ÇÎrok çÎrokên kurdî kurmancî

Ro careke din di hundirê denan de lerizî û veciniqî; her du destên xwe bi ser devê xwe de dewisand û li cihê xwe rawestiya û guh neda sozdayînên Dapîra Mîrê Cinan!

Dapîra Mîrê Cinan dema dît ko dîsa kesek derneket derve, vê carê pala xwe da erdê û pişta xwe da deriyê şikeftê û got:

Tu kî bî, li ko bî; li gorî ko tu ne ji çavtirsandinên min tirsiya, ne jî bawerî bi sozdayînên min anî û derneketî derve, diyar e tu keseke/î bi hiş û dil î! De ka derkeve derve, ez Dapîra Mîrê Cinan im; bextê min ji te re ko tu derkevî derve, ez tiştekî bi te nekim û çi daxwaza te hebe bi cih bînim.

Lê Ro hemû gotinên hevalê xwe anî bîra xwe û dîsa dengê xwe nekir; bes bi dizî û bi hêdî yek bi yek devikên denan bilind kirin û derket derve. Ji paş ve xwe nêzî Dapîra Mîrê Cinan kir û guhaneke wê ya di ser milê xwe re avêtibû nava pişta xwe, girt û xist devê xwe û pê re heta hêza wê hebû bi diranên xwe givaşt û dest bi mêtinê kir!

Dapîra Mîrê Cinan bi girtin û gezkirina guhanê wê bi carekê re veciniqî û ji cihê xwe rabû xwe hilavêt jorê û xwe li erdê xist. Xwe bi vî alî û vî alî de avêt û xwest ko ji vê mirova li ser pişta wê ya guhanê wê xistiye devê xwe xelas bike. Lê çi kir û nekir mirovê guhanê wê berneda!

Dawî Dapîra Mîrê Cinan rawestiya û got; ‘Tu kî bî û ji ko hatibî ka dakeve xwarê, bextê min ji te re; were hizûra min û daxwaza xwe ji min re bêje.’

Wê demê Ro guhanê Dapîra Mîrê Cinan berda û daket xwarê! Dapîrê Ro û kurê xwe danîn pêşberî xwe û ji wana re got:

— Min dizanîbû ko wê rojekê ev qeda were serê min û kurê min dil bikeve mirovekê û ji min veqete! Ji bo wê dema te li ser banê qesrê veşareya kurê min eşkere kir, min ew kir çûkek û anî cem xwe ko xizmeta min bike û te jibîr bike. Lê tu nesekinî û bi heft çarox û heft gopalên hesinî bi pey evîna xwe ketî û heta te nedît, tu ne li ber sar û seqemê, ne jî li ber germahiya çol û cebelan nerawestiyayî. Ev jî diyar dike ko evîna we ji dil e û tiştekî ji niha û pêve ez bikim û bikevim navbera we nîne. Evîndarê te kurê min e û mîrê tevahiya cinên vê dinyayê ye! Ji nava mîran keça kîjan mîrî bixwesta minê di wê bêhnê de jê re biguhezta; lê wî dil berda te û ji bo bigihêje te, min ew di nava du qalikên zebeşan de li mala Sarê ya jina Gavanê li welatê di navbera du gol û du çeman de anî dinyê. Ew kurê Dapîra Mîrê Cinan e ko xwediyê sêhr û huneran e. Lê madem hûn dixwazin dîsa vegerin ser xaka dê û dapîrên xwe û wekî mirovan di nava mirovan de bijîn, wê demê kurê min jî weke te dibe mirov û hemû sêhr û hunera wî ya ji cinitiyê tê wê betal bibe û ew jî wekî mirovekî wê jiyana xwe bi ked û xwêhdana xwe bidest bixe. Ger hûn vê yekê dipejirînin ezê destûra we bidim ko hûn vegerin ser xaka xwe!

Kurê Dapîra Mîrê Cinan destê xwe danî ser destê evîna xwe Ro û ji dayika xwe re got;

— Dayê, hîn dema te ez nexistibûm navbera du qalikên zebeş û li mala gavên neanîbûm ruyê dinyê; min xweşikbûn û bedewbûna Ro dîtibû û ne bi dilekî bi heft dilan dil ketibûm bejn û bala wê! Ne ko ez ji sêhr û hunera xwe dûr bikevim, ne ko ez ji cinitî û cîhana cinan veqetim; ger laşê min qet qet ji hev vekin û her qetekî rêbikin seriyekî dinyê, dîsa jî ez terka hezkirin û dilketina Royê bernadim û ji bo xatirê jiyankirina bi wê re ez amade me bibim mirovek û di nava mirovan de wekî mirovan bi keda destê xwe û xwêhdana eniya xwe bijîm.

Li ser vê yekê Dapîra Mîrê Cinan kurê xwe û Ro hembêz kir û rondik bi ser wan de barandin. Wê şevê heta berya berbangê ew di hembêza xwe de dan xewkirin û bêhna wana kişand hinava dilê xwe. Sibê, bi berbangê re ji xew hişyar bû û Ro û kurê xwe ji xew rakir û axaftina xwe ya dawî bi wana re kir û got:

— Ji qasî ko tu bû çûkek û firiya hatî gel min û Ro bi pey te ket, li ser xaka dapîr û bapîrên Ro, her ewrên reş û tarî hene û her ji kaniyên wan heriya sor û ji guhanên pezên wana xwîn diherike. Ji wê rojê û vir ve, li ser wê xakê ne keçan şû kiriye, ne zava bi ciwaniya xwe şa bûne û ne jî dayikan zarok anîne ruyê dinyê. Darên wan ên fêkî hişk bûne, giyayên wan zer bûne, heywan û ajalên wana tev stewr bûne û her yek kunêr û bîrovek di laşê wana de vebûne ko heft bijîjkên ji heft welatan anîne, dîsa nikarîne derman bikin. Sedem tev veqetîna we evîndaran ji hev bû; lê niha hûnê bi destê hev bigrin û vegerin ser xaka welatê di navbera du gol û du çeman de. Dema hûn bigihêjin tixûbên xaka welatê Ro, wê li wê derê jiyan ji nû ve bizê! Ji bo wê kurê min ez di nava mirovan de navê te datînim Zê ko her tiştê li wî welatî ziwa û stewr bûye ji kerema evîna we re ji nû ve şîn were û bizê.

Zanibe ko Zê navekî bi qedr û bi qiymet e! Ger zê tinebe wê Rok çawa bizê û ronahiya xwe bide ser xwezayê ko ins û cins rengan ji hev binasin, derûdora xwe bibînin û dil bikevin xweşikbûna hev!?

Ger zê tinebe wê çawa kanî û robar bizên ko bi avên xwe erd û mêrgan şîn bikin û jiyanê bidin reh û qurmên daran û hemû teamên cîhanê biberhimînin!?

Ger zê tinebe wê çawa hemû ajalên dinyê bikaribin çêlîkan bizên ko nifşên xwe bidomînin û ji hezarên salan û vir ve werin û bi hezarên salan û wir ve biçin?!

Ger zê tinebe çawa dayik wê zarokên weke we xweşik û spehî bizên û dil bikevin hev û bi hev re jiyanê biafirînin?!

Ji bo vê ez navê te di nava mirovan de datînim Zê ko tu Bi Ro re zayîneke nû ji welatê mirovan re bibî û bi gihiştina we ya ser xaka welatê xwe; ji guhanên pez şîrê spî, ji kaniyan ava spehî biherike! Dar û berên hişk şîn bibin û fêkiyan biberhimînin. Ajalên stewr tev cote cot çêlîkan bizên û jinên li hêviya zarokan bigihêjin miradê xwe. Careke din li ser xaka welatê we Ro hil bibe û kêf û şahî dest pê bike!

Dapîra Mîrê Cinan her du zaroyên xwe careke din bi kelegirî himbêz kirin û bi wana re heta ber deriyê şikeftê hat. Kevirê reş ê li ber devê deriyê şikeftê bilind kir û ew derbasî derve kirin. Careke din vegeriya şikefta xwe û bi halê xwe giriya, heta ko rondik hew ji çavên wê bariyan…

***

Li welatê Royê, ji roja xatir ji malbata xwe xwestibû û bi rê ketibû kesekî xêr û xweşî nedîtibû û her di nava şîn û nexweşiyê de bûn. Ji wê rojê û vir ve dema pezê xwe didotin ji guhanan xwîn, dema şerbikên xwe didan ber kaniyan ava sor diherikî…

Wê rojê li ser tixûbê welatê di navbera du gol û du çeman de dîsa şivan li bêriyê pez kom kiribûn û bêrîvan hatibûn ji guhanan şîrê bûye xwîn didotin. Ji wana bêrîvanek dema guhanê pezê di dest de givaşt, dît ko mizek ji şîrê pez spî herikî! Mizeke din dot û dîsa dît ko spî diherike. Di cih de berdoşa di dest de avêt erdê û bi lez ber bi qesr û qonaxa padîşah ve reviya. Dema bi bêhneke çikiyayî gihişt qesrê û diyar kir ko mizginiyek ji padîşah re aniye, di cih de derî li ber vekirin û ew hewandin hizûra padîşah. Ji xwe ji roja keça wî derketibû xerîbiyê padîşah ferman dabû ko kî were ber deriyê qesrê û mizginiyê jê re bîne, di cih de deriyan li ber vekin û bînin dîwana wî.

Bêrîvan bi lez gotinên xwe li pey hev rêz kirin û li ber bêriyê çawa şîr didot û çawa bi carekê re dît ko ji guhanê pez ne xwîn, şîrê spî diherike, nuqutiye dilê wê ko keça padîşah Ro û hevalê wê yê jiyanê Zebeşo vegeriyane ser xaka welatê xwe û ji bo vê mizginiyê bide, pezê xwe li bêriyê hiştiye û hatiye hizûra padîşah ko xelata xwe ya padîşah soz dabû bigre.

Li ser vê yekê padîşah bang li wezîrê xwe kir û ferman da ko bi lezgînî desteyek siwarî amade bikin û bi aliyê bêrîvan qalê dike ve bi rê bikevin û keça wî û zavayê wî pêşwazî bikin.

Hîn ew wiha diaxiftin ko li ezmanê welatê di navbera du gol û du çeman de, bi carekê re ewrên reş û tarî belav bûn û tîrêjên rojê di derî û şibakeyên qesrê re xwe dirêjî hundir kirin. Keç û jinên cer û şerbikên wan di destên wan de li ber kaniyê rawestiyabûn, ji nivşkê ve dîtin ko ji kaniyê êdî ne heriya sor, ava spehî û zelal herikî û bi coş û şahî destê xwe birin ber û bi hesreta heft sal û heft rojan têr av vexwarin.

Di wê rojê de hemû dayikên heft sal in bi ducaniyê li hêviya zayinê bûn, zarokên xwe anîn ruyê dinyê. Hemû ajalên stewr bibûn, zan û çêlîkên cêwî anîn. Kat û pelên daran careke din hişîn bûn û berhemên bi tam dan…

Ber bi êvarî re desteya leşkerên bi rê ketibûn li gel Ro û hevalê wê yê jiyanê vegeriyan bajêr û li ber deriyê bajêr, Padîşah, wezîr û heyeta şêwirmendan û gelheya bajêr ew bi kêf û şahî, bi çepik û tililiyan pêşwazî kirin. Padîşah ferman da ko şîna heft sal û heft roj in tê kişandin rabe û def û dîlan lidar bikeve ko kî dilê wî di kê de be, bi daweteke çel roj û çel şevan tev şû bikin û bi hev şa bibin!

Careke din dîlan û govend li dar xistin û keça padîşah Ro û kurê mîrê cinan Zê di daweteke çel roj û çel şevan domiya de gihiştin miradê dilê xwe. Gelheya bajêr careke din gihişt jiyana xwe ya asayî û baxçe û bistanên xwe, pez û dawarên xwe yên berhemdar.

Padîşah û malbata wî gihiştin keça xwe û bûn xwediyê zavayekî bedew.

Gavan û jina wî Sarê êdî bi dilekî rehet dikarîbûn bihatana gel hev; ji ber ko ji roja kurê Sarê û bûka wê ji malê terikî bûn, Sarê livînên xwe li gavên herimandibû. Bi hatina kurê wan û bûka wan ew jî careke din gihiştin hev û miradê dilê xwe!

Ro û Zê piştî daweta wan a çel roj û çel şevan hatin xaniyê dê û bavê xwe û di nava mirovan de qasî temenê mirovan bi hezkirin û dilşadî û bi keda û xwêhdana xwe, jiyan kirin...

-----------------------------------

Nivîskar: HESEN HUSEYÎN DENÎZ

Weşandin: 2006-12-12

Xwendin: 12445

**

Gunehkar

» Enwer Karahan STOCKHOLM, 20/11 2007 — Temenê min çend bû, ez nizanim, lê rîh û simbêlên min hîna nuh didan der. Dêya min nema serê min dişuşt, ji ber ko êdî berzika min jî reş bûbû. Ez ne xort û ne jî zarok bûm, xortik bûm. Gah li kuçeyê di nav zarokan de bi lîstina şaqûlê ve mijûl dibûm û gah jî li ser rêya mizgeftê bi çindik û lotik bûm da bigêjim ser limêja esir û muxurbeyê. Gah bi destmêj bûm û gah jî şeytanpêkeniyayî bûm. Hîna zirnepixîn û arê di nav lingên qîzên meheleyê de ko pêsîrên wan belbûyî bûn ji bona min di navbera lîstok û marîfeteke mêraniya ji zirtoletiyê wêdetir bû. Ne ker û dahşikên li beyaran û ne jî qereçiyên ko di ronkahiya rojê de li parsê digeriyan ko pêsîrên wan heta bi nêvî di beskurên wan de derketî bûn û ne jî dêlkilkirin û comerdiya cîrana me ji bona min îfadeya tiştekî bû. Bi tenê, peydarbûna hovîtiya bizaveke nediyar li nav rahnên min radibû ko xwe li bedena min a naşî radipêça û wê gavê arekî êzingên mazî di hinavên min de vêdiket ko li quncikên xalî, di her hênkahiyeke êvarên havînên me de dibû destpêka teqîna volqanekê.

Ez hîna nuh ji nav bêcemeyê serxetan, ji qutikê zer-tûrincî û sola lastîkî filîtî bûm û li kincên qumaşên ûtîkirî hay bûbûm ko ji destên wê nazika bajarî di pêşengeha bedena min de xwe li laşê min “zamoteyî” radipêça.

Ew jineke bajarî bû ko ne li gora tu urf û adetên me bû. Ne zimanê wê û ne jî rabûn û rûniştin û tevgerên wê wek yên me bûn. Her gotineke wê bi ken û paşgotiniyê, bi qerf û mituqulkan dihat îfadekirin û tekirme û fisgenîtî lê dibariyan. Tu nedima ko ahlên me wê şemokî rabikin, wê bi çol û çepelan bixin û dûvik û tenekeyan bi dû wê ve bizeliqînin. Ne tu kes li xwarinçêkirina wê ya bedew hay dibû û ne jî kesî guh dida qahweçêkirina wê ya ji marîfeta şahbanûyan ko kef di ser qiraxê ferfûriyên fincanan re diherikî; ne kes li arê di bedena wê ya ciwan de hay dibû ko di bin wî kalemêrî de ditemisî û ne jî li his û daxwazên wê yên melûlî; bi tenê li çêkirina wê ya nexşên sor û şîhn hay dibûn. Ne kes li xwendina wê ya kitêbên edebî hay dibû û ne jî li xwendina rojnameyan, li kovarên magazîn û sporê, li temaşekirina filîmên sînemayê –ji xwe ji bona çûyina sînemayê, ew di nav cîranan de bûbû mîna tîtirmokan- û ne jî di rojên germa havînê de, teva derpîkê kinik û pîsîrdankan ketina ava di birkê de…

Ew mîna meymûneke ko ji qefesa xwe reviyayî, hirçeke hovî û karxezaleke kovî dihat xuya kirin. Ji ber ko ew ”bajarî” bû.

Ji ber tirsa mêrê wê bû ko kesî bi eşkereyî qal û bahsa wê nedikir, lê li pişt wê, hezar paşgotinî dihatin kirin.

Ez mîna destmala li ser destan bûm, gava ko wê ez dişandim kirîna tayê nexşan, derzî û tixikan. Em kirêdarên wan bûn. Ew jin û mêrên kurdûnde bûn. Navê wê ne mesele ye. Bi kinayî, ew mêkewek bû ko ji xwediyê xwe hatibû kirîn.

Ez li ber destê wê mîna çipskî bûm. Dê û bavê min ez ji bona suxreyên wan şîret kirbûm û ji xwe min jî ne bi tenê ji ber temiya wan, lê ji ber bexşîşên ko yextiyarê mêrê wê didan min, her tim bi daxwaz û hirs bûm ko weke guhê li ser gaziyê bûm. Ji bilî yek qurişên ko wê didan min, mêrê wê jî di ber re bêrîkên min germ dikirin ko ez yeka jinikê nekim dudu.

Ev emrê îlahî ye, çi ye, mirov nizane, lê rojekê ko mêrê wê di ser limêjê de bû, ji nişka ve li ser hêla xwe ya çepê ket û nema ruh pê ve vegeriya; wî emir da haziran…

”Xanimê” xwe li ser wî peritand. Ne por bi xwe ve hişt û ne bisk û gulî, ne xwarin –bi rojan- bi devê wê bû û ne jî vexwarin, ne xwe şûşt û ne jî veşuşt, ne destmêj û ne jî taret girt, ne ket ”kincan” û ne bi cinûbet bû. Wê li ser mirina mêrê xwe reş girêda û çavên wê tu tiştekî dinê nedît. Wê berê xwe ji cîran û civatê guhert û serê xwe ji ser şûjdeyê ranekir, tizbiya nodûnehlibî ji destan neket.

Wê êdî ne tej çêkirin û ne jî nexş, ne porê xwe hine kir û ne jî lêvên xwe sor kirin…

Ez jî êdî di ber wê re dibihurîm û ji bona wê mîna xerîb û rêwiyekî nenas bûm. Min jî ne ew di serşuştinên xwe de dianî ber çavên xwe ko ez li xwe xweş bînim û ne jî derbasbûnên wê yên di destê sibehê de bala min dikişandin ko ez li kulîmek û paşilên wê binêrim û bi xeyalên xwe re şerî bikim. Ez ne li wan şevên ko mêrê wê nelimalê bû difikirîm û ne jî li wan kêlîkên hanê difikirîm ko wê bi destên xwe ez şût î tahzî dikirim, ji serê tiliyên min yên lingan bi bedena min a tahzî ve -mîna tîrmarekê- radipelikî û bi zimanê xwe çîp û paqên min dialastin ko di orteya herdu hêtên min de li kelemekî dialiqî û dibû hewar û gaziya wê da ez ji merhemeta xwe varqilim û hêdîka devê wê ji cemeda agirê di navbera du şeqeloran derbixim ko tu nedima ew di devê wê de biheliyaya. Lêvên wê di navbera qeşa û agirî de diricifîn ko mîna li bende lêxistina sîleyake tobeyê be, nedixwest ji îbadeta xwe ya wê gavê veqete. Bêyî ko çavên xwe veke, bi dev û lepan laşê min ê di navbera zaroktî û xortaniyê de dipeland ko pirçikê nuh lê dabû der, di devê wê de dibû mîna şekirê pemboyî. Wê du rûkeet-ferz û sê sunetên îlahî li ser sînga min temam dikirin ko ew ji bona wê dibû şujdeyeke ji livaya eyarê milayket û horiyan.

Wê sê meh û huvdeh rojan bi wê sedeqatê li ber xwe da û di dawiya dawiyê de nema xwe girt. Dibe ko ev ne sûcê wê be, sûcê min bi xwe be ko min ew rûyê xwe yê ko ji rengê çaruxê ye avêt ser wê...

Wê xwe li himamokê dişuşt ko min li deriyê wê xistibû. Ez muxdarekî weha li ber deriyî sekinîbûm ko hetanî wê avek bi ser xwe dakiribû û teva kirasê binî hatibû derî li min vekiribû. Gava ko derî vebûbû, ji tîna laşê wê û ji bîhna parfumê, jixweber daxwaza vexwarina agirekî xwe li laşê min pêça bû û hema bêyî ew bibêje ko derbasî hundir bibe, min xwe li devê deriyî qewimandibû û min xwe li ser kursiya ber deriyî bera xwarê dabû. Şilbûna porê wê û penbebûna laşê wê zilamtiya min –yan jî xortikiya min- di hêlîna xwe de hilnehatibû, dev û diranên min li hev ketibûn gava ko min jê pirsî bû bê tu kar û îşekî wê bi min heye da ez bi cîh bînim, yan na? û wê jî derhal ew tiştê ko di nav lingên min de belbûyî ferq kiribû, tê derxistibû ko tu karê min bi wê tune ye, bi tenê ew daxwazeke ko nema di can û cesedê naşîtiya min de hiltê û hema bêyî ko em tiştekî bibêjin, ling û dest, zik û berzik û lêv û lapûr ber bi hev ve bezikî bûn. Destek ji herçar destan çûbû ser bişkoka lampeyê û ji bîst tiliyan tiliyekê şev reş kiribû. Bedenên me xwe li hev pêça bû û zêdayiyên laşê min di kort û newalên canê wê yê sipî-boz û nerm de, çikiya bûn. Ez li ser defa sînga wê bûbûm mîna zîhayekî, di her hilatin û dahatinekê de teşkên min li ser bedena wê dibûn qarmîçe û hezîran. Şirîna xwêdanê bi bedenên tazî ve diherikî ko qirş û qal ber bi wê lehiyê diketin, li qerexa newalekê digewimî û bi pêleke mezin re diteqiya. Ne kevir û kuçikan û ne jî tu dar û devî û benan xwe li ber wî çemê şîr û şerbetê digirt.

Em herdu jî mudetekê weha bêdeng li tenişta hevdu bi awayekî ramedandî diman. Ne deng ji min dihat û ne jî ji wê. Bi tenê dengê dilopên li pey firtoneyeke li dû babîsokan dinuqutî.

Loşbûyina lampeyên kuçeyê di pişt perdeyan re diyar dikir ko êdî av li agirê bedenên gunehkaran bûne û xwêdaneke mezeloqî bi zorê wan ji hevdu diqetîne. Keser û bîhnvedanên wê, hênkahiya surra bîhna wê û gupegupa ser dilê wê careke dinê ez har dikirim ko tiştek ji bedena min a xortikiyê mîna hûtekî radibû ser xwe. Tiliya min a eşihedê diket devê wê û çonga min di nav lingên wê de, li cîhê ko şilûpilbûyî mexel dihat. Ay û ûyên wê, xiroş û piroşên min û wê, di dîwarên odeyê de olan didan û li me vedigeriyan. Heta ko ew deng digîhaştin me, dengên nuh dest pê dikirin û vê carê dengê notayên wan têlan, melodî û perde diguhertin. Ne dengê keman û qanûnê û ne jî yê ribab û bilûrê, ne yê çelo û biziqê û ne jî yê ûd û cumbuşê bala me belav dikir; ew dibûn tempoyeke ji ahenga reqsa ecuneyan, dibû îlahiyeke ji îbadeta me ya wê bîstikê, heta ko girmîniya dengê gopalê defa daholvanekî çevnexelî derdiket; wê gavê êdî ne ew yeke jinebîh bû û ne jî ez xortikekî naşî bûm; me herduyan jî xwe mîna ”gunehkarên” melûl his dikir.

Meha 12yan, sala 2006an

Not: Ev çîrok di hejmara yekê ya Çirûskê de belav bûye.

-----------------------------------

Nivîskar: ENWER KARAHAN [e-mail]

Weşandin: 2007-11-21

Xwendin: 11670

**

Êş

»Xwezî anuha ev gotinên min bihatana nivisandin!

Xwezî di pirtûkekê de berhev bibûyana!

Bi pênûseke hesinî, bi qurşûnê

Li zinaran bihatana kolanê ko her û her bimana.«

(»Tewrat«, Hz. Eyûb, XIX: 23–24)

Prolog

Ji bo ko ev çîroka ha were nivisandin, wî bi bêjingan titûn ne kişand, bi kûpan şerabên kevnesalan venexwar, gund bi gund ne geriya û mijar berhev ne kirin, bi dehsalan li ser ne sekinî û lê hûr ne bû, wekî mirîdan çavên xwe ne girtin û guhdariya aliman ne kir, li civatên eşîran rûnenişt tizbî di nava tiliyên xwe de li ba ne kir û mîna dengbêjan ne lorand. Bi gotineke din, Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê serpêhatiyê ev çîroka ha ne nivisand. (Wêne: Hesenê Metê)

Û wê şevê, dema ko wî qelûna pêşîn ji titûnê dagirt, dema ko agir berdayê û dûman bi ser xist, ko ez ne li ba wî bûyama, a di wê gavê de ko ez ne bi wî re bûyama, bi du hezar û du caran ez sond dixwim ko anuha ev çîroka ê ne di destê we de bûya.

Lê dîsa jî, dîsa jî ez dizanim ko kesek ê bi van gotinan bawer neke lê... wek ko min got, di wê gavê de li ba wî deng tune bû, ronahî tune bû, wext tune bû, Xwedê tune bû, dunya li dora xwe çerx ne dibû.

Û ev hat malê.

Monolog

M aleke weke gelek malên bêyî jin û zarok e. Ji ode û aşxaneyeke piçûk pêk hatiye.Ji dîwarên vê odê, dîwarê hember bi çend refikên pirtûkxanê hatiye nixumandin û di ser pirtûkxanê re jî portrekî Ahmedê Xanî dardakirî ye. Li dîwarê hêla rastê jî portrekî mîr Celadet Alî Bedirxan ji profîlekî çepê ve hatiye dardakirin ko çav û awurên wî li pirtûkên refikan e. Li rasta odê, di navîna du sandaliyan de maseyeke piçûk heye. Çend name û rojnamên ko diyar e hîn venebûne, qelûneke xwar û kevnar tev lepek titûna raxistî li ber kîsekî dermanan li ser vê masa rasta odê ne. Li quncikekî jî maseyeke karê nivisandinê bi pênûs, bi defter, bi makîne û bi gelek tiştên weke van tiştan dixuye.

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê tev salên xwe î çelî, tev potîn û qapûtê xwe î payizî anuha li ber vê masê rûniştiye. Ji vê tevgirêdana wî jî baş diyar dibe ko hîn nû ji derve hatiye. Bi hêrseke vekirî, bi daxwazeke wusa veşartî makînê tilî dike û dikute ko meriv dibêje qeyê li ber berhemeke giran rûniştiye, meriv dibêje ji bo hemû dewr û dewranan dinivisîne, meriv dibêje herkes ê rabe ji xwe re lezet û maneyekê jê derxe. Lê na, piştî rêzekê duduyan kaxizê ji ber devê makînê derdixe, lê dinêre, bi hêrseke bilindtir di nava destê xwe de diguvişîne û wê jî davêje selika kêleka xwe. Piştî çend carên weha çeqîn û çilpîna makînê hêdî hêdî giran dibe, tenik dibe û deng jê tê birîn. Selika li kêleka wî ji kaxizên guvişandî tije dibe û di dawiya dawîn de wan tiliyên xwe yên bi huner dide ber eniya xwe, di ser makînê de xwar dibe û diponije.

Bi qasî çend hilman bi vê rewşê dimîne, dû re ji nişka ve serê xwe radike, pêşiyê bi tirs û paşê jî bi hêrs ji ser sandaliyê radibe, makîna xwe radike û li erdê dixe. Mîna yekî har û çavsor vê carê bi nefrîn li dora xwe dinêre û di wê gavê de ew çavên sor li portrê mîr asê dibin. Bi wê hêrsê, bi wê tirsê ji nişka ve xwe radikêşe portre, ji dîwêr dadixe, di destxwe de lê dinêre, mîna ko pê henekan bike devê xwe jî lê xwaromaro dike ”Zilamek û zimanek”(*) dibêje, dengê xwe berztir dike û di ser de diqîre:

— Ev çi rê bû te da ber xelkê, mîrê min, ev çi ilm û îrfan bû! Xwendin û nivisandina bavê min tune bû... di dema wan de dunya ne gilover bû, di dema wan de dunya li dora xwe ne dizivirî lê... lê dîsa jî bextiyar bûn!

Bi van gotinên xwe re dest û lêv lê dilerizin, çavên wî di kortalên xwe de dilîzikin, portrê mîrê xwe li erdê xweş dike û dike ko wî jî weke makîna xwe li erdê bide. Lê tavilê poşmaniyekê digire ser, hêrsa wî dibe diltenikiyek û li ruhê wî belav dibe. Mîna ko doza lêborînê jê bike vê carê jî portrê mîr dide ber ruyê xwe, bi xemgînî û çavên avî bi ciyê berê ve dizeliqîne, bi rewşeke jihevketî sandaliyê li xwe diguhere û tê li ber masa rasta odê cî dide xwe.

— Nabe, mîrê min, nabe... ne bi sitran û ne jî bi gotinan, dibêje, herdu destên xwe ber bi perçên makîna xwe dike û bi bêhneke feretir û bi dengekî nermtir dîsa didomîne: Her cara ko ez li ber vê kambaxê rûdinim, tu dibêjî qeyê ez li ber kewara mozan rûniştime, mîrê min, ez dibêm qeyê ez bi dengekî bilind derewan dikim û herkes jî dibîne, herkes dibîne û guhdariya min dike. A wê çaxê jî... wê çaxê jî bêhna min teng dibe, mejî li min ditevize, dest li min giran dibe, şerm, tirs û hêrs li min peyda dibe û ez nikanim. De ka ji bona Xwedê tu riyekê bide ber min, mîrê min... xelk çawa dinivisînin, çima ew hîkmet û ew cesaret li ba min tuneye?

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê qelûna xwe ji titûna raxistî dadigire, agir dike, dûmanê bi ser xwe dixe û giran giran dibêje:

— Ez dizanim, mîrê min... ez dizanim anuha tu ê mereq bikî û bibêjî: tu çima dixwazî binivisînî, te çima dest bi vî karî kiriye? Pirseke weha, rasterast pirseke weke vê pirsa cenabê te min jî ji yekî wekî xwe kir. De îcar tu dizanî ka bê bersiv çi bû, mîrê min? Digot:

«— Min dest bi pirtûkekê kir ko ez bixwînim. Piştî ko min pêşgotina pirtûkê xwend, hîs û baweriyeke wusa li min peyda bû ko ez binivisînim, min jî êdî dest pê kir.» De îcar ji kerema xwe re destûrê bide min, ez ê anuha ji te re wan gotinên pêşîn bixwînim, mîrê min, gotinên ko tavilê merivan dike niviskar, dibêje, radibe ji refikekê pirtûkekê derdixe û li ser lingan dixwîne:

»Binivisîne! Îllam binivisîne! Şerm neke, netirse. Edebiyat xweş e, binivisîne!... Divê tu binivisînî. Nivisandin baş e. Çi dinivisînî binivisîne. Hemû tiştên nivisandî baş in. Li ser çi dinivisînî binivisîne. Ji ber ko hemû tişt ji bo nivisandinê hatine afirandin. Li ser nivisandina hevalê xwe binivisîne, pesinê dostê xwe bide, pesinê niviskariya wî bide. Divê em pesinê hev bidin, divê em pesinê hev bidin ko em bilind bibin. Pesin xemla mêran e...«

Li vir destê xwe li ba dike û bi tinaz, bi enirîn di ber xwe de: Bi qurbana mêrê xwe bim, dibêje, bi hêrs û dilverişîn tev wan gotinên pêşîn pirtûkê ber bi quncikekî odê davêje, hêdî hêdî qapût ji navmilên xwe dike, li aliyekî sandaliya xwe datîne, di rûniştinê de li portrê mîr jî dinêre û dibê:

— Ev tiştên weha rasterast şîretên Ptahhoteps(*) in, mîrê min, te got çi? Çar hezar salan beriya nuha ciwamêr li ser çerm û keviran lîteratureke weha ava kir û xuyaye di wan deman de maneyeke xwe jî hebûye. Lê ko tu ji min bipirsî, piştî evqas salan meriv rabe û di roja îroyîn de jî ji bo pêş û paşiya pitûkan gotinên bi vî rengî bibêje, meriv ê edebiyateke zorgayî peyda bike. Tenê edebiyateke zorgayî û ne tiştekî din. Zorga dibêjim.... ilmê te fere, zimanê te xurt e, mîrê min. Li ba me dema ko nogin ji wexta xwe dereng dikevin, em ji elêta mangeyeke biga tînin di dawa noginê re didin û paşê em conegan lê dicivînin. Li vir em wan conegan dixapînin û navê vî kerametî jî bi zimanê me gundiyan zorgayî ye, te got erê? De îcar anuha em vegerin ser pirsa te û nivisandina min. Ev çîrokek dirêj e, mîrê min, çawa bibêjim. Dibêjin ko tu keran li ba keran girêdî ji hev hînî tir û fisan dibin. Lê ez bi xwe ne li ba wan bûm, mîrê min, ez ne di nav wan de bûm. Û hîn jî ez û vî karê nivisandinê ji hev dûr in. Beriya ko daxwazeke weha li min çêbe... û ez ji mîrê xwe re bibêjim, daxwazeke weha jî tucarî li min çênebûye ko ez jî navekî niviskariyê bi pey xwe bixînim, pê bifirim û xwe bilind bikim. Bi gotineke rastir, beriya ko ji naçarî dest pê bikim û bixwazim binivisînim... (destê xwe ber bi wê selika kaxizên xwe dirêj dike) beriya ko ez bixwazim tiştekî weha bikim, ez çel carî bi bapêşê ketim, ez çel carî bi zikêşê ketim, bi ewqas carên din lingên min şemitîn û ez li erdê ketim.