Biokimyo va molekulyar

Oqsil molekulasidagi aminokislotalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
1. Strukturasi bo‘yicha aminokislotalar 3 sinfga bo‘linadi: alifatik, 
aromatik va geterotsiklik. 
2. Elektrokimyoviy xossalari bo‘yicha aminokislotalami quyidagi uch 
sinfga bo‘lish mumkin: nordon, neytral va asosli xossaga ega bo‘lgan. 
Zamonaviy ratsional aminokislota tasnifi radikallarning polyarligiga (R -
guruhlar), ya’ni pHning fiziologik qiymatlarida suv bilan reaksiyaga kirish 
qobiliyatiga asoslangan (pH 7,0 ga yaqin). Radikallarni saqlovchi 
aminokisiotalarning 5 sinfi quyidagicha tafovut etiladi: 
a) nopolyar (gidrofob); 
b) polyar (gidrofil); 
d) aromatik (ko‘pincha nopolyar); 
e) manfiy zaryadlangan; 
f) musbat zaryadlangan. 
Barcha aminokislotalar bir-biridan faqat tarkibidagi radikali R – bilan 
farq qilanadi, karboksil va amino guruhlari esa hamma aminokislotalarada bir 
xil.
Oqsil 
molekulalarining 
aminokislota 
tarkibi 
yozilganda, 
ularning 
nomi boshlang‘ich uchta 
harfdan 
tuzilgan 
qisqartmalaridan 

---

19 
foydalaniladi. Masalan, Alanin – Ala, A, Valin - Val, V. R – ning tabiati, unda 
qо‘shimcha amino-, karboksil va boshqa funksional qismlarning mavjud 
bо‘lishiga qarab aminokislotalar quyidagi (1-jadval) guruhlarga bо‘linadi: 
1-rasm. Aminokislotalarning strukturaviy formulasi. 
Oqsil molekulalarida doim uchraydigan ikki xil kimyoviy guruhlar 
amino (-NH
2
) ва korboksillar (- СООН) о‘zaro bir-birlari bilan bog‘lanib 
peptid bog‘larini hosil qiladilar. 
Suv muhitida reaksiya muvozanati erkin aminokislota hosil bо‘lishiga 
qaratilgan bо‘lib, oddiy holatda suv ajralib chiqavermaydi. Bu jarayon 
murakkab, energiya talab qilib, maxsus organoidlarda (ribosoma) sodir 
bо‘ladi. 
Erkin aminokislota guruhini tutmaydigan aminokislota prolin, uning 
hosilasi oksiprolin oqsil molekulasidagi shu aminokislota tutgan joylar burilib 
о‘ziga xos strukturani hosil qilishda xizmat qiladi. Ularni iminokislotalar deb 
ataladi.
Aminokislotalardan tashkil topgan polipeptid zanjirining molekulyar 
massasi 57 dan 186 Da atrofida bо‘lib о‘rtacha oqsilniki 110 Dalton. 
Molekulyar massasi 44000 Da bо‘lsa, tarkibida 400ta aminokislota qoldig‘i 
bо‘ladi. Peptid bog‘ini hosil qilmaydigan kimyoviy guruhlarni radikallar deb 
ataladi. Ularning kimyoviy tabiati har hil bо‘lib, nokovalent bog‘larni hosil 
qilishida, oqsillarning fazoviy strukturasini shakllantirishda ishtirok etadi.