Menejment va marketing

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON
MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI
 
 
 
Menejment va marketing 
 
Fanidan 
MUSTAQIL ISH 
BAJARDI: Uzoqov Shohjahon 
Jizzax_2023 

---

Boshqaruvning tashkiliy strukturasi
 
va boshqaruv usullari
 
Reja:
1.Boshqaruvning tashkiliy
 
tuzulishi haqida tushunchа
 
2.Tashkiliy tuzilmаlаr turlаri
3.Boshqaruv usullari.

---

•
“Struktura” lotincha so’z bo’lib, tarkibiy qismlarning o’zaro bog’liq ravishda joylashishini va 
tuzilishini bildiradi.
•
Boshqaruv strukturasi – bu boshqaruv maqsadlarini amalga oshiruvchi va funksiyalarini 
bajaruvchi bir-biri bilan bog’langan boshqaruv organlari va bo’g’inlarining majmui 
tushuniladi.
•
Bo’linma – o’zaro ma’lum bir tarkibga ega bo’lgan ma’lum bir maqsad uchun tashkil etilgan 
va korxona ishlab chiqarish tizimini bir yaxlit vazifasini bajaruvchi bo’lim hisoblanadi.
•
Boshqaruv bo’g’ini boshqarishni aniq, ayrim funksiyalarini bajaruvchi strukturaning mustaqil 
bo’limidir. Boshqaruv bosqichi iyerarxiyaning muayyan darajasida amal qiladigan bo’limi.
•
Boshqaruv strukturasi miqyosiga qarab unsurlari turlicha bo’lishi mumkin.
Boshqaruv strukturasiga ta’sir etuvchi omillar 3 ta katta guruhga ajratiladi:
•
Strukturani aniqlovchi omillar:
o
boshqaruv
 
strukturasi maqsadi;
o
boshqaruv strukturasi funksiyalari va vazifalari;
o
xizmat qilinadigan mintaqalar va iste’molchilar soni;
o
korxonaning
 
ish vaqti, rejimi, intervali.
•
Strukturaga ta’sir qiluvchi omillar:
o
tashqi muhit;
o
texnologiya;
o
korxona hajmi;
o
biznes strategiyasi;
o
xodimlar soni;
o
qabul
 
qilinadigan qarorlar tizimi;
o
shakllangan struktura.
•
Strukturani optimallashtiruvchi omillar:
o
malakali xodimlar bilan ta’minlanganlik darajasi;
o
bo’g’in
 
va bosqichlar soni;
o
unumdorlikka erishish uchun tizimni o’zgartirish imkoniyati;
o
ish rejimini iste’molchilarga moslashtirish.
Korxonani boshqarishni 5ta tashkiliy strukturasi bor:
•
Chiziqli
 
struktura
 
•
Chiziqli-shtabli struktura
•
Funksional struktura
•
Chiziqli-funksional struktura
•
Dasturli-maqsadli struktura
•
ishchi→brigadir→sex boshlig’i→rahbar
Chiziqli boshqaruv tizimini afzalliklari:
•
Tashkiliy tizimdagi bo’lim va bosqichlar soni kam bo’ladi;
•
Yakkaboshchilik
 
prinsipida boshqariladi;
•
Nazorat qat’iy bo’ladi;
•
Shaxsiy javobgarlik hissi yuqori bo’ladi;
•
Bir-biriga zid topshiriqlar berilmaydi.

---

•
Salbiy tomonlari:
•
Bunday tizimda faqatgina barqaror masalalar hal etilishi mumkin;
•
Rahbarni tezkor masalalarni hal etish uchun imkoniyati chegaralangan bo’ladi;
•
Rasmiyatchilik nisbatan ko’proq bo’ladi.
Boshqarishning chiziqli-shtabli strukturasida ixtisoslashgan guruh rahbarga qaror qabul 
qilishda ko’maklashish uchun tashkil etiladi. Bu struktura murakkab muammolarni 
bartaraf etish uchun o’z
 
dasturini ishlab chiqib, rahbarga tavsiya etadilar. Rahbar bu 
tavsiya asosida o’z qarorini qabul qiladi.
•
Boshqarishning chiziqli-shtabli strukturasida ixtisoslashgan guruh rahbarga qaror qabul 
qilishda ko’maklashish uchun tashkil etiladi. Bu struktura murakkab muammolarni bartaraf 
etish uchun o’z dasturini ishlab chiqib, rahbarga tavsiya etadilar. Rahbar bu tavsiya asosida 
o’z qarorini qabul qiladi.
•
Bu strukturasining afzalligi: qabul qilingan qarorlar yuqori samara keltiradi. Kamchiligi: chiziqli 
boshqarishning yakkaboshchilik prinsipi buziladi.
•
Funksional strukturada boshqaruv apparati ixtisoslashgan funksional bo’limlardan tashkil 
topadi va har bir yo’nalishdagi qarorni mustaqil amalga oshiradi. Sof holatda funksional 
struktura uchramaydi.
Chiziqli-funksional strukturaning ijobiy tomonlari:
•
1) boshqaruv faoliyatining ixtisoslashuvi mutaxassislarni yuqori darajada malakali bo’lishini 
ta’minlaydi;
•
2) funksional rahbarlar boshqarish samaradorligini yuqoriroq bo’lishiga
 
erishiladi;
•
3) boshqaruv qarorlarini takrorlanishi kamayadi.
•
Salbiy tomonlari:
•
1) boshqarishning yakkaboshchilik tamoyili buziladi;
•
2) boshqarish bo’yicha o’z manfaatdorligi yuzasidan umumiy
 
samaradorlikka erishmaslik;
•
3) mas’uliyatni susayishi.
Dasturli-maqsadli boshqarish strukturasi quyidagi 3 ko’rinishda bo’ladi:
•
Loyiha bo’yicha boshqaruv.
•
Mahsulotga ko’ra boshqaruv.
•
Matritsali struktura.
•
Loyiha bo’yicha boshqaruvdan yangi texnika va texnologiyani qisqa muddatda joriy qilish 
zaruriyati tug’ilgan paytlarda qo’llaniladi. Bunda vaqtinchalik maxsus xizmat bo’limi tuzilib, 
unga resurslar beriladi. Bu bo’lim loyiha tayyorlaydi va uning ijro etilishini nazorat qiladi. Ish 
bitgach loyihali struktura tugatiladi. Loyiha bo’yicha boshqarish muntazam rahbarlikni 
aniqlashtiradi. Kichik bo’limlarga ajratiladi yoki to’ldiriladi.
Mahsulotga ko’ra boshqaruv bu bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarilayotgan 
mahsulot to’liq bozor talabiga javob berishi uchun rahbar qarorlarni mahsulot sotish 
hajmiga qarab qabul qiladi.
•
Mahsulotga ko’ra boshqaruv bu bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
to’liq bozor talabiga javob berishi uchun rahbar qarorlarni mahsulot sotish hajmiga qarab 
qabul qiladi.

---

•
1. Yangi mahsulotni yaratish.
•
2. Reklama qilish.
•
3. Bozorni o’rganish.
•
4. Sotish.
•
5. Moliya.
•
6. Ishlab chiqarish.
Matritsaviy boshqarish tizimi quyidagi afzalliklarga ega:
•
Gorizontal aloqalarning davomiyligi qisqaradi.
•
Qaror qabul qilish tezlashadi va menejerlarning mas’uliyati yuqori bo’ladi.
•
Ishlab chiqarish ichki tashqi sharoitlarga tez moslashadi.
•
Bo’ysunish asosida boshqariladi va yakkaboshchilik prinsipi amalga oshiriladi.
Boshqaruv usullari.
•
Boshqarish
 
usullari haqida tushuncha
 
•
Boshqarishni iqtisоdiy usullаri.
•
Boshqarishni tashkiliy fаrmоyish usuli.
•
Boshqarishni ijtimоiy-psiхоlоgik usullаri.
•
Usul –
 
bu tadqiqot qilish, ta’sir ko’rsatish yo’li. Boshqaruv usuli – bu xodimlarga va jamoa 
ishlab chiqarishiga qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun ta’sir etish usuli.
•
Boshqarishning tashkiliy-ma’muriy usullariga quyidagi funksiyalarni bajarish kiradi:
•
- boshqarish apparatini
 
muayyan strukturasini yaratish;
•
- har bir bo’g’inning
 
funksiyasini belgilash;
•
-
 
buyruqlar, farmoyishlar chiqarish va ularni
 
bajarilishi nazorat qilish;
•
- topshiriqlar va direktiv ko’rsatmalarni bajarmayotgan bo’linma va shaxslarga nisbatan chora 
ko’rish .
Tashkiliy-ma’muriy boshqaruv usuli 2 ko’rinishda bo’ladi:
•
Tashkiliy-ma’muriy boshqaruv usuli 2 ko’rinishda bo’ladi:
•
- tashkiliy ta’sir ko’rsatish;
•
- farmoyish berish.
•
Tashkiliy ta’sir ko’rsatish shakllarini amalga oshirish yo’llari:
•
1.
 
Loyihalash;
•
2. Reglamentlash;
•
3.
 
Normalash;
•
4.Qo’llanma tayyorlash.
•
Boshqarish-farmoyishli ta’sir o’tkazish shakllarini amalga oshirish yo’llari quyidagilar: 
direktiva, buyruq,
 
farmoyish, realizatsiya, yo’l-yo’riq.
Direktiva – bu usul har bir ijrochining va boshqaruvchi organning burch mas’uliyati va 
huquqlarini aniq bajarish asosida funksiyalarni amalga oshirishni nazarda tutadi. 
Direktivani bajarish uchun mas’ul shaxs javobgar bo’ladi.
•
Direktiva – bu usul har bir ijrochining va boshqaruvchi organning burch mas’uliyati va 
huquqlarini aniq bajarish asosida funksiyalarni amalga oshirishni nazarda tutadi. Direktivani 
bajarish uchun mas’ul shaxs javobgar bo’ladi.

---

•
Tashkiliy-ma’muriy boshqarishning huquqiy vositalari deganda ijtimoiy munosabatlarda 
yuridik qonuniy ta’sir o’tkazish jarayonida qo’llaniladigan huquqiy normalar tushuniladi. 
Huquqiy normalar sanksiyalar orqali amalga oshiriladi. Huquqiy sanksiyaning 4 turi bor:
•
1.
 
Intizomiy
 
javobgarlik
 
•
2. Moddiy javobgarlik
•
3. Ma’muriy javobgarlik
•
4. Jinoiy javobgarlik
Boshqarishning iqtisodiy usuli.
•
Boshqarishning iqtisodiy usuli.
•
Boshqarishning iqtisodiy usullari
 
umumjamiyat manfaatlarini, jamoa manfaatlarini va shaxsiy 
manfaatlarni birlashtirishga asoslanadi. Davlat tomonidan umumjamiyat manfaatlarini 
boshqarish uchun quyidagi usullar qo’llaniladi:
•
1. Kredit va foiz stavkasi.
•
2. Soliq va soliq yuki.
•
3. Boj to’lovlari.
•
4. Subsidiya va sanatsiyalar.
•
5. Litsenziyalar.
•
6. Transfer to’lovlari.
•
7. Narx-navoni shakllanishi va boshqalar.
•
Davlat kredit tizimi orqali iqtisodiyotga faol ta’sir etadi. Davlat qaysi tarmoqni ustun 
rivojlanishiga erishishini hohlasa shu tarmoq uchun kredit foizlarini pasaytiradi. Kredit berish 
uchun ajratgan pulini 2ga bo’ladi. 1. Qarz berish uchun. 2. Zaxira kredit rezervi uchun.
•

---