Çocuk bakim eğİTİMİ İÇİndekiler

2.2.Bilmeceler

2.2.1.Tanımı ve Özellikleri

Bilmeceler bir objenin niteliklerini söyleyerek sonucun veya ait olduğu bütü­nün bulunmasını amaçlayan ifadelerdir. Bilmeceler, çocuğun yaş ve gelişim özelliklerine uygun olmalıdır. Bilmecelerin cevapları çocuğun günlük yaşantı­sından tanıdığı objelerle ilgili olmalıdır. Bilmecenin cevabı tek olmalı, gerekti­ğinde verilen ipuçları somut özellikler taşımalıdır. Bilmece çocuğu çok zorlama­malı, anlamını bilmediği kelimelerden oluşmamahdır. Bilmeceler çocuklara so­rulduktan sonra belli bir düşünme süreci verilmelidir. Bilmecelerin cevapları alındıktan sonra cevabın doğruluğu ve yanlışlığı, bilmecenin sözleriyle bağlantı kurularak değerlendirilmelidir. Bu doğrultuda her bilmecenin ipucu farklı ola-

çaktır. İpuçları bilmecenin cevabını hemen düşündürmelidir. İpucu olarak, bilmece kartları da bir yöntem olarak kullanılabilir. Bilmece kartlarında bilmecenin cevabı ile ilgili resimler bulunur ve çocuklara bunlar gösterilerek doğru cevap düşündürülmeye çalışılır.

Bilmecelere örnek olarak şunlar verilebilir :

Her akşam yatar,

Her sabah kalkar

Fakat hiç uyumaz

(GÜNEŞ)

Küçücük fıçıcık

İçi dolu turşucuk

(LİMON)

Çarşıdan aldım bir tane

Eve geldim bin tane

(NAR)

2.2.2.Okulöncesi Eğitimde Bilmecelerden Yararlanma

Okul öncesi eğitimde bilmecelerin kullanılması, çocukların özellikle zihin ve dil gelişimi başta olmak üzere sosyal ve duygusal gelişimlerini de geliştirmeyi hedeflemektedir. Bilmecelerde verilen ipuçlarından yararlanarak bütüne gidil­mesi, parça bütün ilişkisinin kurulmasını sağlamaktadır. Bilmeceler çocuğun es­nek düşünme yeteneğini ve olaylar arasında neden sonuç bağlantıları kurabilme becerilerini geliştirir. Birbirlerinin bilmece ile ilgili söylediklerini dinlemeleri, bunları birlikte değerlendirmeleri dil, sosyal ve duygusal becerileri geliştirir.

2.3.Şiir

2.3.1.Tanımı, Özellikleri ve Dikkat Edilecek Noktalar

Şiirler uyum ve ölçü gibi kendine özgü anlatım biçimi olan bir etkinliktir.

Hikaye öncesi için seçilen şiirler kısa, basit ve anlaşılır olmalıdır. Günlük eğitim programında yer verilen şiirlerin hedef, hedef davranışlar ve konu ile bağ­lantılı olmasına dikkat edilmelidir. Şiirler öğretmenle birlikte söylenebilir. Şiir­de sözcüklerin kullanılışında bir ahenk ve estetik vardır. Çocuklarla şiir okunur­ken bu özellik göz önüne alınmalıdır. Bütün çocuklara, tek tek şiir ezberletilme-ye çalışılmamalıdır. Çok sevilen şiirler sık sık tekrar edileceğinden bu şiirlerin bütünü yada bir kısmı çocuklar tarafından kendiliğinden ezberlenebilir.

Çocuklar için seçilen şiirlerde kafiyelerin belirgin olması, ritmi hissetmesi açısından çocuğa kolaylık sağlayacağından önemlidir. Duygu ve düşüncelerin şiirlerde açık, anlaşılır ve somut bir şekilde verilmesi çocukların anlamalarını kolaylaştırır. Şiirlerde ele alınan konular çocukların yaşantısına dönük olmalıdır. Şiirlerde mümkün olduğunca sözcüklerin mecazi anlamlarına yer verilmemeye çalışılmalıdır.Şiir okunurken çocuklara, şiirin ritmi ve anlamı, ses tonu ile durak­lar iyi kullanılarak hissettirilmelidir.

Okulöncesi dönemdeki çocuklara uygun şiir örnekleri aşağıda verilmiştir:

EVİMİZ

Şipşirindir evimiz Küçük bir bahçemiz var

İçi dışı tertemiz Yaz gelince şenlenir

Siz de gelip görseniz Uçan kuşlar bulutlar

Onu çok seversiniz Dallarında dinlenir

ATATÜRK

Türkü ölümden

O'dur kurtaran

O'dur yeniden

Türklüğü kuran

Bu memleketi, Cumhuriyeti

Atatürk etti

Bize armağan.

2.3.2.Okulöncesi Eğitimde Şiirden Yararlanma

Şiirler, çocukların estetik duygularını geliştirir. Çocuklara düşünce zenginli­ği ve esnekliği kazandırır. Şiirler çocukların algılamalarını, duygularını ifade ediş biçimlerini, sözcük dağarcıklarını ve dikkat sürelerini belirlemelerinde etki­lidir. Çocuğun şiirden çıkardığı anlam da önemlidir. Bu nedenle, belirli bir anla­mı olan şiirleri, çocukların algılamaları ve yaşamlarına geçirmeleri kolaylaşır.

2.4.Parmak Oyunları

Parmak oyunları, sözle hareket arasında bağlantı kurularak yapılan ve dramatizasyona hazırlıkta önemli rol oynayan bir etkinliktir. Parmak oyunlarının etki­li bir şekilde kullanılabilmesi için sözcüklerin ve buna bağlı hareketlerin iyi bi­linmesi gerekmektedir. Parmak oyunlarının sözleri harekete dönük olmalıdır. Çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun olmalıdır. Çocukların dikkat süreleri göz önüne alınarak, parmak oyunları çok uzun veya çok kısa olmamalıdır.

Parmak oyunlarına örnekler aşağıda sunulmuştur :

PARMAKLARIM

Bir elimde beş parmak (Sağ el açılarak gösterilir).

İnanmazsan say bak

Bir, iki, üç, dört, beş (Sağ elin parmakları sayılır). Beş de diğer elim (Sol el açılarak gösterilir). On etmez mi kardeşim (İki el açılarak gösterilir).

ÇAL KAPIYI

Çal kapıyı (Alına vurularak çalma hareketi yapılır).

Bak pencereden (Gözlerin önünde eller gözlük gibi birleştirilir).

Çevir mandalı (Burun bükülür).

Gir içeri (İşaret parmağı ağızın içine sokulur).

Al bir sandalye (Kulaklardan biri tutulur ve çekilir).

Otur şuraya (Kulak memelerinden diğeri çekilir).

Nasıl bugün Ayşe, Fatma? (Çene tutulur ve çekilir).

2.5.Okulöncesi Eğitimde Parmak Oyunlarından Yararlanma

Parmak oyunları çocukların el-göz koordinasyonu kurmalarına, yeni kelime­ler öğrenmelerine ve dinleme alışkanlığı kazanmalarına yardımcı olur. Ayrıca çocukların sözcüklerle hareket arasında ilişki kurmalarını sağladığı için onları yaratıcı dramatizasyona hazırlamada önemli rol oynar. Parmak oyunlarının bir kısmı sayı, zaman, yön kavramlarının öğrenilmesinde de etkili olabilir.

2.5.1.Hikaye Öncesi Konuşma

Hikaye öncesinde alınan bu etkinlik; hedef ve hedef davranışları kazandır­mak için araç edinilmiş, eğitim programında o gün yer verilen konu hakkında çocuklarla karşılıklı konuşmaların yapıldığı bir grup etkinliğidir.

Öğretmen bu etkinliği yürütürken, konu analizindeki başlıkların tamamını soruya çevirerek çocuklara sormamalıdır. Çünkü çocukların konu hakkındaki görüşlerini almak için sorulan soruların onların yaşantılarından yola çıkılarak sorulması gerekir. Bu, çocukların konuşmalara katılımını kolaylaştıracaktır. So­rulan sorulara çocuklar cevap vermediklerinde, sorunun iyi anlaşılmadığı düşü­nülerek soru yeniden farklı bir şekilde sorulmalıdır. Çocuklardan alınan cevap­lar öğretmen tarafından değerlendirilmeli, eksikler tamamlanarak doğrular pekiştirilmelidir. Öğretmen konu analizindeki bilgileri günlük eğitim programında yer alan tüm etkinliklerle verebilir. Bu nedenle, sohbet konuyla ilgili bilgi akta­rımının yapıldığı bir "derse" dönüştürülmemelidir. Sohbet sırasında mümkün ol­duğunca çocukların çoğunun konuşmalara katılımı sağlanmalıdır. Böylece ço­cuklar pasif dinleyici yada öğretmenin söylediklerini onaylayıcı konumdan çı­karılarak aktif hale getirilmelidir.

2.5.2.Hikaye Anlatma

Hikaye anlatmada, okulöncesi çocuğuna uygun hikayelerin özellikleri ve hi­kaye anlatma teknikleri konusunda bilgi verilecektir.

2.5.3.Okulöncesi Çocuğuna Uygun Hikayelerin Özellikleri

Hikaye, gerçek yada gerçeğe yakın konuları ele alan, bir yada bir kaç kah­ramanı olan yaşamın içinden çıkan olaylarla ilgili bir edebiyat türüdür.

Hikayelerde belli bir zaman ve olayın geçtiği belli bir yer vardır. Okulönce­si çocukları, monoton bir anlatımdan ziyade hareketli bir anlatımla verilen hika­yelerden daha çok zevk alırlar. Çocukların hikayede geçen olaylara yabancı ol­madıkları için ve yaşadıkları bir olay tekrar edildiği için bu durum kendilerini ve çevrelerini tanımalarına yardımcı olur.

Hikayelerde farklı özelliklerde karakterlerin bulunması çocuklara yeni görüş açıları kazandırır. Hikayelerin yaşamın içinden konuları ele alması, çocuğun içinde yaşadığı toplumun kültürel özelliklerini daha iyi tanımasına yardımcı olur.

Hikayelerde eğlence unsurunun bulunması çocukların hikaye dinlemekten daha fazla zevk almasını sağlayacağından çocukların kitaplara ve okumaya ilgi­lerini artırır.

Okulöncesi dönemde çocuklar kendileri ve çevreleri ile ilgili olayları, hay­vanların ve bitkilerin özelliklerini, doğa olaylarını, insan ilişkilerini konu alan hikayeleri dinlemekten hoşlanırlar.

Hikayeler çocukların yaş ve gelişim özelliklerine uygun olmalıdır. Dil ve an­latımda hareketliliğe dikkat edilmelidir. Seçilen hikayelerin, çocukları karamsar­lığa götürmemesi önemlidir. Hikayede sonuçlar olumsuz olmamalı, sürprizlere de yer verilmelidir.

Okulöncesi dönemde çocuklara masalımsı hikayeler de anlatılabilir. Masa­lımsı hikayeler, çocuğun hayal edebileceği olağan dışı olayları, bunun yanında gerçek olaylarla işlenmiş unsurları beraberinde taşır. Masalımsı hikayelerde kla­sik masallardaki olay kahramanları, sihirler, büyüler gibi olağanüstü unsurlar bu­lunmamaktadır. Canlı yada cansız hikaye kahramanları, yaşamdan alınan olay­ların içerisine hayali unsurlar katılarak yerleştirilir. Örneğin, hayvanların aile oluşturmaları, konuşmaları, çocuğun oyuncaklarıyla arkadaşlığı, bulutların üze­rinde yolculuk yapması gibi.

Masalımsı hikayelerde hayvan kahramanlarının kullanılması fabl ile aynı an­lama gelmemektedir. Fabllarda ders verme amaçlanmıştır. Bu nedenle fabllar okul çağı çocuklarında kullanılırken, okulöncesi çocuklarda hayvan kahraman­larına ait olayları anlatan masalımsı hikayeler kullanılır.

2.5.4.Okulöncesi Eğitim Kurumlarında Hikaye Anlatma Teknikleri

Çocukların ilgisini çekecek ve etkinliği daha zevkli hale getirmek için kitap­tan anlatmanın yanı sıra hikayeler farklı tekniklerle anlatılmalıdır. Hikayelerin çocukların yaş, gelişim özellikleri, ilgi ve ihtiyaçlarına göre anlatılması önemli­dir.

Öğretmenin değişik hikaye anlatma tekniklerini kullanırken dikkat etmesi gereken noktalar şunlardır:

Öncelikle hikaye seçimi ve kullanılan anlatım tekniği çocukların yaş ve gelişim özelliklerine uygun olmalıdır.

Öğretmen seçtiği hikayeyi çok iyi bilmeli, kullanacağı anlatma tekniğini da­

ha önceden denemelidir.

Hikaye anlatma teknikleri için kullanılacak araçlar (hikaye kartı, figürler,

kuklalar, televizyon şeridi, slaytlar, tepegöz asetatları gibi) gözden geçirilerek,
eksiklikler giderilmelidir.

Hikaye anlatılacak yer uygun bir şekilde düzenlenmelidir.

Hikaye anlatılırken, yumuşak bir ses tonu kullanılmalı, gereksiz ve abartılı
jest ve mimikler kullanılmamalıdır.

2.5.5.Okulöncesi Eğitimde Dramatizasyondan Yararlanma

Okulöncesi eğitim kurumlarında öğretmen, dramatizasyona başlamadan önce hikayeyi çocuklara anlatır veya resimlerini gösterir. Öğretmen anlattığı hika­ye ile ilgili olarak çocukların, hikayede geçen karakterlerin özelliklerini ve ola­yı anlamalarından emin olmalıdır.

Dramatizasyon yapılırken öğretmen, çocukların hikayedeki istedikleri karak­terleri seçmelerine olanak tanımalıdır. Hikayenin çocukların yaş ve gelişim dü­zeyine uygun olmasına dikkat etmelidir. Ayrıca öğretmen hemen hemen tüm ço­cukların katılımını sağlayacak şekilde hikaye seçmeye özen göstermelidir.

2.5.6.Türkçe Dili Etkinliklerinin Planlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar

Türkçe dili etkinliklerinden çocukların istenildiği gibi yararlanabilmeleri için, öğretmenin günlük eğitim programlarında değişik yöntem ve teknikler kul­lanması, buna bağlı olarak düzenlemeler yapması gerekmektedir.

Öğretmen Türkçe dili etkinliklerini planlarken aşağıdaki noktalara dikkat etmelidir:

Öğretmen her gün hazırladığı eğitim programında düzenli olarak Türkçe di­li etkinliklerine yer vermelidir.

Türkçe dili etkinliklerini, hikaye öncesi, hikaye anlatma ve hikaye sonrası

etkinlikler olarak planlamalıdır.

Türkçe dili etkinlikleri bir grup etkinliği olarak planlanmalı ve öğretmen bu

etkinlikler sırasında çocuklara rehberlik ederken onları aktif hale getirecek plan­
lamalar yapmalıdır.

Günlük eğitim programlarında öğretmen, Türkçe dili etkinliklerini planlar­ken her seferinde kullandığı farklı yöntem ve teknikler, araç-gereçler, uyarıcı or­tamın düzenlenmesi gibi konularda değişiklikler yapmalıdır.

Türkçe dili etkinlikleri planlanırken çocukların yaş ve gelişim özellikleri
göz önünde bulundurulmalıdır,

Öğretmen sınıftaki çocuk sayısını dikkate almalıdır.

Türkçe dili etkinlikleri o günkü hedefler, hedef davranışlar ve seçilen ko­nuyla bağlantılı olmalı ve çocukta yaratıcılığın gelişimine destek verecek şekil­
de planlanmalıdır.