Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235

2. 2. Bankların aktiv və passiv əməliyyatları, onların 
növləri və iqtisadi məzmunu 
 
Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  kommersiya  bankının  bütün 
əməliyyatlarını şərti olaraq üç əsas qrupa bölmək olar: 

  passiv əməliyyatlar; 

  aktiv əməliyyatlar; 

  aktiv-passiv əməliyyatlar. 
Azərbaycanın 
bank 
təcrübəsində 
də 
kommersiya 
banklarının əməliyyatları adətən üç qrupa bölünür.  
1.  Passiv  əməliyyatlar  –  vəsaitlərin  banka  cəlb  edilməsi, 
bankda  ehtiyatların  yaradılması  üzrə  əməliyyatlardir.  Passiv 
əməliyyatların bank üçün əhəmiyyəti çox böyükdür.  
Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  bank  passivlərinin  for-
malaşması  prosesi,  onların  maksimum  qruplaşdırılması  və 
bununla əlaqədar olaraq kommersiya bankının ehtiyat potensialını 
yaradan  pul  vəsaitləri  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Aydındır  ki, 
bankın  sabit  ehtiyat  bazası  ona  ssuda  və  digər  aktiv  əməliyyatlar 
həyata  keçirməyə  imkan  verir.  Bu  səbəbdən  hər  bir  kommersiya 
bankı öz ehtiyatlarını artırmağa cəhd göstərir.  
Bankın passiv əməliyyatlarına aiddir: 
1.  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  hesablaşma  və  cari  hesab-
larına vəsaitlərin cəlb edilməsi; 
2.  vətəndaşlara,  müəssisə  və  təşkilatlara  müddətli  hesab 
açılması; 
3.  qiymətli kağızların buraxılması;  
4.  digər banklardan əldə edilmiş istiqrazlar və s.  
Vəsaitlərin  cəlb  edilməsi  ilə  bağlı  olan  bütün  passiv  bank 
əməliyyatları  iqtisadi  məzmunundan  asılı  olaraq  aşağıdakılara 
bölünür: 

  Depozit  (banklararası  kreditlərin  alınması  da  daxil 
olmaqla); 

  Emissiya  (payların  və  ya  qiymətli  kağızların  yerləş-
dirilməsi).  
Bankın  ehtiyatları  istiqraz  üzrə  vəsaitlərdən  və  bankın 

---

 
 
 
 
40 
xüsusi  kapitalından  ibarətdir.  Bankın  xüsusi  kapitalı  banka  mü-
vəqqəti cəlb edilmiş istiqraz vəsaitlərindən fərqli olaraq bilavasitə 
banka  aid  olan  vəsaitlərdir.  Bankın  xüsusi  kapitalı  digər 
müəssisələrin  kapitalından  onunla  fərqlənir  ki,  bankların  xüsusi 
kapitalı  bütün  kapitalın  10%-ni  təşkil  etdiyi  halda, müəssisələrdə 
bu  rəqəm  40-50%-ə  yaxın  olur.  Bankın  xüsusi  kapitalı  bir  neçə 
həyati əhəmiyyətli funksiyanı yerinə yetirir.