D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi


Til orqa (uvulyar) undoshlari



Yüklə 1,31 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə86/88
tarix18.11.2023
ölçüsü1,31 Mb.
#132945
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   88
2.10. ozbek tili fonetikasi

Til orqa (uvulyar) undoshlari
til orqasida paydo bo‘lish belgisiga ko‘ra bir 
paradigmani tashkil etadi. Demak, bu belgi ushbu paradigma a‘zolari uchun 
birlashtiruvchi (integral) belgi vazifasini bajaradi. Shuning uchun u har bir paradigma 
a’zosida takrorlanadi. Chunonchi k, g, ng, q, g’, x undoshlari ana shu belgiga ko‘ra 
birlashadilar. 
Tovush balandligi
– tovush intensivligining o‘zgarishiga olib keluvchi 
artikulyatsion harakatlar kuchining o‘zgarishi. 
Tovush bosimi
odam quloqidagi pardaga tovush toʻlqinining ta'sir kuchi. 
Transliteratsiya - 
biror yozuv harflarini boshqa bir yozuv harflari bilan 
almashtirib ifodalash usuli. 
Troplar
(yun. tropos “ko‘chim”) – q. ko‘chimlar. 
Umlaut
– o‘zak unlilarining affiks unlilari xarakteriga moslashishi. Masalan, 
namangan shevasida 
toshi-teshi

Umumiy fonetika - 
turli tipdagi tillarning nutq tovushlarining xilma-xilligini 
o’rganuvchi bo‘lim. 
Unli fonemalar
hozirgi o’zbek tilida ikki belgi asosida tasniflanishi maqsadga 
muvofiq: 
1) og‘izning ochilish darajasiga ko‘ra: keng, o‘rta keng (o‘rta tor), tor; 
2) labning ishtirokiga ko‘ra: lablangan, lablanmagan. 
Unlilar reduktsiyasi. 
Bir bo‘g‘inli leksemalarda hamda ikki bo‘g‘inli 
leksemalarning birinchi bo‘g‘inidagi sonor undoshlar oldida kelgan tor unli sonor 
undosh ta’sirida reduktsiyaga uchraydi. Masalan, b(i)lan, b(i)roq, s(i)ra, b(i)r kabi. 
Uvulyar belgi 
– til orqa undoshlar. 
Velyar –
qalinlik belgisi bo‘lib, bu belgi tilning orqa qismining yumshoq 
tanglay (velum)ga ko‘tarilishi natijasida vujudga keladi, ya’ni undosh fonemalarning 
har biri orqa qator unlilar bilan kelganda qalin talaffuz qilingan. 
Cho‘ziq - qisqalik belgisi 
– miqdoriy belgi bo‘lib, bu belgiga ko‘ra unlilar 
cho‘ziq unlilar va qisqa unlilarga bo‘linadi. 


102 

Yüklə 1,31 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin