Cəbrayılova Şəmail İsrafil qızı Azərbaycanda maliyyə bazarının formalaşması problemləri” mövzusunda magistr dissertasiyasi

1. Zəif forma. Hərgah bazarın səmərəliliyi aşağı səviyyədə olsa, qiymətli kağızların məzənnəsinin keçmiş dəyişikliklərini göstərən hər bir məlumat artıq onların dəyərində nəzərə alınıb.

2.Orta forma. Səmərəliliyin bu formasına görə bütün mövcud olan ümumi məlumatlar qiymətli kağızların məzənnəsində nəzərə alınmışdır.

3.Güclü forma. Bu, o deməkdir ki, mövcud məlumatların hamısı yalnız üstün vəziyyəti olan adamlara (məsələn, idarəçilərə) aydınlıq üçün qiymətli kağızların məzənnəsində tam göstərilmişdir. Səmərəliliyin bu forması yüksələn xətt üzrə təqdim olunur. Deməli, bazar güclü formada səmərəli olarsa, o, eyni zamanda orta və zəif formalarda da səmərəli olmalıdır.

Son dövrlərə qədər belə hesab edilirdi ki, qiymətli kağızların məzənnəsi tsiklik və ya bu məsələni hərtərəfli araşdıranların göstərdikləri sxem üzrə dəyişilir. Çoxları belə düşünürdü ki, qiymətli kağızların məzənnəsinin dəyişilməsi sxemi təkrarlanır, təzə tsiklin başlanması investisiya yatırıcılarından çox yüksək (normativlərdən artıq) gəlir alınmasına gətirib çıxarır. Bəllidir ki, bu fikrin tərəfdarları bundan tez gəlir əldə etmək üçün qiymətli kağızların keçmiş məzən-nəsinin qrafik və diaqramdan istifadə edirlər.

Kapital bazarının səmərəli işləməsi o deməkdir ki, texniki təhlilin köməyilə mənfəət almaq olmaz. Çünki bazarda xeyli müşahidəçi çalışır və keçmişdə qiymətin dəyişilməsində hər hansı məlumat əks etdirilibsə, o alqı və satqının cari qiymətində nəzərə alınacaqdır. Yalnız yeni məlumat səhmlərin qiymətinə təsir göstərə bilər. Yeni məlumatların təsadüfi olması ilə bağlı düşünülür ki, qiymətli kağızların məzənnəsi təsadüfi xətt üzrə gedəcək, yaxud təsadüfi dolaşana əsaslanacaq.

Kapital bazarının səmərəliliyinin orta formasının öyrənilmısinin əsasında yeni məlumatlar həqiqətən qiymətli kağızların məzənnəsinə gözlənilən istiqamətdə, miqdarda və sürətlə təsir etməsi sualı durur.

Doğrudan qiymətli kağızların məzənnəsi yeni məlumatlara səmərəli reaksiya verirmi, hər hansı menecer fəaliyyəti ilk baxışda təqdim olunanı göstərmədiyi zaman yaranan situasiya adlanırmı sualı yoxlamanın səmərəli sahəsidir. Qiymətli kağızların müəyyən olunmuş məzənnəsi, hadisələri üzdən, qeyri- səmərəli baxımdan göstərirsə, bu, o deməkdir ki, investorların sadədilliyi bazarın qeyri- səmərəli olmamasına səbəb olub.Yəni bu halda menecerlər investorları aldada bilmişdir.

Səmərəliliyin güclü forması qiymətli kağızların məzənnəsini müəyyən etmək üçün əhəmiyyət daşıyan imformasiya kontekstində xüsusi məlumat kimi anlayışın olmamasını nəzərdə tutur. İstənilən şəxsə və ya topluma məlumat çatan zaman, o konkret qiymətli kağızın qiymətində öz əksini tapır.

Fond bazarının səmərəliliyinin artırılmasıyla bağlı menecerlər üçün əsas tələblər aşağıdakılar ola bilər:

• 
  investorları aldatmaq demək olar ki, mümkün deyil. İnvestorlar firmanın menecerlərinin fəaliyyətini olduğu kimi şərh edirlər və “xalların hopdurulması” adətən uğurlu olunmur və məzənnənin yüksəldilməsini təmin etmir;
  
• 
  bazar firmanı düzgün qiymətləndirir. Şirkət rəhbərliyi əlavə olaraq adi səhmləri emissiya etmək istəyərsə, o zaman səhmlərin hazırkı məzənnəsi yeni buraxılan səhmlərin müvafiq məzənnəsini göstərir. Səhmlərin məzənnəsi əvvəllər aşağı olmuşdursa, yeni səhmlərin emissiyasından sağalma gözləmək əsaslı sayıla bilməz. Əgər səhmlərin məzənnəsi təsadüfən dəyişilərsə, belə güman etmək olmaz ki, yalnız keçmiş məzənnə yüksək olub, onlar əvvəlki səviyyəyə qayıdacaqdır;
  
• 
  şirkətin rəhbərliyi çalışmalıdır ki, səhmdarların rifahını artırsın. Bu, investisiya qərarları qəbul olunarkən kütləvi qəbul edilmiş meyardır. Əgər şirkətin rəhbərləri buna səbəb ola biləcək qərar qəbul edirlərsə, sonra məlumatları yayırlar ki, qiymətli kağızların məzənnəsində menecerlərin fəaliyyəti əks olunsun. Digər sözlərlə desək, əgər menecerlər səhmdarların maraqlarına uyğun hərəkət edirsə, bu səhmlərin məzənnəsində öz ifadəsini tapacaqdır;
  
• 
  idarəçilər sərfəli olmayan məlumatların gizlədilməsində maraqlı ola bilər. Səmərəliliyin güclü formasının tədqiqi nəticədə aşkar olunmuşdur ki, heç də bütün məlumatlar qiymətli kağızların məzənnəsində öz əksini tapmır. Yəni idarəçilərin sərfəli olmayan məlumatların gizlin saxlanmasında ciddi marağı ola bilər. Uzun müddət ərzində bu cür situasiya şübhə doğurur, çünki gec-tez bütün gizli nə varsa aşkarlanır. Əlverişli olmayan məlumatların menecerlər tərəfindən investorlar arasında geniş yayılması mümkündür və bu sonda menecerlərə bu və ya digər formada fəaliyyətini davam etdirməyə maneçilik törədər;
  
• 
  təkrar kapital bazarı riskli investisiya qoyuluşunun gəlirlilik səviyyəsinin əks etdirilməsinə ümidlidir.
  

Kapital bazarının səmərəliliyi haqda çıxarılan əsas nəticə bundan ibarətdir ki, idarəçilər və qiymətli kağızların investorları onların məzənnəsi vasitəsi ilə öz aralarında bilavasitə bağlıdırlar. İdarəçilərin uğurlu fəaliyyət göstərməsi qiymətli kağızların məzənnəsində dərhal öz əksini tapır. Bu, onu göstərir ki, qiymətli kağızların məzənnəsi yeni informasiyalara sürətli və çevik reaksiya verir.