DABBÎ, AHMED B. YAHYA
Ebû Ca'fer Ahmed b. Yahya b. Ahmed b. Amîre ed-Dabbî (0.599/1203)
Buğyetü 'I -mültemis adlı biyografik eseriyle tanınan Endülüslü tarihçi ve hadis âlimi.
5S9 (1164) yılından önce Endülüs'ün Lûrka (Lorca) şehrinin batısında yer alan Beles'te (Velez) doğdu. Nisbet edildiği Benî Dabbe kabilesi Hicaz'da yaşadığına göre ailesi buradan Endülüs'e göç etmiş olmalıdır. İlk hocası Ebû Abdullah b. Hu-meyd'dir. Daha sonra Ebü'l-Kâsım b. Ha-bîş'ten okudu ve onun derslerine uzun süre devam etti. Dabbî ilk tahsilinden sonra hayatının yansından fazlasını geçirdiği Mürsiye'ye yerleşti. Buradan çeşitli şehirlere giderek oralardaki hocaların sohbetlerine katıldı. Sebte'de (Ceuta) Abdullah b. Ubeydullah el-Hacerî'den. Merakeş'te Muhammed İbnü'l-Fehhâr, Abdurrahman İbnü'l-Kasîr. Ali b. Kevser ve akrabalarından Ahmed b. Abdülmelik b. Amîre'den hadis dinledi350. Endülüs ve Mağrib'-deki âlimlerden tahsilini tamamladıktan sonra hac farizasını yerine getirmek üzere memleketinden ayrıldı.
Dabbî haberleri iyi değerlendiren, rivayetine güvenilir bir âlimdir. Onun güzel ve süratli yazı yazdığı, verrâk'lık yaparak bu meslekten bir hayli para kazandığı konusunda kaynaklar ittifak etmektedir. İmam Mâlik'in el-Muvatta adlı eserini bir hafta içinde hiç yanlışsız istinsah ettiği nakledilir351. Ömrünün son dönemlerinde kıraat ve hadis meclisleri tertip eden ve pek çok talebe yetiştiren Dabbî, 26 Rebîülâ-hir 599352 tarihinde Mürsi-ye'de vefat etti.
Eserleri:
Dabbî'nin günümüze ulaşan tek eseri Buğyetü'I-mültemis fî târihi ricali ehli'l-Endelüs'tüT. Eser, müslümanlar tarafından fethinden itibaren Endülüs'te doğan, yaşayan. Ölen veya oraya gelen hadis ve fıkıh âlimleri, devlet adamlan, şairler, edebiyatçılar ve meşhur kişilerin biyografilerini ihtiva etmektedir. Ana kaynağı, Humeydrnin 92 (711) yılında Endülüs'ün fethinden 450 (1058) yılına kadarki biyografileri ihtiva eden Cezvetü'î-muktebis adlı eseridir. Dabbî buna 595 (1199) yılına kadar yaklaşık 150 senelik zaman dilimindeki biyografileri de ilâve etmiştir; Bağyetü'1-mül-temis bu yönüyle Cezvetü'l-muktebisîn bir zeyli mahiyetindedir. Dabbînin Cezvetü'l-muktebis'ten olduğu gibi naklettiği biyografilerin sayısı 825, çıkardıkları 140, ekledikleri ise 7S0 kadardır. Bilgi ilâve ettiği biyografilerin sayısı yedi, bazı bilgileri çıkararak yeniden düzenlediklerinin sayısı ise on beştir. Cezvefü'İ-muktebis"\n, Endülüs emirlerinin kronolojik olarak düzenlenmiş biyografilerini ihtiva eden mukaddimesini olduğu gibi eserine alan Dabbî, aynı metodu kullanarak daha sonraki emirlerin biyografilerini de ilâve etmek suretiyle kendi mukaddimesini oluşturmuştur. Eserin diğer kaynakları arasında, İbnü'1-Fara-dTnin (ö. 403/1013) Târîhu 'ulemâ'i'l-Endelüs'ü ile Feth b. Hâkân el-Kaysf-nin (ö. 529/1135) Matmahul-enfüs'û sayılmaya değer olanlarıdır.
Müellif, Muhammed adına öncelik verdiği ve yalnızca ilk iki isme ve bu isimlerin de ilk harflerine göre alfabetik olarak düzenlediği eserinde, ulaşabildiği bilgilere bağlı olarak genellikle biyografi sahibinin adını, nisbesini, künye ve lakabını, doğum-ölüm tarih ve yerlerini, ilmî şahsiyetini, eserlerini, hocalarını, talebelerini ve hayatıyla ilgili diğer bilgileri zaman zaman şiirlerinden bazı beyitlerle de süsleyerek zikretmektedir. Ba-zan da biyografi sahibinin sadece adının kaydedildiği görülmektedir. Ayrıca eserin sonunda künyeleriyle, oğul veya atalarından birine nisbetle ya da nisbeleriy-le meşhur olanlarla kadınlar için ayn bölümler bulunmaktadır. Biyografiler arasında en geç vefat tarihinin 595 (1199) olmasından hareketle DabbFnin, eserinin telifiyle ömrünün sonlarına yakın bir zamana kadar meşgul olduğu söylenebilir.
Buğyetü'l-mültemis'in. İspanyol şarkiyatçıları Franciscus Codera ve Julianus Ribera tarafından Escurial Kütüphane-si'ndeki tek nüshası esas alınarak yapılan bir ciltlik neşri353, yazma nüshada okunamayan yerler bulunması sebebiyle oldukça eksiktir ve bu neşirde birkaç satırı boş kalmış pek çok sayfa bulunmaktadır. Bazan da peş peşe gelen biyografiler birbirine karıştırılmıştır354. Bu eksikler, eserin ana kaynağını oluşturan Cezvetü'l-muktebis başta olmak üzere konu ve zaman paralelliği bulunan diğer eserlerle karşılaştırılarak Kahire baskısında (İ967) giderilmeye çalışılmışsa da eserin başka bir yazmasının bulunmaması sebebiyle bazı noksanlarının tamamlanması mümkün olmamıştır. İbrahim el-Ebyârî tarafından yapılan üçüncü neşrinde de (Kahire-Beyrut 1410/1989) bazı hataların tekrarlandığı görülmektedir (Meselâ Abdülcebbâr b. Feth b. Mün-tasır el-Belevî'nin 258 (871-72) olan vefat tarihi her üç neşirde de 658 (1259-601 olarak geçmektedir).
Eserin Madrid baskısında sehven verilen bir mükerrer numara ile birlikte355 1596. Kahire baskısında üç mükerrerle356 birlikte toplam 1601 biyografi bulunmaktadır. Eb-yârî'nin gerçekleştirdiği baskıda ise ilk iki neşirde 432 numara ile bir arada verilen iki biyografinin ayrılmasıyla bu sayı 1602'ye çıkmaktadır.
Dabbî'nin zamanımıza intikal etmeyen diğer eserleri de şunlardır:
1- Matla cu'l-envör li-şahîhi'1-âşâr. Buhârî ve Müslim'de yer alan sahih hadisleri bir araya getiren eseridir.
2- Fihris. Dabbî bu eserinde şeyhlerinin hayat hikâyelerini ve onlardan okuduğu kitap ve hadisleri toplamıştır.
3- el-Erba’în cani'l-erbacîn.
4- el-Müselse!ötü'l-mübewebe.357
Bibliyografya:
Dabbî, Buğgetut-mültemis358, Madrid 1884-85; a.e.359, Kahire 1967; a.e.360, Kahire-Beyrut 1410/1989, MI, ayrıca bk. naşirin mukaddimesi, I, 15-18; Sem'ânî, el-Ensâb, VTII, 144; Makkarî. Nefhu'MTb, 381; a.mlf., Ezhârü'r-riyâz361, Rabat 1398-1400/1978-80, IV, 108; Ser-kîs, Mu'cem, I, 193; Brockelmann. GAL Suppi, [, 580; Ziriklî, el-A'tâm, !, 254; F. Rosenthal, A Histoıy of Müslim Historiography, Leiden 1968, s. 378, 460, 465; Abbas b. İbrahim, el-İclâm, 11, 102-103; Chejne, Müslim Spain, s. 148, 279; M. İmamuddin. Müslim Spain, Leiden 1981, s. 17, 152; Ömer Ferruh, Târîhu'l-edeb, V, 372; Abdülvehhâb b. Mansür, A'lâmü'l-mağribi'l-'Arabi, Rabat 1403/1983, III, 369-370; Ma'a'l-mektebe, s. 111; C. F. Seybold. "Dabbî", İA, MI, 446; a.mlf.. "al-Dabbî, Abü Dja'far", El2 (İng), II, 72; el-KâmOsü't-İstâmt, IV, 395.
Dostları ilə paylaş: |