki Holub aytti: birin sattım bir xızıl axçaya... Keldi Harbed da Sultan, kördü xoluma ol çımdırğannı da aldılar da berdilər yazuçığa başxış. Ağkermən şəhərində idik və Holubun iki kəlbətini vardı ki, onlar barədə dedi: birini bir qızıl axçaya satdım… Harbedlə Sultan gəldilər, əlimdəki kəlbətini gördülər və alıb mirzəyə hədiyyə etdilər. Türkkə bolğan borçnu töləsər Stepan barın, tek on üç çımdırğan bersər Qureq. Stepan türk ölkəsində bütün borcu ödəyəcək, yalnız Qureq on üç kəlbətin verməlidir. çın // çin ism. və sif. – gerçək, həqiqət, doğru çına (-lar) ism. – fincan çınıx ~ fel: - təlim görmək, tərbiyə edilmək, sənət öyrənmək, elm hasil etmək, öyrənmək: Da egər ki unuttum esə, xayda ögütləmə bolur edinq, evet sen, şağavatlı da yarlığovuçı Tenqri, unutmadınq, xayda xutxarma çınıxtınq. Və əgəe mən Sənin mənə harada öyüd verdiyini unutmuşamsa da, Sən – rəhimli və rəhman olan Tanrı xilas etməyi harada təlim etdiyini unutmadın. çınıxmax f. ism. – təlim, tədris, məşq: Çnıxmax bilə övrəngən. Təlim vasitəsi ilə öyrənmək. çınıxtır ~ fel: - təlim etmək, tədris etmək, dərs vermək, öyrətmək, məşq etdirmək çınıxtıruçı // çınıxturuçı ism. – təlimçi, məşqçi, tərbiyəçi, müəllim: çınq ism. – uçurum: Körgüzdü ekinçi üçün murnunq Yovhanesninq xabax bolğan çınq yanına... O Yovhanesə uçurumun yanındakı daşın burun hissəsini göstərdi... çıpçıx (-lar, -larğa) // çipçix // çipçıx ism. – kiçik quş, quş balası, cücə: Çıpçıxlar bilə bilgən sözləmə, cadulux etmə... Quşları müşahidə etməklə xəbər verən, falçılıq edən... Da dir padşahı yılanlarnın Karp ki, dir hörmətli, bahalı daş başında ki, dir çıpçıx yumurtası xadar da alır novirağ çiçəkni közinə, da baxmax bilə tiriləri öldürür Və ilanların padşahı Karpdır ki, başnda quş yumurtası boyda bahalı daş-qaş var və o, çiçəyə bənzər gözlərinin bir baxışı ilə diriləri öldürür. çıpçır ~ // çıbçır ~ fel: - xilas etmək, azd etmək, tordan çıxartmaq: çıplax sif. – çılpaq Çıplax x. ism. – alban soy adlarından: Simon Çıplax. çırax (-sen, -tır, -nı, -tan, -ımnı, -ın, -ınqız, -lar, -larnı, -larınqnı) // çirax // çrax // cırax // craq // crax (-tır, -ın) ism. – çıraq: Çırax bilə izdəsələr edir meni, tapmaslar edir. Çıraq ilə izləsəlr də, məni tapa bilməzdilər. Çırax x. ism. – alban şəxs adlarından biri çıraxçı ism. – çıraqçı Çıraxçı x. ism. – alban şəxs adlarından biri: Tavid Çıraxçı oğlu. Davud Çıraxçı oğlu. çıraxqala // çiraxqala ism. çıraqqala, çıraq qalası, qız qalası. Dağ zirvəlrində və düzənliklərdə qurulan və üzərində ocaq yaxılmaqla müxtəlif xəbərlərin (düşmən həmləsi, qurultay və s.) operativ şəkildə uzaq məsafələrə ötürülməsinə xidmət edən qala komplekslərinin ümumiləşdirici adı. çıraxlıx ism. – çraqlıq, işqlandırma avadanlıqları (şam, çıraq və s.) çıraxlıxlat ~ (-ıyırmen) fel. – çıraqlqla (işıqlandırma avadanlıqları ilə) təmin etmək çırey Bax: cirey çırım (-ın) // cırım ism. - mürgü, yuxu: Ber çırım etmə közlarinə tenimninq da oyax bolma bizgə canğa körə ki, kündüz da keçə bergəybiz sanqa haybat tıyğısız. Cismani gözümüzə mürgü, ruhumuza oyaqlıq ver ki, gecə də, gündüz də yorulmadan sənə həmd edək. Men çırım ettim da yuxladım (yuxuda boldum), oyandım da Biy yöpsünövüçim menimdir (Məz. 3: 6). Mən mürgülədim və yuxuladım, oyandım, çünki Rəbbim himayəçimdir Közətüçinqni seninq yuxu yenqməs, zera baxuçınq seninq çırım etməs (Məz. 120/121: 3). Gözətçin sənin yuxuya yenilməz, çünki o mürgüləməz. çırma ~ (-ğın. -dım, -dı, -rmen. –mandır, -sarmen, -sar; -max) // çrma ~ fel. – bükmək, cildləmək, üzləmək çırmal ~ fel. – bükülmək, cildlənilmək, üzlənmək çırmamax ism. – bağlama çırpı ism. – çırpı, çır-çırpı: Tügəndilər (Eksildilər, neçik tütün, künlərim da sövəklərim, neçik xamış (çırpı), xurudular (Məz. 101/103: 4). Tükəndilər (əksildilər) günlərim tüstü kimi mənim, qamış (çırpı) kimi qurudular. çıybal Bax: çibal çızıl ~ fel. – cızılmaq çızışqan sif. – çızılmış çızma // cızma ism. – uzunboğaz çəkmə çızmaçı ism. – uzunboğaz çəkmə tikən usta, ayaqqabı ustası çızmaçılıx ism. – çəkməçilik sənəti: Ortax boldum Edilbey bilə peşəgə tikişninq, çızmaçılıx. Çəkməçilik prşəsində Ədil bəylə ortaq olduq. çx ~ Bax: çıx ~ çxar ~ Bax: çıxar ~ çxarı Bax: çıxarı çxartın Bax: çıxartın çxş Bax: çıxış çlat ~ Bax: çılat ~ çmdırğan Bax: çımdirğan çoban (-dır, -lar, -larnı) – çoban: Könüsün, könüsün aytıyırmen sizgə: kim ki kirməsə eşik bilə ovçarnasına xoylarnınq da özgə yartın kirsə, ol oğrudur da xarağçı; kim ki kirər eşik blə, çobandır xoylarnın. Doğru, doğru söyləyirəm sizə: kim ki tövləyə qapıdan deyil, başqa tərəfdən girsə, o, oğru və qarətçidir, kim ki qapıdan girsə o, qoyunların çobanıdır. It ornuna ündə meni da men keliyim artınqdan, yaxşı da könü çoban, izdə meni da tap men bularğannı. Məni it əvəzinə çağır və mən ardınca gəlim, ey saleh və yaxşı çoban, axtar və tap məni-azmışı. Çoban x. ism. – albanlar arasında yayğın olan şəxs adlarından biri çoçxa ism. – çoşğa, donuz: Tişi çoçxa. Dişi donuz. Bax: tonquz // tunquz çoğur (-dur, -nunq, -ğa, -nu, -da, -dan, -u, -una, -unda, -lar, -larnınq, -ları) // çuğur (-nunq, -ğa, -nı, -dan, -lar, -larnınq, -u, -una, -undan, -larına) // çuxur (ğa) // çuhur // çoğor ism. – çuxur: Egər kimesə çuğur (çoğur) açsa yer içinə, xayda ki taxıl (taxılı) bar anınq... Əgər kimsə yerin içində taxılını saxladığı çuxuru açsa... Sen, Tenqri, endirgəysen alarnı çoğuruna (çuğuruna) buzuxluxnunq (buzulmaxnnq) (Məz. 54/55: 24). Ey tanrı, onları çürüməz çuxura (qəbirə) endirəcəksən. Xaytarmağın (Xaytarma) yüzünqnü seninq mendən, oxşasarmen (oxşağaymen) alarğa ki, enərlər çoğurğa (kimlər tüşərlər çuğurğa) (Məz. 142/143: 7). Ya Rəbb, mənə tez cavab ver, Çünki ürəyim çəkilir. Üzünü məndən gizlətmə, Qoyma çuxura düşən insanlara bənzəyim.
Yüklə 381,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|