CəMİYYƏt və tarix ustad Şəhid Mütəhhəri

1. NƏQLİ TARİX MÖTƏBƏRDİRMİ?

Bir qrup insanların nəqli tarixə baxışları müsbət deyildir və yazılanların hamısını tarixçilərin uydurması sayırlar. Guya onlar bu yalanları qərəz və şəxsi hədəf, milli təəssüb və məzhəbi əqidə, ictimai bağlılığa əsasən, olanları artırıb-azaltmaqla dəyişdirmiş və tarixi öz istədikləri şəkildə yazmışlar. Hətta doğruçu insanlar da belə, hadisələrin yazılışanda və qeydə alınmasında müəyyən düzəlişlərə yol vermişlər. Yəni, öz hədəf və əqidələri ilə uyğun gələn şeyləri yazmış, əqidələrinə uyğun gəlməyənlərdən isə yayınmışlar. Hərçənd ki, onlar tarixi hadisələri yazarkən, heç nə artırmamış və heç bir yalan yazmamışlar, ancaq öz istədiklərini qələmə almaqla tarixi istədikləri formaya salmışlar. Hər bir hadisə və ya bir şəxsiyyəti, yalnız ona lazım olan hər bir şey tədqiqatçının əli altında olduqda dəqiq təhlil etmək olar və əgər, bəzi şeylər gizlədilsə, onda şəxsin və ya hadisənin əsil mahiyyət və çöhrəsi gizli qalar və sonda həqiqətə uyğun gəlməyən nəticələr alınar.

Nəqli tarix barəsində bu bədbinlərin fikri bəzi ifratçı din alimlərinin – hədis və rəvayətləri nəql etməkdə – fikri ilə eynidir. Buna «elm qapısının bağlanması» təbiri verilmişdir. Bəziləri zarafatla tarix barəsində deyirlər: «Tarix, keçmişdə mövcud olmayan bir şəxsin qələmə aldığı baş vermiş hadisələr silsiləsindən ibarətdir.» Bəziləri, bu həddə bədbin deyillər, ancaq tarixi hadisələrə şübhə ilə yanaşmağa üstünlük verirlər.

Professor Corc Klarkın dilindən «Tarix nədir» kitabında yazılıb: «Keçmişin hadisələri, bir və ya bir neçə insan beyni vasitəsilə süzgəcdən keçirildikdən sonra, gəlib bizə çatıb. Buna görə də dəqiq və dəyişməz maddələri yoxdur. Bu elmdə (tarixdə), araşdırmalar saysız-hesabsız ola bilər. Bu cəhətdən də bir sıra təhqiqatçılar «şübhə fəlsəfəsinə» üz çevirmişlər. Onlar belə zənn edirdilər ki, bütün tarixi hadisələrin nəqlində və təhlilində fərdlərin və şəxsi əqidələrin iştirakı olduğu üçün, onların hər birinin etibarlılıq həddi, o birinki qədərdir və nəql olunan hadisə heç də söylənildiyi kimi baş verməyib.»

Ən mötəbər tarixçilərin yazdıqları da tamamilə düzgün olmasa da, əvvəla, tarixin özünün bir sıra həqiqətləri vardır ki, elə bunları araşdırmaq olar. İkincisi, tədqiqatçılar bir sıra araşdırma yolu ilə, bəzi yazılanların doğru və yalan olduğunu aşkar etməklə müəyyən nəticələr əldə edə bilər. Məlum məsələdir ki, bəzən uzun illər boyu məşhur olan bir çox hadisələr tədqiqatçılar tərəfindən araşdırıldıqdan sonra, əslində belə bir hadisənin baş verməməsinin sübuta yetirildiyinin şahidi olururq. İskəndəriyyə kitabxanasının on dördüncü əsrdə yandırılması xəbərini buna misal göstərmək olar. Bu xəbər, o qədər geniş yayılmışdı ki, hətta bəzi mötəbər tarix kitablarında da qeyd olunmuşdu. Ancaq iyirminci əsrin tədqiqatları sübut etdi ki, bu xəbər əsassızdır və təəssübkeş xristianlar tərəfindən uydurulub. Bəzən həqiqət gizlədilir, ancaq bir müddət keçdikdən sonra aşkar olur. Buna görə də, tarixi məlumatlara qarşı tamamilə bədbin olmaq düzgün deyildir..