BiRİNCİ BÖLÜM 2013 yili programinin makroekonomiK

IV. BÖLGESEL GELİŞMENİN SAĞLANMASI

A. BÖLGESEL GELİŞME POLİTİKASININ MERKEZİ DÜZEYDE ETKİNLEŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Bölgesel gelişme politikaları kapsamında bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak, kırsal alanda asgari yaşam standartlarını geliştirmek ve rekabet edebilirliklerini artırmak suretiyle bölgelerin ulusal kalkınmaya, rekabet gücüne ve istihdama katkılarını azami seviyeye çıkarmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.

Görece geri kalmış yörelerde; gelir seviyesinin artırılması, ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, yerel potansiyeli harekete geçirecek girişimlerin desteklenmesi, kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi ve işbirliğine dayalı rekabetin geliştirilmesi önemini korumaktadır.

Bölgesel gelişmenin hızlandırılabilmesi için ülke bütününü kapsayan, kalkınma ve yatırım dinamiklerini yönlendiren bölge planları, operasyonel nitelikli programlar hazırlama ve bu kapsamda finansman ihtiyacını karşılamaya yönelik merkezi ve yerel düzeyde yönetişimi ve kurumsal kapasiteyi güçlendirme çalışmaları devam etmektedir.

GAP Eylem Planı kapsamında 2008-2012 döneminde 20 milyar TL tutarında yatırım ödeneği tahsis edilmiştir. Bu dönem içerisinde gerçekleştirilmesi planlanan eylemler önemli ölçüde tamamlanmasına rağmen, bitirilemeyen eylemlere yönelik olarak Planın 2013-2017 dönemini içerecek şekilde revize edilmesi çalışmaları devam etmektedir.

TABLO IV: - Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri (İBB) Bazında Çeşitli Göstergeler

Bölgeler	Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası (2011)	Nüfusun Payı (2011) (Yüzde)	2010-2011 Yıllık Nüfus Artış Hızı (Yüzde)	Şehirleşme Oranı (2011) (Yüzde) (1)	Bölgelerin GSKD'ye Katkısı (2008) (Yüzde)	Kişi Başına GSKD (2008) (Endeks TR=100)	İşsizlik Oranı (2011) (Yüzde)	İstihdamın Sektörel Yapısı (2011)			Üniversite Sayısı (2012)	Bütçe Gelirinin Giderlerini Karşılama Oranı (2011)
								Tarım Sektörü Payı (Yüzde)	Sanayi Sektörü Payı (Yüzde)	Hizmetler Sektörü Payı (Yüzde)
TR10 (İstanbul)	1	18,2	2,7	99,0	27,7	155	11,8	0,5	39,8	59,7	45	7,8
TR21(Edirne, Kırklareli, Tekirdağ)	8	2,1	3,1	68,4	2,7	130	8,8	19,5	38,6	41,9	3	1,5
TR22(Balıkesir, Çanakkale)	10	2,2	-0,1	59,1	2,2	96	5,3	39,7	18,6	41,7	2	0,7
TR31(İzmir)	3	5,3	0,4	91,4	6,5	123	14,7	12,6	30,7	56,7	9	4,0
TR32(Aydın, Denizli, Muğla)	7	3,7	1,5	58,2	3,6	97	8,5	36,8	19,7	43,6	3	0,8
TR33 (Afyon, Kütahya, Manisa, Uşak)	12	3,9	-2,1	63,0	3,6	88	4,7	44,7	21,9	33,4	4	0,7
TR41(Bilecik, Bursa, Eskişehir)	4	4,9	1,2	88,3	6,6	138	7,6	12,1	43,3	44,5	6	1,4
TR42(Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova)	6	4,4	2,1	80,9	6,2	141	11,9	21,6	34,2	44,3	7	6,7
TR51(Ankara)	2	6,5	2,5	97,4	8,5	134	9,4	5,0	22,8	72,2	16	1,3
TR52(Karaman, Konya)	11	3,0	1,2	74,4	2,4	77	6,8	34,6	24,1	41,2	5	0,6
TR61(Antalya, Burdur, Isparta)	5	3,6	0,7	69,5	3,9	110	9,3	33,6	12,1	54,3	5	1,0
TR62(Adana, Mersin)	9	5,1	1,2	83,9	4	78	10,7	30,2	19,5	50,3	5	1,4
TR63(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye)	21	4,0	0,3	57,9	2,6	63	12,0	34,3	23,6	42,1	3	1,0
TR71 (Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde)	18	2,0	0,0	63,6	1,5	72	8,0	35,9	17,9	46,2	5	0,7
TR72(Kayseri, Sivas, Yozgat)	14	3,1	-0,2	76,0	2,3	73	10,7	40,1	25,8	34,1	6	0,5
TR81 (Bartın, Karabük, Zonguldak)	13	1,4	-1,5	51,2	1,3	93	7,6	43,2	21,6	35,5	3	1,2
TR82 (Çankırı, Kastamonu, Sinop)	19	1,0	-0,4	56,9	0,7	71	5,7	53,7	13,3	33,0	3	0,3
TR83(Amasya, Çorum, Samsun, Tokat)	15	3,6	-0,8	64,7	2,8	74	5,3	45,5	17,6	36,9	5	0,5
TR90(Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon, Ordu)	17	3,4	-0,1	57,2	2,6	75	6,4	53,6	14,8	31,8	6	0,5
TRA1(Bayburt, Erzincan, Erzurum)	22	1,4	0,4	62,5	0,9	59	6,3	48,5	12,6	38,7	4	0,3
TRA2(Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars)	25	1,5	2,1	48,1	0,6	38	10,2	55,8	13,7	30,5	4	0,2
TRB1(Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli)	20	2,2	2,4	66,9	1,3	59	10,2	37,2	19,7	43,4	4	0,3
TRB2 (Bitlis, Hakkari, Muş, Van)	26	2,7	1,2	49,4	1	36	12,3	42,3	16,9	40,6	4	0,1
TRC1(Adıyaman, Gaziantep, Kilis)	16	3,3	2,3	80,9	1,6	49	14,4	22,2	35,1	42,7	5	0,6
TRC2(Diyarbakır, Şanlıurfa)	23	4,4	2,9	63,4	1,7	40	8,4	28,1	18,6	53,3	2	0,3
TRC3(Batman, Mardin, Siirt, Şırnak)	24	2,8	3,5	63,9	1,1	41	12,7	17,0	22,5	60,5	4	0,2
Türkiye		100	1,3	76,3	100	100	9,8	25,5	26,5	48,1	168	0,9

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, TÜİK, Maliye Bakanlığı;

(1) Şehir nüfusu il ve ilçe merkezleri nüfusunu kapsamaktadır.

Ulusal düzeyde bölgesel gelişme politikalarının oluşturulmasında ve etkilerinin analiz edilmesinde Onuncu Kalkınma Planı ile bölge planlarının makroekonomik katmanda sektör-bölge ilişkisinin kurulmasında önemli bir altlık olacak bölgesel girdi-çıktı tablolarının 26 Düzey 2 bölgesi için oluşturulması öngörülmektedir.

19/06/2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararla yürürlüğe giren teşvik sistemiyle, 2011 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksine (SEGE) göre belirlenen altı bölgede desteklenecek sektörler ayrı ayrı tespit edilmiş ve kademeli olarak artan teşvikler tanımlanmıştır. Bölgesel ve sektörel uygulama yanında, büyük ölçekli yatırımlar için daha fazla avantaj getiren ek destekler sunulmaktadır.

TABLO IV: - Teşvik Sistemi Kapsamında Düzenlenen Devlet Yardımlarının Bölgesel Dağılımı

(Cari fiyatlarla)

Teşvik Bölgesi	Düzenlenen Belge Sayısı				Sabit Yatırım (Milyar TL)				İstihdam (Kişi)
	2009	2010	2011	2012 (1)	2009	2010	2011	2012 (1)	2009	2010	2011	2012 (1)
1	954	1.238	1.497	957	13,9	26,6	22,4	10,2	41 933	55 803	51 918	33 520
2	494	818	926	499	7,0	24,1	10,7	6,2	16 328	34 955	26 535	12 719
3	407	736	704	454	6,1	6,2	7,5	4,0	16 203	21 823	17 112	9 350
4	332	635	610	324	3,2	6,2	6,8	3,5	11 306	19 769	15 252	10 187
5	218	548	463	213	2,5	5,4	5,1	3,1	7 874	15 940	12 722	8 372
6	237	528	405	277	0,9	2,0	3,0	1,8	7 553	13 062	9 243	11 546
Muhtelif Bölgeler	5	2	13	4	1,7	0,1	2,8	1,2	17	300	168	87
Toplam	2 647	4 505	4 618	2 728	35,4	70,6	58,2	30,0	101 214	161 652	132 950	85 781

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2012

(1) 2012 yılı Ocak-Ağustos aylarını kapsamaktadır

2. Temel Amaç ve Hedefler

Bölgesel gelişme politikalarıyla, bir taraftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek yoluyla ulusal kalkınmaya, rekabet gücüne ve istihdama katkı sağlamaya, diğer taraftan da bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmaya hizmet edilecek; iç göç hareketlerinin sosyal, ekonomik ve kentsel gelişme bakımından uyumlu ve istikrarlı bir yapıya kavuşması ve refahın yurt sathına dengeli dağılması gözetilecektir.

Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu ve Bölgesel Gelişme Komitesi, merkezi politikalar ile bölgesel gelişme politikaları arasında planlama, uygulama ve izleme bakımından bağdaşıklığı ve koordinasyonu sağlayarak yönetişimi geliştirecektir. Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu tarım, sanayi, turizm, ulaştırma, mekânsal gelişme, kırsal kalkınma, girişimcilik, yenilik, küçük ve orta ölçekli işletmeler gibi ana politika alanlarıyla bölgesel gelişme politikalarının bütünlüğünü ve koordinasyonunu sağlayacak üst düzey kararlar alacaktır. Bölgesel Gelişme Komitesi ise Yüksek Kurulun kararlarına arka plan oluşturacak, kümelenme ve bölgesel yenilik gibi bölgesel nitelikli işletme politikalarının ulusal koordinasyonunu gerçekleştirecek, mekânsal gelişme stratejileriyle kalkınma politikaları arasında bütünlük sağlamaya yönelik çalışmaları yönlendirecektir.

Bölgesel gelişme ve bölgesel rekabet edebilirlik açısından ulusal düzeyde koordinasyonu sağlamak, mekânsal gelişme ve sosyo-ekonomik kalkınma politikaları arasında uyumu güçlendirmek ve alt ölçekli (bölge ve il) plan ve stratejilere genel çerçeve oluşturmak üzere Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) hazırlanarak Kurul onayını müteakip uygulamaya geçirilecektir.

Ulusal düzeyde mekânsal gelişmenin yasal ve teknik çerçevesi geliştirilecek, bölgesel gelişme stratejileri mahallinde hazırlanacak, alt ölçekli plan ve stratejilerin kapsamı, ilke ve standartları belirlenecektir. Onuncu Kalkınma Planı hazırlık çalışmalarına da katkı sağlayacak şekilde Düzey 2 Bölgelerine ilişkin bölge planlarının güncellenmesi çalışmaları yürütülecektir.

Bölgelerde yaşam kalitesinin artırılmasına, ulaşılabilirliğin ve bölge içi ve bölgeler arası etkileşimin geliştirilmesine yönelik olarak, kamu yatırım uygulamalarında ve hizmet arzında mekânsal önceliklendirme ve odaklanma sağlanacaktır. Başta potansiyeli yüksek kentler olmak üzere sosyal ve fiziki altyapı güçlendirilecektir.

1982 yılında Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yayımlanan Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi çalışması, yerleşme merkezlerinin ticaret, ekonomik ve sosyal faaliyetler ile haberleşme akım ve ilişkilerini ortaya koyarak bunlar arasındaki etkileşimi ve kademelenmeyi analiz etmektedir. Ancak, geçen 30 yıllık dönemde söz konusu yapının, bu akım ve ilişkilerin geçirdiği değişikliklerin ve yeni durumun tespiti önem arz etmektedir. Ülkemizin yerleşme merkezleri sisteminin günümüzdeki kademeli yapısının ve sosyal ve ekonomik ilişkilerin ortaya çıkarılması amacıyla mezkûr çalışma yenilenecektir.

İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik durumlarını karşılaştırmalı olarak tespit etmek amacıyla 2004 yılında yayımlanan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması yenilenecektir.

Devlet yardımları, girişim sermayesi ve kredi garanti fonları gibi yatırımı, üretimi ve istihdamı artırıcı araçlar seçici ve mekânsal odaklı olarak geliştirilecektir.

Yerindenlik ilkesi doğrultusunda kalkınma ajansları ile diğer kuruluşların verdiği teknik ve mali destekler arasında tamamlayıcılık ve koordinasyon gözetilecektir. Bu bağlamda Kalkınma Bakanlığı ve kalkınma ajansları ile ortak faaliyet alanlarına sahip diğer kurum ve kuruluşlarla protokollerin imzalanması öngörülmektedir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik / Tedbir	Sorumlu / İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Ulusal düzeyde mekânsal ve bölgesel gelişme politika çerçevesi oluşturulacaktır.
Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi hazırlıkları tamamlanarak uygulamaya geçirilecektir.	Kalkınma Bakanlığı (S), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kalkınma Ajansları, Yerel Yönetimler	Haziran Sonu	Bölgesel gelişme ve bölgesel rekabet edebilirlik açısından ulusal düzeyde koordinasyonu sağlamak, mekânsal gelişme ve sosyo-ekonomik kalkınma politikaları arasında uyumu güçlendirmek ve alt ölçekli plan ve stratejilere genel çerçeve oluşturmak üzere Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi hazırlanacak ve uygulamaya geçirilecektir.