BiLGİsayar destekli EĞİTİmde kuramdan uygulamaya 00 Giriş
Yüklə 150,55 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.10 Davranışçı Öğrenme Kuramı
- 1.11 Klasik ve Operant Koşullanma
- 1.20 Davranışçı Öğrenme Ortamı
- 1.30 Programlı Öğrenme
- 1.31 Lineer Programlar
|
BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİMDE KURAMDAN UYGULAMAYA 1.00 Giriş İletişim araçlarının mekanikleşerek bireyler arası etkileşimi hızlandırması ve bilgi aktarımının daha olası hale gelmesi 1700’lerin ilk yıllarında olmuştur. Bu gelişmeler, matbaanın yaygın olarak kullanılması ve günlük gazetelerin yayınlanmasıyla iletişim dünyasını renkli hale getirmeye başlamiştir. 1702 yilinda Londra’da ilk günlük gazete olan “Daily Courant” ile başlayan yazili günlük iletişim, bugün uydu iletişim olanaklariyla neredeyse insanlar uzaktaki konuşacagi kişinin dijital kodunu en yakin bir iletken tele iletip, onunla iletişim kurmayi gerçekleştirecek düzeye gelmiştir. Insanlarin mekanik cihazlari veri işlemeyi kolaylaştirmak amaciyla işe koşmalari Pascal ile başlamiş, ancak 18. yüzyilin sonuna dogru (1793) Stanhope tarafindan icat edilen aritmetik makinesi ile filizlenmiştir. Bu makinenin başka bir formu 1830 yilinda DeColmar tarafindan yaratilmiştir. Fakat DeColmar’in bu makinesinden çok daha karmaşik işlemler yapan ve Babbage tarafindan icat edilen Fark (1833) ve Analitik (1835) makineleri zamanlarinin sayisal işlem yapan devrimci mekanizmalari olmuştur. Babbage tasarimlariyla ayni yillarda elektronik telgraflarin tasarım ve prototip uygulamaları başlatılmıştır. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında (1890) ise Hollarith tarafından delikli-kartlı sayma makineleri mekanik araçların sayısal amaçla kullanımına değişik bir tasarımla yaklaşmıştır. Yirminci yüzyıla ulaşıldığında artık kendini hemen her gün yenileyecek bir teknoloji çağı başladı. 1900 yılında radyo-telefonun, 1906’da foto-telgraf ve 1916’da teleks makinesinin icatları bu yüzyılda teknolojik literatüre ilk giren cihazlardı. 1926’da Pressley’in geliştirdiği ve ilk öğretim makinesi olan “şeker makinesi” eğitim-öğretim ortamına direkt olarak giren ilk mekanik araç oldu. Her ne kadar, Pressley’in makinesi yaygın kullanım için yeterli popülariteye ulaşamadıysa da programlı öğretim için tasarımlanmış ilk mekanik cihaz olarak bilinir. Şeker makinesinin çalışma prensibi oldukça basittir; makine bir dizi soru kartı; bu kartların sırayla gösterimini sağlayan bir kol; sunulan soru için yanıtı seçtiren bir dizi buton ve bir “ödül” (şeker) sunma biriminden oluşmaktadır. Makine kolu ile maniple edildiğinde (hareket ettirildiğinde) bir soru kartı ekran biriminde gösterilir, öğrenci bunu okur ve yanıtını evet ya da hayır (çoktan seçmeli soru sunan makine de daha sonra tasarımlandı) biçimindeki seçeneklerden seçerek sisteme iletir. Yanıt doğruysa makine çocuğa bir şeker sunar, buna karşın yanıt yanlışsa makine ödül sunmaz. Çok geçmeden bilgisayarların ortaya çıkması ve yaklaşık otuz yıllık bir zaman diliminde hızla gelişmeleri, bu teknolojinin yaşamın her alanında olduğu gibi eğitim alanında da hızla yaygılaşmasını sağlamıştır. Ancak ilginç olan ve bir o kadar da düşündürücü olan şeker makinesinde uyulmakta olan öğretim yaklaşımı ile kişisel bilgisayarlarda belli bir dönem uygulanan ve halen sik sik rastladigimiz yaklaşimin ayni olmasidir. Takip edilen ve uygulanan yaklaşim davranişçi ögretim gelenegidir. Bu yaklaşim ögretim teknolojilerine hatta egitimin hemen her alanina uzun süre hakim olmuştur. Thorndike (1913) ile filizlenip Skinner (1953) ile meyvelerini veren davranişçi okul ögrenmeyi bireydeki davraniş degişmeleri olarak görmektedir. Davraniş degişikligine bir ögrenme ortamı içerisinde düzenlenecek mekanizmalarla ulaşılması hedeflenmektedir. Davranışçı ekolün öğrenme ortamlarında uygulamaya geçirilmesi, Skinner’in hayvanlar üzerinde yaptığı deneylerde elde edilen sonuçları küçük boyutlu bilgi örüntülerinin öğrenilmesinde işe koşmasıyla iyice arttı. Bilgisayar destekli eğitimin (BDE) ciddi olarak hayata geçirilmesinden önce Skinner’in kuramı uygulanmaya başlanmıştı. Ancak kısıtlı olanağa sahip bilgisayarların öğrenme/öğretme işi için uygulanmaya başlandığı günden, bugünkü gelişmiş çoklu-ortam olanaklarıyla donanık bilgisayarların kullanıldığı güne kadar, akademik ve ticari çevrelerce hazırlanan okul yazılımlarında hep onun ağırlığı görüldü ve hissedildi. Burada davranışçı akımı ayrıntılarıyla inceleyerek Eğitim Psikolojisi ve Psikoloji kitaplarının tekrarını yapmayacağız. Fakat davranışçıların BDE yazılımlarını nasıl yönlendirdiğini ve yazılımlarda bu yaklaşımın ne derece dikkate alınıp alınmaması hakkında bazı ipuçlarını inceleyeceğiz. 1.10 Davranışçı Öğrenme Kuramı Davranışçı akımın ilk temsilcilerinden biri Watson’dır (1931). Çocukluk dönemi öğrenmeleri ve hayvanların öğrenmesi konularında birçok deneysel gözlem yaparak uyarıcı-tepki ilişkisini açıklamaya çalışmıştır. Sayısal problem çözen bir çocuğun doğru yanıtı bulmadan önce birçok hata yapabileceğini ve hata yapmasının öğrenmeye yardımcı olabileceğini savunmuş, doğru bir uyarıcı-tepki örüntüsü ortaya çıkana kadar başarılı tepkide bulunmaların sayısında bir artış olacağını ve deneme-yanılma yoluyla öğrenmenin gerçekleşebileceğini ileri sürmüştür. Watson’ın çalışma zamanına paralel olarak Thorndike’da uyarıcı-tepki ilişkisine ve denemeyanılma yoluyla öğrenmeye ilişkin deneyleri hayvanlar üzerinde gerçekleştirmiştir. Thorndike tepkinin birey üzerinde bıraktığı etki konusuna daha fazla önem vermiştir. Ona göre tepkiden elde edilen doyum davranışın tekrar edilme sıklığını artırır, yani tatmin edici sonuçlar alındığında uyarıcı-tepki ilişkisi pekiştirilir. Bu demek değildir ki tatminsizlik tepkide bulunmayı ortadan kaldırır. Hoşnutsuzluk bireyin yeni alternatifler ve çözüm yolları aramasına neden olur; bu yeni arayış büyük olasılıkla deneme-yanılma yoluyla olur. Thorndike’ın “hoşnutsuzluğun uyarıcıtepki bağını güçlendirdiği ve pekiştirdiği yolundaki ilkesi” etki yasası olarak bilinir. Ayrıca bir de pratik (egzersiz) yasası vardır; buna göre uyarıcı-tepki bağı aynı uyarıcı ve aynı tepkinin birlikte tekrar tekrar ortaya çıkması sonucu güçlenir ve tepkide meydana gelecek bir azalma uyarıcı-tepki bağını zayıflatır. Burada önemli olan olgu alıştırma yapmanın tek başına öğrenme için yeterli olmadığıdır. Tepki veya sonuçlarla ilgili bilginin pekiştireç olarak sunulması gereklidir. Buna göre egzersiz yasası etki yasasının doğal bir sonucudur. Thorndike’ın öğrenme teorisine olan katkısı, özellikle çocuklardaki öğrenme becerilerinin ölçülmesinde bilimsel ölçme araçlarının kullanımı ve iyi öğrenme alışkanlıkları oluşturmada ceza ile değil ödüller vasıtasıyla motivasyonun sağlanacağı yolundaki tezlerle olmuştur. Ancak cezanın dolaylı bir etkisi olabilir (Child, 1993); şöyle ki başarısız bir çocuğun varolan istenmedik uyarıcı-tepki bağı daha uygun uyarıcı-tepki bağlarına ceza ile de dönüştürülebilir. İşte burada öğretmene alternatif uyarıcı-tepki bağları sağlayarak öğrenciye yardımcı olma görevi düşmektedir. Thorndike’ın iki yasası öğretmenin yardımcılığı konusunda sınırlı olmalarına rağmen, daha sonraki yıllarda pekiştireçlerin açıklanması çalışmalarında radikal denebilecek davranışçılardan Skinner’i önemli ölçüde etkilemiştir. Diğer bir davranışçı olan Pavlov da Watson ve Thorndike gibi davranışı bir uyarıcıya karşı verilen yanıt olarak görmüştür. Fakat Watson ve Thorndike’dan farklı olarak, Pavlov (1960) fizyolojik refleks hareketlerle ilgilenmiş ve “klasik koşullanma” ile ilgili deneyler yapmıştır. 1.11 Klasik ve Operant Koşullanma Hemen herkesin aşina oldugu o ünlü aç köpek, zil, yiyecek ve salya deneyinin veya beyaz tavşan, bebek, gürültü ve korku deneyinin ifade ettigi şey ögrenmenin reflekslerin ve koşullanmalarin ilişkilendirilmesiyle oluşabildigidir. Klasik koşullanma refleks mekanizmasıyla ve duyusal reaksiyonlarla sınırlıdır. Ayrıca klasik koşullanma bağlamında, öğrenmede ödül ve ceza da oldukça karmaşik süreçler olarak karşimiza çikar. Klasik koşullanmada yanit uyariciyi veren tarafindan kontrol edilir. Çünkü o uyaricinin ne oldugunu ve ne zaman verilmesi gerektigini bilir. Dolayisiyla doguştan gelen veya kazanilmiş refleks hareketi kullanarak yanitin ortaya çikmasi saglanir. Buna karşin, operant koşullanmada ögrenmeden önce istendik yanitin gelmesi beklenir. Istendik yanit alininca da pekiştireç verilir. Bu nedenle birey ödül almak için öğrenme ortamında etkinlik yapmak zorundadır. Klasik koşullanma ile operant koşullanma arasındaki ikinci fark pekiştirecin etkinliğindedir. Klasik koşullanmada koşulsuz uyarıcı pekiştireçle ilişkilendirilir ki davranışın tekrarı olsun. Fakat operant koşullanmada bireyin hareketi bir pekiştireç kaynağı olarak işlev görür, bir yanıtı ödül takip ederse, yanıtın tekrarlanma olasılığı artar. Pavlov’un görüşlerine benzer olarak Skinner de koşullanma ile ilgilenmiştir. Skinner, operant koşullanma bağlamında yaptığı deneylerle şu sonuçlara varmıştır: • Öğrenme sürecinde öğrenilecek materyalle ilgili adımlar küçük olmalıdır ve daha önce öğrenilenler üzerine kurulmalıdır. • Özellikle öğrenmenin ilk safhalarında, öğrenme düzenli olarak ödüllendirilmeli ve tüm aşamalarinda da aralikli ve/veya sürekli pekiştireçlerle kontrol altinda tutulmalidir. • Öğrenciye sunulacak ödüller doğru yanıtı takiben hemen verilmelidir. Bu olgu dönüt olarak nitelendirilmeli ve yapılan davranışların sonucu hakkında bilgilendirilmenin motivasyonu da etkilediği gözden kaçırılmamalıdır. • Öğrenciye uyarıcılar arasındaki farkları keşfedebilmesi için yeterince fırsat verilmelidir. Skinner’in deneysel çalışmaları birçok diğer davranışçı teorisyen gibi hayvanlar üzerinde ve laboratuar koşullarında gerçekleşmiştir. Bu deneylerde hayvan, Skinner kutusu olarak adlandırılan bir ortama (kafese) konulur. Hayvanın kafes içindeki bir düğme ya da manivelaya basmasıyla bu davranışı pekiştirecek olan yiyecek sunulur. Bu iki davranış hayvanı koşullamaktadır. Burada pekiştireçlere önemli görev düşer. Pekiştireçlerin dikkatli bir şekilde ve zamanlı olarak sunulmasıyla kalıcı öğrenmelere ulaşılması hedeflenir. Ancak sınıf ortamı değişik özellikleriyle daha karmaşık bir ortamdır ve Skinner’e göre öğrenme için uygun bir ortam değildir. Çünkü pekiştireç örüntüsü sınıfta düzenli olarak işletilememektedir, öğrenci etkinliklerinin sonucunu hemen görememektedir. Öğretmenin öğrenciye pekiştireç ve/veya dönüt vermesi aralıklı olmakta, bir davranışın ortaya çıkmasından çok daha sonra olabilmekte ve hatta bazen hiç verilememektedir. Bu nedenle Skinner bireysel öğrenmeler için (Pressley’den sonraki ilk ciddi teori-pratik eşlemeli öğretme makinesi) bir öğretme makinesi önermiş ve programlı öğrenmeyi desteklemiştir. Ancak Skinner bu öneri ve yaklaşımında açıklama yapma, soru sorma, öneride bulunma ve karşılaştırma yapma gibi etkinlikler bağlamında bireyler arası etkileşimin gücünü görmezlikten gelmiştir. Fakat bu olgular öğrenme sürecinin çok önemli entegre parçalarıdır. 1.20 Davranışçı Öğrenme Ortamı Skinner sürekli öğrenciyi doğru yanıtlara götüren öğrenme ortamlarının hazırlanması fikrini desteklemiştir ve bunda ısrarlı olmuştur. Ona göre ancak bu şekilde uyarıcı-tepki bağı ödüllerle pekiştirilebilir. Bu baglamda hazirlanacak programli ögretme makine veya sistemleri de ögrenme materyalini küçük adimlar (birimler) halinde sunacaktir. Sunulari sorular takip edecek, ögrenciye sorulara vermiş oldugu yanitlar hakkinda derhal bilgi verilecektir. Pekiştireç sadece dogru veya uygun yanitlari takiben verildigi için, ögrenme kaçinilmaz olarak lineer hale gelmektedir. Bireyin kendi davranışlarının sonucuna gösterdiği reaksiyonla gerçekleşen ve bir operant koşullanmayla ortamın şekillendirdiği davranış öğrenmeye neden olur. Bu nedenle, bir öğrenme ortamının hazırlanması kaçınılmazdır. Ancak hazırlanacak ortamda öğrencinin tepki göstereceği uyarıcılar oldukça küçük olmalıdır. Öğrenci, küçük adımları hep doğru yanıtlar vererek birbiriyle bağlar. Sonuçta karmaşık davranışların öğrenilmesi gerçekleşebilir. Özetle Skinnerci yaklaşım pekiştireçler ve küçük adımlar ilkesi üzerine yoğunlaşmakta, hatalardan da öğrenilebileceği olgusuna tepeden bakmaktadır. Fakat programlı öğrenme konusunda insan deneklerle yapılan çalışmalar (bakınız Grundin; 1969, Anderson ve ark.; 1972 ve Bostrom ve ark.; 1982) göstermiştir ki dönütler, öğrencinin yaptığı hataları düzeltmesi için onlara bu hataları göstermede ve bu konuda bilgi vermede işe koşulmalıdır. Dolayısıyla program içerisindeki öğrenme adımlarının küçük olmasına her zaman gerek yoktur. Dönütleri bireyselleştirerek farklı yanıtlardan yararlanılması sağlanmalıdır. Böylelikle öğretme süreci ve materyali adaptif bir hale gelmelidir. Öğrenme hız ve gereksinimleri farklı bir grup öğrenciye uygun ortamı bir tek öğretmenin idaresi zor olacağından, bilgisayarlar uygun birer öğretme/öğrenme aracıdır. Tarihsel olarak Skinner’in bilgisayar destekli eğitime katkısı 1950lerde deneysel bulguların lineer öğretme programlarına uygulanmasıyla olmuştur. Şimdi bu tip programları inceleyelim. Programlı öğrenme nedir? Hangi kavramları içerir? 1.30 Programlı Öğrenme Programlı öğrenme/öğretmede, bir makine veya bilgisayarın kullanıldığı bir ortam düşünülür. Mekanik/elektronik bir ortam düşünüldüğünde, donanım ve yazılım olmak üzere iki temel kavramdan söz etmek zorundayız. Donanım ve yazılım ikilisi bilgilerin sunumu, kontrolü, depolanması ve bireylerin yanıtlarını kontrol etmek için tasarımlanan aygıtlar ve platformlardır. İşlem yapabilir ve dönüt verebilirler. Donanımlar farklı işlem hızında ve değişik özelliklerde olabilir. 1950’lerde tonlarca ağırlığı olan ENIAC gibi makineler bilgisayar donanımı olarak kabul ediliyorken, bugün ceplere sığabilecek, daha hızlı, ekonomik ve işlevsel donanımlar mevcuttur. Ancak bu cihazların ve dolayısıyla programlı öğretimin en önemli parçası yazılımdır. Yazılım olmaksızın, donanım hiç bir şeydir. Dolayısıyla işler bir bilgisayar sistemi yazılım ve donanımı kapsar. Burada bir bütün olarak bilgisayar anılmaktadır. Kullanıcı ve bilgisayar arasındaki iletişimin ana unsuru olan yazılım, donanımın işlevini yerine getirmesinde yol gösteren ve program adı verilen bir komut dizgesidir. Yazılım, donanım ile kullanıcının iletişim sağlamasında temeldir. Eğitsel bir yazılım ise, öğretilecek olan konu alanıyla ilgili bilgi örüntülerini, öğrenci-donanım etkileşiminin içeriğini ve sürecini içeren program kodları setidir. Öğrenciyle iletişilecek olan her bir ekran dolusu bilgiye de çerçeve (ekran) adı verilmektedir. Programlı öğrenmede öğrenme materyalinin sunumunu, bir kitabın her bir sayfasının veya paragrafının ayrı ayrı bir dizi halinde gösterilmesi olarak algılamak olasıdır. İşlevsel bir mekanik/elektronik öğretme aygıtının birkaç ana parçası olmak zorundadır; bunlar: • Konu alanı bilgisinin depolanacağı bir depo (disk, disket, CDROM gibi) • Bilgilerin sunulacağı veya gösterileceği bir ekran • Öğrencilerin yanıtlarını veya iletilerini girebileceği bir girdi kabul sistemi (klavye, fare, mikrofon gibi) • Yanıtların kaydedileceği bir yanıt deposu • Bir değerlendirme sistemi • Öğrenci-sistem etkileşimini kontrol ve idare eden bir arabirim sistemi • İşlemleri yapan bir işlemci (yongalar, devreler, değişik bellekler gibi)
• Konu alanını öyle küçük parçalara böleceğiz ve bunları öyle bir sırada vereceğiz ki öğrencinin bu küçük öğrenme materyali parçacıklarında başarısız olma olasılığı en aza insin. Hatta başarıyı garantileyelim. • Öğrenci aktif olsun ve öğrenciye yanıtları (başarısı) hakkında anında bilgi verelim. • Öğrenciler kendi hızlarında öğrenebilsinler. Yani hızlı öğrenenler programı daha çabuk
“lineer” olarak hazırlanmasını zorunlu kılar. Lineer programlarda asıl olan bilginin sunumudur. Lineer programlar bir seri ekrandan oluşur. Her bir ekran ögrenme materyali zincirinin bir halkasini oluşturur. Ekranlar bir yandan bir ögrenme materyali adimi sunarken, zaman zaman da bir önceki ekranda sunulmuş olan sorunun yanitini içerebilir. Bazen ögrenme birimleri degişik halkalarda tekrar edilebilir veya degişik formda da sunulabilir. Aşagidaki lineer program örnegine benzer olarak ögrenme ünitesi küçük birimlere bölünür. Ancak bu bölünmenin sonunda ortaya çikan hücresel birimlerin çalişilmasi her zaman boşluk doldurma şeklinde degil, verilen bir paragrafin okunmasi ve onu takibende soru sorulmasi şeklinde olabilir. Şekil 1.2’de de görüldügü gibi lineer programli ögrenme ile öğretim Skinner’in deyimiyle (1968) “pekiştireçlerin süreklilik gösterecek şekilde düzenlenmesi işlemi” olmaktadır. Lineer programlamanın bilgisayar destekli eğitime başlıca katkısı dönüt olgusuna verdiği önem ve öğrenme etkinliğinin bireyselleştirilmesi yönündeki ısrarıdır. Fakat lineer programlardaki “dönüt sadece doğru yanıttan sonra verilmelidir” görüşü dönütlerin bilgi inşası ve davranış değiştirme sürecindeki önemini (doğru yanıtlar arkasına saklanarak) görmezlikten gelmektedir. Elbette bir öğrenme ünitesi moleküler büyüklükteki birimlere ayrılarak, öğrenciye sunulursa, yanlış yanıt vermek için hiçbir gerekçe kalmaz ve dönüt sadece doğru yanıttan sonra verilmelidir sonucuna ulaşılabilir. Lineer programların öğrenmeyi teorik olarak bireyselleştirmeleri, dönüt olgusunda düştüklerine benzer bir yanilgi ve başarisizlik olmuştur. Bu programlarda ögrencinin çaliştigi ve etkileştigi malzeme kendi hizina en uygun düşen malzemedir. Ancak etkileşim malzemesi tüm ögrenciler için aynidir. Farklilik ögrencidedir! Ögrencilerin sahip olabilecegi yanliş kavramlaştirmalar ve ögrenme zorlukları adaptif olarak göz önüne alınmıyor. Küçük adımlar ilkesinin bu sorunları nasıl olsa çözeceği varsayılıyor. Lineer programların bir tür mekanizasyonu da getirdiğini Skinner kendisi ilan etmiştir. Öğretmenin pekiştireç sunmada tek başina yetersiz kaldigini ve bu yönüyle ögretmenin ögrenme ortamında modası geçmiş bir olgu olduğunu iddia ederek, “tipik” öğretme makinelerinin önünü açmıştır. Elektronik teknolojisinin hızla gelişmesi Skinner fanatiklerinin imdadına yetişmiş ve okullar lineer programlar yapmamak için bir neden görememişlerdir. Lineer programlar yapmak teknik olarak hiç zor değildir. Öğrenme malzemesi bir dizi süreç olarak kolayca organize edilebilmektedir. Fakat her ne kadar lineer programların gücü bu programlar pratiğe geçirilir geçirilmez ortaya çıktıysa da bu tür yazılımlara hemen her konu alanında halen rastlamak mümkündür. Lineer yazılımlardaki malzemenin kolayca değiştirilebilir olması, öğrenci performans kayıtları tutularak bunlara istatistiklerin uygulanabilmesi, performansların öteki tasarımlarda göz önüne alınabilmesi ve genelde hızlı programlanabilme lineer programların avantajlarıdır. Tüm bu avantajlar, bu tür programlar kullanıldığında büyük olasılıkla ortaya çıkabilen ek öğretim veya yeniden öğretim maliyetini haklı çıkarmamaktadır. Yüklə 150,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|