CəMİYYƏt və tarix ustad Şəhid Mütəhhəri

Yoxsa onlara Qurandan əvəl bir kitab vermişik və onlar (Alllahdan başqasına ibadət etməyin mümkünlüyü barəsində) ona istinad edirlər?!

Xeyr, (belə bir şey yoxdur). Onlar: «Biz atalarımızı bir din üzərində (bütpərəstlikdə) gördük və biz də onların ardınca gedirik!» – deyirlər.

(Ya Məhəmməd!) Biz səndən əvvəl hər hansı bir məmləkətə (Allahın əzabı ilə) qorxudan bir peyğəmbər göndərdiksə, onun naz-nemət içində yaşayan başçıları sadəcə olaraq: «Biz atalarımızı bir din üzərində gördük və biz də onların yolu ilə gedəcəyik!»– dedilər.

(Hər peyğəmbər öz ümmətinə) belə dedi: «Əgər sizə atalarınızın sitayiş etdiyini gördüyünüz dindən daha doğrusunu gətirmiş olsam necə?!» Onlar: «Biz sizinlə göndərilənləri (şəriəti, möcüzələri) inkar edirik!» – deyə cavab verdilər.»

Görürük ki, peyğəmbərlərin müxalifləri bəzi hallarda icbar və qəza-qədər məntiqindən istifadə edirlər – sosiologiyanın göstərdiyi kimi, bu məntiqi, həmişə mövcud vəziyyətdən faydalanan və mövcud vəziyyətin dəyişilməsini istəməyən və qəza-qədəri bəhanə gətirənlərin məntiqidir – və bəzən də, ata-babaların adətinə əməl etməyi söyləyir, keçmişi müqəddəs və əmələ layiq kimi göstərir və bir şeyin keçmişə aid olmasını kafi bilərək, həmin şeyi düzgün sayır və ona əməl edirlər. Bu da, mühafizəkarlara və mövcud vəziyyətin dəyişməsini istəməyənlərə xas bir məntiqdir.

Qarşılıqlı olaraq peyğəmbərlər icbarlıq və fundametalizm yerinə, daha məntiqli, daha elmli olmaqdan söhbət açırlar və bu da, inqilabçıların və əzab çəkmişlərin məntiqidir. Müxaliflər peyğəmbərlər qarşısında dəlil cəhətdən aciz qaldıqda, son sözlərini – istər icbari olsun, istər olmasın, istər adətlərə hörmət edək, istər etməyək, sizin özünüzlə sizin peyğəmbərlərinizlə və sizin ideologiyanızla müxaliflik – deyirlər. Niyə? Çünki, sizin sözləriniz bizim təbəqə və ictimai mövcudluğumuza ziddir.

6. Daha aydın olanı, Quranın istismarçılarla zəiflər arasında mübarizədə mövqe tutmasıdır. Bu mövqeyə əsasən, bu iki qrup arasındakı mübarizədə son qələbə – tarixi materializmin dialektik məntiq əsasında söylədiyi kimi – zəiflərindir. Quran bu mövqeyi ilə, əslində tarixin zəruri və icbari inkişaf yolunu göstərir və o yol budur ki, zatən inqilabi xisləti olan təbəqə, özünün zatən zülmkar olan təbəqə ilə mübarizəsindən qalib çıxır və yer üzünün varisi olur.

Həmçinin Əraf surəsinin 137-ci ayəsində deyilir:

«Zəif, həqir görünən o tayfanı (İsrail oğullarını) yer üzünün daim xeyir-bərəkət verdiyimiz şərq və qərb tərəflərinə (Şam diyarına) varis etdik. (Müsibətlərə, fəlakətlərə) səbr etdiklərinə görə Rəbbinin israil övladına verdiyi gözəl sözlər (vədlər) tam yerinə yetdi. Fironun və onun camaatının qurduqları (imarətləri) və ucaltdıqları (qəsrələri, kaşanələri) isə viran qoyduq.»

Quranın çıxartdığı bu nəticə – tarix məhrumların, əsirlərin və zəiflərin qələbəsinə doğru hərəkət edir – tarixi materializmdən çıxardığımız nəticə ilə üst-üstə düşür ki, istismarçılığın zati xislətlərindən bir də irtica və mühafizəkarlıqdır. Bu xislətlər, yaranmışların təkamül qanuna zidd olduğu üçün, icbari olaraq məhvə məhkumdur. İstismar olunmağın əsas xüsusiyyəti isə ziyalılıq, hərəkat və inqilabdır və bu xüsusiyyət, yaradılışın təkamül qaydalarına uyğun gəldiyi üçün, qalib olacaq.

Burada, bir qrup müsəlman ziyalının tətrib etdiyi məqalənin bir hissəsinə toxunmaq yerinə düşərdi. Bu əsər, bir müddət öncə kitabça formasında çapdan buraxılıb. Bu məqalədə, yuxarıdakı ayə haqqında yazılır:

«Diqqəti daha çox cəlb edən şey, Tanrının və bütün varlığın, dünya zəifləri qarşısında mövqe tutmalarıdır. Şübhəsiz, Qurana əsasən dünya zəifləri, məhrum kütlənin oxşarıdırlar və icbari olaraq, öz müqəddəratlarının təyin olunmasında heç bir əsaslı rolları yoxdur... Bu mənanı nəzərə alaraq və Tanrının mövqeyini və varlıq üzərində hakim olan mütləq iradənin onlar üzərində minnət qoyması zəminində, belə bir sual yaranır ki, Tanrının iradəsini kimlər həyata keçirir? Bu sualın cavabı aydındır. Çünki cəmiyyətlərin idarəetmə təşkilatlarını iki qütb (zəif və istismarçı) formasında nəzərdə tutsaq və digər cəhətdən də, Tanrı iradəsinin həyata keçirilməsinin, bir tərəfdən zəiflərin imamət və varisliyinə (yer üzündə), bir tərəfdən də zalım rejimlərin dağılmasına səbəb olduğunu nəzərə alsaq, başa düşərik ki, zəiflər onların nümayəndələri və içərilərindən çıxan ziyalılar Tanrının iradəsini həyata keçirirlər.

Başqa sözlə, seçilmiş rəsullar və zəiflər arasından çıxmış şəhidlər, zalım rejimlərlə mübarizənin ilk addımlarını atırlar və bu addımlar zəiflərin imamətə çatması üçün yol açır. Bu məna həqiqətdə, bizim, inqilabı və tarixi dəyişiklikləri Quran nöqteyi-nəzərindən tanımağımızı əks etdirir. Belə ki, tohidi inqilablar ictimai baxımdan zəiflərin imamətliyi və onların yer üzündə varisliyi məhvərində baş verdiyi kimi, bu inqilabların rəhbərləri və öncül dəstələri də, gərək zəiflər və məhrumlar içindən çıxmış olsunlar və onların ideoloji və ictimai bazaları, həmin məzlum və məhrumların ictimai və fikri meylləri ilə üst-üstə düşsün.»

Bu sözlər, bir neçə mətləbi əhatə edir: