Değişimin özneleri olarak çocuklar

7) Takip ve Değerlendirmeler

Alternatif Rapor hazırlıklarına katılan çocukların daha sonra izlenmelerine en az rapor hazırlanması kadar önem verilmelidir. Aslında, bu evre için daha rapor sürecinin başlarında hazırlık yapılmalıdır. Böylece, çocuklara izleme sürecinde kendilerinden neler beklendiğine ilişkin bilgiler verilirken aynı zamanda daha sonraki izleme işlemlerine ilişkin bilgiler de verilebilir.

İzleme, rapor sürecine katılan herkes için bir motivasyon ve öğrenme kaynağı olabilir.¹¹⁰ Çocuklar, emeklerinin karşılığını görebildiklerinde, katılımla ilgili daha fazla doyuma ulaşacaklardır.¹¹¹ Bununla birlikte, izleme ve daha sonrada yeniden bilgilendirme işleminin yapılmaması çocukları düş kırıklığına ve doyumsuzluk duygusuna yöneltebilir; çünkü, rapor hazırlama sürecine gerçekten emek vermişlerdir.¹¹²
Nihai rapor salt kendi başına bir son ve sonuç olarak görülmemelidir. Nihai rapor, aslında bir sürecin parçasıdır. Çocuklar, rapor Komite’ye sunulduktan sonra, sürecin nasıl geliştiğini, hangi tavsiyelerin dile getirildiğini ve şimdi ne yapılması gerektiğini bilmek isterler. Rapor hazırlanırken yürütülen araştırma ile Komite tarafından iletilen geri bildirim ve tavsiyeler, çocukların gene katılabilecekleri yeni projelerin ve girişimlerin ön açabilir.¹¹³ Çocukların yeni gelişen becerilerini ve izleme sürecinden çıkardıklarını kendi topluluklarına nasıl taşıyıp kullanacakları gibi birtakım pratik düşünceler de izleme sırasında ortaya konulmalıdır.¹¹⁴ Aşağıda, kolaylaştırıcılar tarafından başarılı bulunan kimi Alternatif Rapor örnekleri yer almaktadır.

Vaka Çalışması

Hollanda Çocuk Hakları HDK Koalisyonu (Hollanda)—2002 yılında sunulan Alternatif Rapor Bu Alternatif Raporun kolaylaştırıcıları, çalışmanın çok başarılı geçtiğini belirtmişlerdir. Bu başarı, “küçüklerin, Komite’nin bakışlarını belirli konulara yönetebilmelerinden” ve “çocukların etkilerinin Komite tarafından dile getirilen tavsiyelerde görülebilmesinden” kaynaklanmaktadır. Ne Düşünüyorsunuz? (Belçika)— 2002 yılında sunulan Alternatif Rapor Bu Alternatif Raporun kolaylaştırıcıları, başarıyı, çocukların tavsiyelerinin Komiteye ulaşması ve Komite tarafından kabul edilmesiyle tanımlamışlardır. Sonuç olarak kolaylaştırıcılar bunu başarmış olmaktan duydukları mutluluğu dile getirmişlerdir. Ayrıca, raporun başarılı olmasının ardından lobicilik faaliyetlerini daha güçlü biçimde yürütebileceklerini belirtmişlerdir.

Değerlendirmeler, çocuklarla birlikte takip işleri yapılırken de tamamlanabilir. Bu değerlendirmeler yalnızca içinden geçilen süreçleri değil, ayrıca katılımın çocuklar, Komite ve hükümet üzerindeki etkilerini de belirlemelidir. Raporun kendisinin nihai amaç olmadığının hep akılda tutulması önemlidir. Raporun oluşturulması, çocukların öğrenip kendilerini geliştirebilecekleri bir süreçtir; gene bu süreçte, hükümetlerin, çocuklara ilişkin taahhütlerinden sorumlu tutulmaları mümkündür. Önemli olan, bu sürecin verdiği sonuçların belirlenip değerlendirilmesidir.

Gerçekleşen (veya gerçekleşmeyen) makro düzeydeki değişimlerin belirlenmesi de önemlidir.¹¹⁵ Hükümetle çocuklar arasındaki ilişkilerde saydamlaşma var mı? Hükümet çocukların sesine gerçekten kulak veriyor mu? Birşeylerin değişip değişmediğini gösteren ne tür değişimler var? Değerlendirme süreci, katılımın haklı gerekçelere dayandığını, salt sembolik bir girişimden ibaret kalmadığını ortaya koyacaktır. Değerlendirme mekanizmalarını oluştururken, en baştaki amaçlara ve vizyona dönüp bakmak önemlidir; çünkü bunlar nelerin ve nasıl ölçülmesi gerektiği konusunda fikir verecektir.
Her düzeyde (mikro, ara ve makro) değerlendirme yapılması aynı zamanda gelecekteki tanıtım-savunu kampanyaları açısından da önem taşır. Bu çalışmalardan elde edilecek sonuçlar somut bilgi mahiyetindedir ve bu bilgiler çocuk katılımının ne kadar değerli olduğunu ortaya koyacaktır. Bu bilgiler aynı zamanda araştırma bağlamındaki çocuk katılımını da geliştirecektir. Çünkü, bu yolla hangi yöntemlerin hangi çocuk grupları açısından başarılı olduğunu da öğrenmiş oluruz.¹¹⁶
Rapor için çocukların görüşlerinin nasıl alınacağının belirlenmesinde çocukların bütün kapasitelerinin ve becerilerinin dikkate alınması ne kadar önemliyse, aynı şey değerlendirme ve takip çalışmalarının tasarlanmasında da geçerlidir. Bir kez daha burada da takip ve değerlendirme mekanizmalarının planlanmasına ve oluşturulmasına ilişkin süreçlere dahil edilmelidir.

Sonuç

Çocukların rapor hazırlama sürecine dahil edilmeleri öyle hemen bir anda gerçekleştirilebilecek bir iş değildir. Bu katılımın anlamlı kılınabilmesi için titiz bir planlama, hazırlık ve uygulama gerekir. Elinizdeki bu kılavuzlar, bu süreci biraz daha kolaylaştırıp etkin hale getirme amacıyla hazırlanmıştır. World Vision, bu kılavuzlara ek olarak, 16 Alternatif Raporu özetleyen ve sistematik biçimde analiz eden bir rapor da hazırlamıştır. Sözü edilen 16 Alternatif Raporun hazırlanmasına çocuklar da katılmıştır.¹¹⁷ Raporda ayrıca rapor sürecine çocukları da dahil etmeyi düşünen kuruluşlara yönelik birkaç tavsiye de yer almaktadır. İçinde çok sayıda ek bilgi yer aldığından bu raporun dikkate alınmasını hararetle tavsiye ederiz.

Çocuk katılımının sağlayacağı yararlar çok yönlüdür. Bu yarar, salt rapor süreci ve bu süreçte yer alanların ötesinde, bir bütün olarak toplum için de söz konusudur. Geçmişte, çocukların yapabilecekleri özgün katkılar yeterince taktir edilmemiş, bu yüzden hükümetlerin çocuk haklarını koruma yükümlülüklerini ne ölçüde yerine getirdiklerinin sorgulanmasına yeterli çocuk katılımı sağlanamamıştır. Ancak, bu eğilim artık değişmektedir. Bu değişim, Çocuk Hakları Komitesi’nin çocuk katılımına tanıdığı ağırlıkta, Alternatif Raporlarına çocukları da dahil eden HDK’ların sayısının tüm dünyada artmasında ve hükümetlerin artık bu konulara daha fazla önem vermesinde net olarak görülebilmektedir. Çocuklarla birlikte çalışanların, çocuk katılımının desteklenmesi alanındaki deneyimlerimizden yararlanma gibi bir sorumlulukları vardır. Örneğin, çocuklarla olan çalışmalarımızın ve bundan elde edilen sonuçların belgelenmesi gibi. Böylece çocuk katılımı daha da gelişecek, bu katılım daha etkili ve anlamlı biçimlerde gerçekleşecektir.