Bibliyografya : 8 İBNÜ'l-kasim 8

İBNÜ'l-MUKRİ el-İSFAHANİ

Ebü Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-İsfahânî (ö. 381/991) Hadîs hafızı.

285'te (898) İsfahan'da doğdu. Mukrî olan babasından dolayı İbnü'l-Mukrî laka­bıyla tanındı. Ayrıca Zâzânî ve Âsımî nisbeleriyle anılır. 3Û2'de (914-15) hadis öğ­renimine başladı. Tahsil amacıyla İslâm dünyasında elliden fazla ilim merkezini gezdiği için "Rahhâl" diye de anılır. Devri­nin İsfahan, Bağdat, Musul, Mekke, Ku­düs. Dımaşk, Kahire ve Küfe gibi ilim merkezlerinde Muhammed b. Nasîr el-Medînî, Ebü'l-Kâsim ei-Begavî, Ebû Bekir el-Bâgandî, Ebû Ya'iâ ei-Mevsılî, Muham­med b. Hasan b. Kuteybe, İshak b. Ah­med el-Huzâî, Mufaddal b. Muhammed el-Cenedî. İbnu'l-Münzir en-Nîsâbûrî, Ab­dullah b. Muhammed el-Firyâbî ve Ebû Ca'fer et-Tahâvî gibi âlimlerden hadis tah­sil etti. Kendisinden de yaşça daha büyük olan hadis hafızlan Ebû İshak İbn Hamza ve Ebü'ş-Şeyh ile İbn Merdûye, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed ez-Zekvânî, Ebû Saîd Muhammed b. Ali en-Nakkâş, Mu­hammed b. Abdülvâhid b. Ubeydullah b. Şehriyâr ve Muhammed b. Ömer el-Bak-kâl faydalandı. Ebû Nuaym el-İsfahânî, Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem'ânî ve İbn Nukta gibi muhaddislertarafından "sika, me'mûn" olarak nitelendirilen İb-nü'l-Mukrî, Kur'an öğretimine Önem ve­ren bir aileden gelmekte olup Tahâvî, Ebû Ya'Iâ ve Mufaddal b. Muhammed el-Ce-nedî'nin eserlerinin günümüze ulaşma­sında rolü olmuştur. Mufaddal b. Fedâle'-nin bir eserinin orijinal nüshasını bulmak için yetmiş merhalelik yol katettiği, çeşitli âlimlerden faydalanmak üzere Kudüs'e on defa, hacca dört defa gittiği ve Mek­ke'de yirmi beş ay kaldığı belirtilmektedir. Fıkıh usulünde Ahmed b. Hanbel'in ve Ebû Zür'a er-Râzî'nin usulünü benimse­yen İbnü'l-Mukrî tasavvufa meyletmiş, Sâhib b. Abbâd'ın kütüphanesinde bir müddet hâfız-ı kütüb olarak çalışmıştır. İbnü'l-Mukrî Şevval 381'de (Aralık 991) İsfahan'da vefat etti.

Eserleri.

1. Mu'cemü'ş-şüyûh. Kay­naklarda el'Mıfcemü'l-kebîr adıyla zik­redilen eser muhtemelen bu kitaptır. İb-nü'l-Mukri'nin hocalarından 700'ü aş­kın kimsenin alfabetik olarak sıralandığı, Sem'ânî, İbn Nukta ve Ebû Nuaym gibi âlimlerin istifade ettiği eserin bir nüsha­sı Dârü'I-kütübi'l-Misriyye'dekayıtlıdir.⁴³⁹

2. Cüz' iîhi ehâdîsü Nâfic b. Ebî Nu^aym.⁴⁴⁰ Yirmi sekiz rivayetin yer aldığı ri-sâle Ebü'I-Fazlel-Huveynîel-Eserîtarafın­dan yayımlanmıştır.

3. er-Ruhşa İî takbîli'I-yed⁴⁴¹.

4. el-Erbcfûn.⁴⁴²

5. Müsnedü Ebî Hanîfe. ⁴⁴³

6. Ferâ'id (Feuâ'id). Eserin birinci cü­zü ile ⁴⁴⁴ on üçüncü cüzü ⁴⁴⁵ gü­nümüze ulaşmıştır.

7. el-Müntehab min ğara'ibi ehâdîsi Mâlik b. Enes.⁴⁴⁶

8. el-Cüz' tîhi min hadîsin. Müel­lifin hadislerinden seçmeler olup bir nüs­hası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de bulunmaktadır.⁴⁴⁷ Kaynaklarda İbnü'l-Mukrî'nin eş-Şemâ'il adlı bir eserinin bulunduğu da kaydedilmek­tedir.

Bibliyografya :

İbnü'l-Mukrî el-İsfahânî, Cüz* fini ehâdîsü tiâfi' b. Ebî Nu'aym (nşr. Ebü'l-Fazl el-Hıjveynî el-Eserî), Tanta 1411/1991, neşrederıin girişi, s. 8-10; Ebû Nuaym el-İsfahânî, Zİkru ahbâri İs-bahân (nşr S. Dedering), Leiden 1934, II, 297; Hatîb el-Bağdâdî, Şcrefü aşhâbi'l-hadîş (nşr. M. Said Hatiboglu), Ankara 1971, s. 105; İbn Asâ-kir. Târîim Dımaşk, XIV, 766; İbn Nukta, et-Tak-gîd ii-macrifeü ruuâü's-sünen ue'l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1408/1988, s. 27-28; İbn Abdüthâdî, 'Ulemâ'ü'l-hadiş, III, 165-167; Zehebî, A'lâmü'n-nübelâ', XVI, 398-402;a.mlf., Tezkiretü'l-huffâz, III, 973-975;Sü-yûtî. Tabakâtû'l-fıuffâz(Ömer). s. 387-388; Keş-fü'z-zunûn,\], 1737; Brockelmann, GALSuppL, I, 272, 280; Sezgin, CAS (Ar.), I, 415-416; Elbâ-nî. MalHûtât,s. 114-115;Kettânî. er-RisâSetü'l-müstetrafe{Özbek).s.9,57, 143, 173, 193,216, 233; Kays ÂI-i Kays. el-kâniyyûn, II, 453-456; Hasan Ensârî, "İbn Mukrî", DMBİ, IV, 658-660.

İBNÜ'I-MUKRI el-YEMENI

Ebû Muhammed Şerefüddîn İsmâîİ b. Ebî Bekr b. Abdillâh eş-Şâverî eş-Şercî el-Yemenî (ö. 837/1433) Şafiî akilıi, edip ve şair.

Genellikle kabul edilen rivayete göre 754 (1353) yılında, Yemen'in Kızıldeniz sa­hilinde bulunan Şerce bölgesindeki Eb-yâtü Hüseyin'de dünyaya geldi ve orada yetişti. Doğumu için 755 (1354) ve 765 (1363) yılları da verilmektedir. Benî Şâver kabilesine mensuptur. İlköğrenimini böl­genin hocalarından gördükten sonra 782'-de (1380) Zebîd'e gitti. Ebû Abdullah Ce-mâleddin Muhammed b. Abdullah er-Rey-mî'den fıkıh, Muhammed b. Zekeriyyâ ve Sirâcüddin Abdüllatîf b. Ebû Bekir eş-Şer­cî gibi âlimlerden Arap dili ve edebiyatı okudu. Fıkıh, fıkıh usulü, mantık ve Arap dilinde uzmanlaşarak bölgenin önde ge­len âlimleri arasında yer aldı. İlmî münakaşalarda büyük başarı gösterdiği, özel­likle Muhyiddin İbnü'l-Arabî taraftarları ile yaptığı tartışmalarda ortaya koyduğu görüşlerinin takdir topladığı kaydedilmek­tedir. Arap edebiyatının nazım ve nesrin­de usta olan İbnü'l-Mukrî'nin, şiirlerinde başta cinas olmak üzere edebî sanatların bütün inceliklerini ustalıkla kullandığı için bu hususta Mütenebbî'den üstün oldu­ğu söylenmiştir.

İbnü'l-Mukrî. Resûlî Devleti'nin hüküm­darı el-Melikü'l-Eşref İsmail tarafından önce Taiz'deki Mücâhidiyye Medresesİ'ne, ardından Zebîd'deki Nizâmiyye Medrese­sİ'ne müderris tayin edildi. O dönemde kendisine idarî ve siyasî bazı görevier de verildi; Mehâlib'e emîr ve arkasından Mı­sır'a elçi olarak gönderildi. Ayrıca çeşitli yerlerde kadılık yaptı. 808 (1406) yılında hac maksadıyla gittiği Mekke'de Şerîf Bedreddin Hasan b. Aclân ile görüşüp kendisi için yazdığı kasideyi sunduktan sonra Halye (Yemen) Emîri Mûsâ b. Harâ-mî'nin barış teklifini ileten İbnü'l-Mukrî, hem bu teklifin kabul edilmesini sağladı hem de 30.000 dirhemle ödüllendirildi.⁴⁴⁸ 837 yılı Safer ayı sonunda (Ekim 1433) Zebîd'de vefat etti.

Eserleri.

1. İrşâdü'1-ğövîilâ (fi) mesâliki'I-Hâvî. Abdüi-gaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî'nin el-Hâvi'ş-şağir adlı kitabının muhtasarı olup Şafiî fıkhının önemli eserlerinden Muhlaşarü'l-Hövi'ş-şağir olarak da bi­linmektedir. İbnü'l-Mukrî bu eserinde ken­di görüşlerine de yer vermiş, zaman za­man kısa açıklamalarda bulunmuştur. Sıbt İbnü'l-Acemîve Ebü'l-Fazl Şehâbeddin İb-nü's-Sayrafî'nin manzum hale getirdiği İr-şâdü 1-ğâvî üzerine bizzat müellif ⁴⁴⁹ ayrıca Kemâleddin İbn Ebû Şerîf el-Mak-disî ⁴⁵⁰ Şemseddin Muhammed b. Abdülmün'im el-Cevcerî ve Muslihuddin Mehmed Lârî tarafından birer, İbn Hacer el-Heytemî tarafından biri küçük ⁴⁵¹ diğe­ri büyük iki şerh kaleme alınmıştır. Eser ay­rıca Ahmed b. Muhammed el-Kasta!lânî tarafından telhis edilmiştir.

2. İhlûşü'n-nâvî fî İrşâdi'I-ğâvî ilâ mesâiiki'1-Hâ-vı.⁴⁵² Müellifin bir önceki eserine yazdığı iki ciltlik şerhtir. Şafiî mezhebinin altmış beş temel kaynağın­dan istifade ile hazırlanmış olan eser 90.000 civarında meseleyi ihtiva etmek­tedir. Bilhassa Afrika ile Yemen'de ders kitabı olarak okutulan İhlâşü'nnövî bir­çok defa yayımlanmıştır. ⁴⁵³

3. Ravzü't-tâlib. Neve-vî'nin Ravzatü'Mâlibîrı'min ihtisarı olup Zekeriyyâ el-Ensârî'nîn Esne'I-metâİib adlı şerhiyle birlikte dört cilt halinde ba­sılmıştır (Kahire 1313). Bu şerhe Abdullah b. Ömer Bâ Mahreme bir haşiye, Rav-zü't-îâlib'e de İbnü'l-Mukrî'nin talebesi Fetâ ⁴⁵⁴ ve Şemseddin Muhammed b. Ab-durrahman İbn Sûle ed-Dimyâtî ⁴⁵⁵ birer şerh yazmıştır.

4. Vnvânü'ş-şerefi'1-vâfî fî Hlmi'1-hkh ve'l-'arûz ve't-târîh ve'n-nahv ye'1-kavâfî.⁴⁵⁶ Aslında bir fıkıh kitabı olmakla bir­likte satır başları, ortaları ve sonlarında­ki harf ya da kelimeler aynı zamanda bi­rer sütun içinde yukarıdan aşağıya sıra­landığı takdirde aruz, tarih, nahiv ve ka­fiye alanında dört ayrı eser oluşturmak­tadır. İbnü'l-Mukrî, el-Melikü'I-Eşref'e tak­dim etmek üzere hazırladığı bu kitabı, tamamlanmasından önce sultanın vefatı sebebiyle yerine geçen oğlu el-Melikü'n-Nâsır Ahmed'e sunmuştur. Sultanın İlti­fatını ve bölge âlimlerinin takdirini kaza­nan eser. İbn Kâdî Şühbe tarafından Ebû İshakeş-Şîrâzî'nin el-Tenbîh ile aynı de­ğerde sayılmıştır. Son olarak Abdullah İb­rahim el-Ensârî'nin yaptığı tahkikli neşir­de (Devha 1396/1976, 1400/1980), renk­lendirme yardımıyla ana metni ve diğer eserleri belirginleştiren ve kitabın bu özelliğini ön plana çıkaran bir basım tek­niği uygulanmıştır.

5. eî-Cevâhirü'1-lâ-mfa fî tecnîsi'l-ferâ'idi'l-câmi'a li'l-mecâni'r-râYa.⁴⁵⁷ İzzeddin Ali b. Hüseyin b. Ali el-MevsıIÎ ve Safiyyüddin el-HİHÎ gibi bazı şairlerin bedîiyyâtı tarzın­daki bu eser el-Melikü'n-Nâsır Ahmed'in emriyle hazırlanmıştır. 144 beyitte 150 bediî sanatın ortaya konduğu kitabın bir­çok kütüphanede yazma nüshası vardır.⁴⁵⁸ Princeton Üni­versitesi Kütüphanesi'nde bir yazması bulunan el-Cümânötü'1-bedfa fî medhi ''alemi''ş-şeiia adlı eser de bu kitap ol­malıdır. ⁴⁵⁹

6. el-Ferî-detü'I-câmFa Ii'I-meiâni'r-ra. Müel­lifin bir önceki eserine yazdığı şerhtir. ⁴⁶⁰

7. Dîvân ⁴⁶¹ (Bombay 1305). Emir­lere methiye niteliğinde kasidelerden mü­teşekkil olup İbnü'l-Mukrî'nin bir çağdaşı tarafından derlenmiştir.

8. Dîvânü İb-ni'l-Mukrî.⁴⁶² Ahmed b. Ahmed eş-Şercî'nin derlediği bu divan öncekinden farklıdır.

9. Lâmiyyetü İsmâcîl b. Ebî Bekr el-Mukrî. Birçok defa basılan bu kaside.⁴⁶³ çeşitli kütüphanelerde yaz­ma nüshaları bulunan Mucâra±atü Lû-miyyeti'l-'Acem ile aynı eser olmalıdır.

10. el-Kaşîdetü'd-dâmiğa.⁴⁶⁴ 186 beyit olup Muhyiddin İbnü'l-Arabî'nin tasavvuf anlayışını ve özellikle vahdet-İ vücûd nazariyesini Hz. Peygamber'e şikâyet üslûbunda eleştirmektedir.

11. Tevsîu beyt.eyi'1-Harîrî. Harîrî'nin benzeri yazılamayacağı ileri sürülen iki beytine benzer olarak hazırlanan elli be-yitlik bir kasidedir. ⁴⁶⁵

12. ez-Zerî'a ilâ naşri'ş-şerfa. Ömer b. Yû­suf el-Mahrûmî'nin el-'Atâ bi'n-nûri'l-vehbî can esrâri cevahiri İbni'l-Arahî adlı eserinde yer alan tasavvuf! bid'atla-ra reddiye mahiyetinde yazılmış 162 be-yitlik bir kasidedir.⁴⁶⁶

13. Akidetü İsmâ'îl el-Mukrî. Mektebetü câmiati'I-MeiikSu-ûd'da ⁴⁶⁷ yedi varak-lık bir nüshası vardır. Müellifin çeşitli kü­tüphanelerde yazma nüshaları bulunan diğer eserleri de şunlardır: Kaşîdetü'l-ezkiya' fî tarîkaü'l-evHyâ1, el-Kaşîde-lü't-tâ'iyye. Risale fîmesâ'Hi'l-hilâf, er-Rikâzü'J-muhammes ümâ kile mine'l-evcüh fi'1-mâ'i'l-müşemrrtes, Martzû-metü'd-dimâ ⁴⁶⁸ Esma3üllâhi'l-hüsnâ, Tahmîsü'I-Ka-şîdeti'l-Mudariyye.⁴⁶⁹

Bibliyografya :

İbnü'l-Mukrî el-Yemenî. 'tlnuânü'ş-şerefı'l-uâ-fî(nşr. Abdullah ibrahim el-Ensârî), Katar 1400/ 1980, neşredenin girişi, 5. 5-25; a.mlf., İhlâşü'n-nâuflngr. Abdülazîz Atıyye Zelal), Kahire 1409/ 1989, neşredenin girişi, I, 3-23; Ali b. Hasan el-Hazrecî. eS-'Ukü.d.ü.'l-iü'lü'iyyelnşr. M. Besyûnî Asei). Kahire 1329/1911, II, 253, 264, 318; İbn kâdî Şühbe. Tabakâtû'ş-Şâfi'iyye, IV, 85-86; ibn Hacer. İnbâ'ü'L-ğumr, V11I, 309; İbn Tağrî-berdî, el-Menhelü'ş-şâfı, II, 386-390; V, 95-97; Sehâvî. ed-Paıfü't-lâmi', II, 292-295; Keşfü'z-zunûn, 1,49, 69, 234,310,626, 794,919,930; 11, 1175, 1336; Yahya b. Hüseyin es-San-ânî, Ğâ-yetü't-emânt fîahbâri'l-kutri'l-Yeıriânî(nşr. Sa-îdAbdülfettâhÂşûr), Kahire 1388/1968, s. 566; İbnü'l-Gazzî, Dîuİnü'i-İslâm (nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, IV, 256-257;Şevkâ-nî, el-Bedrü'Hâlî\ I, 142-145; Flügel, Hand-schriften, I, 14-15; Pertsch, GoLha, I, 53; Ch. Rieu. Supplement to the Catalogue of Ihe Ara-bic Manuscripts in the British Museum, London 1894, s. 126,202,378,487-488,600-601,623, 626; Serkîs, Mu'cem, 1, 248-249; Philip K. Hitti v.dğr.. Descriptiue Cataiog of the Garrett Col-lecüon ofArabic Manuscripts in the Princeton ünioersity Library, Princeton 1938, s. 38-39, 537-538, 650; Brockelmann. GAL, I!, 243-244, Suppl.M, 254-255; Karatay, Arapça Basmalar, s. 286; A. J. Arberry, The Chester Beaity Li-brary, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1955, II, 76; VI, 135, 139; VII, 93, 128; L Nemoy. Arabic Manuscripts in the Yaie ünioer­sity Library, Copenhagen 1956, s. 146; A. G. Ellis, Catatogue ofArabic Books İn the British Museum, London 1967,!, 758; Fihristi mahtûtâ-ü Câm.i'a.Ü'i-Meiiki's-$uzûd: üşuiil'd-dîn ue'l-ftraku't-İslâmiyye, Riyad 1402/1982, V, 150-151; C. Zeydan. Âdâb, II, 248-249; Ramazan Şe-şen v.dğr.. Fihrisü mahluta ti Mektebeti Köprü­lü, istanbul 1406/1986, II, 61-62; Tâhâ Ahmed Ebû Zeyd, ismâ'îl el-Mukrî: Hayâtühû ueş(c-rilh, Beymt-San'a 1406/1986; R. Mach - E. L. Ormsby. Handlist ofArabic Manuscripls (New Series) in the Princelon üniuersity Lİbrary, Princeton 1987, s. 256; Abdullah Muhammed el-Habeşî. Meşâdirü'l-fıkri'l-İstamî fı'l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 220, 364-365; Cengiz Kal-lek, "el-Hâvi's-sagîr-, DİA, XVI, 536.