Dərs vəsaiti Bakı 2014
Yüklə 1,75 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.7.2.1 Microsoft Excel XP
- Sətir və sütunlar.
- Sətir və sütunlar üzərində hansı əməliyyatları apara bilərsiniz - İki
- Hücrələr (xanalar).
- Bir hücrənin ünvanı.
- Mütləq və nisbi ünvan.
Elektron cədvəllərElektron cədvəllər sistemi irihəcmli (adətən iqtisadi xarakterli) verilənlər üzərində aparılacaq hesablama işlərini avtomatlaşdırmaq üçündür. Bu sistem peşəkar olmayan iştifadəçilərdən ötrü nəzərdə tutulmuşdur. Elektron cədvəllər 1980-ci illərin əvvəlində meydana çıxmışdır. 6.7.2.1 Microsoft Excel XPƏn geniş yayılmış elektron cədvəllər sistemi Microsoft Offise paketinə daxil olan Microsoft Excel proqramıdır. Excel XP-nin əsas anlayışları. Proqram pəncərəsinin əsas hissələri.Excel XP-də işləməzdən öncə bu proqramın əsas anlayışları ilə tanış olmağınız daha məqsədəuyğundur. Excel XP-ni işlədərkən qarşılaşacağınız proqram pəncərəsinin ümumi görünüşü ilə tanış olaq. Bu zaman Siz olduqca qarışıq bir pəncərə ilə qarşılaşacaqsınız (şəkil 6.). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
(Standart Alətlər Çubuğu) 10. Formatting Toolbar (Formatlama Alətlər Çubuğu)
Şəkil 6. Excel XP proqram pəncərəsinin əsas hissələri İşçi kitablar.Excel XP-də yaradılmış bir fayl Excel XP məntiqi ilə bir işçi kitabdır Workbook (Книга-Kitab). İşçi kitabın adını proqram pəncərəsinin Title Bar (Заголовок-Başlıq Çubuğu)nda görə bilərsiniz (Microsoft Excel-Книга1- Microsoft Excel-Book1 - Microsoft Excel-Kitab1). Yeni bir fayl yaratdığınız zaman faylı yaddaşa yazana qədər bu faylın adı Book1 (Книга1-Kitab1) olacaqdır. Əgər bu adda bir fayl artıq mövcuddursa və açıqdırsa, bu halda yeni bir fayl yaratmaq istədiyiniz zaman onun adı Book2 (Книга2-Kitab2) olacaqdır və s.. Digər Office proqramlarında da olduğu kimi Microsoft Excel XP-də də eyni anda bir neçə işçi kitab aça bilər və paralel olaraq işləyə bilərsiniz. Excel XP-ni işlədib hər hansı bir faylı açarkən, iç-içə yerləşmiş iki pəncərə görünəcəkdir. Bunlardan altda olanı proqram pəncərəsi, üstdə, içəridə görünəni isə fayl pəncərəsi adlanır. Əgər fayl pəncərəsini maksimum böyüdərsinizsə Maximize (Свернуть в окно–Maksimum), fayl pəncərəsinin başlığı ilə proqram pəncərəsinin başlığı birləşərək tək bir başlıq kimi görünəcəkdir. Başlıq çubuğu üzərində yazılmış Microsoft Excel XP - Book1 ifadəsi əslində iki ayrı pəncərə başlığıdır. Proqram pəncərəsinin başlığı Microsoft Excel XP, fayl pəncərsinin (bizim halda işçi kitabın) başlığı isə Book1 (Книга1-Kitab1)-dir. Əgər fayl pəncərəsini bağlayarsınızsa, yalnız o anda üzərində işlədiyiniz işçi kitab bağlanacaq, ancaq proqram pəncərəsi açıq qalacaqdır, yəni, Excel XP-dən çıxmayacaq- sınız. Əgər proqram pəncərəsini bağlayacaqsınızsa, bu, Excel XP-dən çıxmaq istədiyiniz mənasına gələcəkdir. Excel XP-dən çıxmaq istədiyiniz zaman o anda açıq olan işçi kitablar (yəni, fayl pəncərələri) bağlanacaqdır. Bu işçi kitablar arasında, üzərində dəyişiklik edilmiş olanlar vardırsa, Excel XP bunları yaddaşa yazıb-yazmayacağınızı soruşacaqdır. İşçi kitabların, yəni, Excel XP fayllarının genişləndirməsi .XLS, .XLC, .XLW, .XLM, .XLA, .XLT olaraq qəbul edilir. İşçi səhifələr.İşçi kitabları təmsil edən fayl pəncərələrinin aşağı hissəsində yan-yana yerləşmiş və üzərilərində Sheet1 (Лист1-Vərəqə1), Sheet2 (Лист2-Vərəqə2), ... və s. yazılmış düymələr görəcəksiniz (şəkil 7.). Bu düymələrdən hər biri bir işçi səhifəyə uyğundur. 
Şəkil 7. İşçi səhifə düymələri İşçi səhifələr yığımı işçi kitabı təşkil edir. Excel XP-nin daha öncəki variantlarında (Excel 4.0 və aşağısı) yaradılan hər bir fayl yalnız bir işçi səhifədən ibarətdir. Yəni, orada Workbook deyil, yalnız Worksheet yaratmaq mümkündür. Excel-in 5.0 və sonrakı variantlarında isə məntiq bir az dəyişir və çoxsəhifəli bir iş mühitinin yaradılması lazım gəlir. Artıq bir faylın içərisində bir neçə işçi səhifə yarada bilərsiniz ki, bunun da çox böyük əhəmiyyəti vardır. Excel XP - də görəcəyiniz işlər, başqa sözlə, hazırlayacağınız cədvəllər ümumilikdə yalnız bir səhifədə görünməyəcək sayda və ölçüdə ola bilər. Məsələn, bir müəssisə müdiri kimi müəssisənizin mədaxil və məxaricini aylıq və illik olaraq izləmək istəyirsiniz. Bu zaman nə edərsiniz? Deyək ki, bunun üçün standart bir mədaxil/məxaric cədvəli hazırlayıb, bunu standart bir forma kimi qəbul edərək hər ay üçün çoxalda bilərsiniz. Bu halda 12 ədəd cədvəliniz olacaqdır. Təbii ki, bu 12 cədvəli eyni anda kompüterin ekranında görmək mümkün deyildir. Əgər bu cədvəllərin hamısını bir səhifəyə yerləşdirərsinizsə, bu halda aylar arasında hərəkət etmək üçün səhifə üzərində gəzməli olacaqsınız (ekranı hərəkət etdirməklə) və bu da bir xeyli vaxtınızı aparacaqdır. Bu zaman daha sadə yol seçə bilərsiniz. Hər aya aid olan cədvəli ayrı işçi səhifəyə yerləşdirməklə, 12 işçi səhifədən ibarət işçi kitab təşkil etmiş olursunuz. Hətta son olaraq bir də illik cədvəl tərtib edə bilərsiniz. İşçi kitabın pəncərəsinin alt hissəsindəki səhifə düymələrinin adlarını da Yanvar, Fevral, Mart, ..., Dekabr, İllik deyə dəyişdirə bilərsiniz. Beləliklə bir cədvəldən, yəni, bir aydan digərinə keçməyiniz, ya da illik cədvəli görməyiniz daha da
Bir işçi kitabda ən çox neçə işçi səhifə ola bilər? - Əslində elə bir məhdu- diyyət yoxdur. Yarada biləcəyiniz işçi səhifələrin sayı kompüterinizin əməli yaddaşının (RAM) həcmindən asılıdır. Yaddaş çatışmazlığı problemi olmadıqda ən çox 255 işçi səhifə yarada bilərsiniz. Ancaq buna praktik olaraq ehtiyac olmadığını, yaddaşın hər zaman məhdud olduğunu və heç bir vaxt 255 səhifəlik bir işçi kitabınızın olmayacağını yəqin etmək olar. Bir işçi kitabda başlanğıcda 3 işçi səhifə olur. İşçi səhifələr üzərində hansı əməliyyatları apara bilərsiniz? - Onların adlarını, yerlərini dəyişdirə, yeni işçi səhifələr yarada, lazım olmayanları isə silə bilərsiniz.
Bir işçi səhifədə neçə sətir və sütun vardır? - Microsoft Excel XP işçi səhifələrinin hər birində 65536 sətir və 256 sütun vardır. Sətir və sütunların sayını bir- birinə vurduqda, bir işçi səhifədə 16777216 ədəd hücrə olduğu aydın olur. Ancaq bu rəqəm Sizin üçün bir o qədər də əhəmiyyət kəsb etmir. Çünki heç bir vaxt 65536 sətirdən və 256 sütundan ibarət bir cədvəl tərtib edəcəyiniz yəqin deyildir. İşçi səhifədə hər sətrin bir nömrəsi və hər sütunun da bir adı vardır. Əslində istər nömrə, istərsə də ad olsun, bunlar sətir və sütun başlıqları adlanır. İşçi sahə parametrlərini dəyişdirərək sətir nömrələri və sütun adları əvəzinə başqa adlardan da istifadə edə bilərsiniz. Sətir nömrələri və sütun adları olmadan işinizi planlaşdırmağınız və nəzarət altına almağınız mümkün deyildir. Hər hansı bir məlumatın səhifənin harasında olduğunu müəyyən etmək və digər məlumatlarla əlaqələndirmək üçün bunlardan mütləq istifadə etmək məcburiyyətindəsiniz. Bir işçi səhifədə 256 sütun olduğunu bildirmişdik. Sütunlar hərflərlə adlandırılır. İlk sütun A, sonrakı B, daha sonrakı C və s. kimi adlandırılır. Z sütunundan sonrakı sütunlar
Sətirlərin nömrəsi isə rəqəmlərlə 1, 2, 3 və s. göstərilir. Axırıncı sətrin nömrəsi 65536- dır. Sətir və sütunlar üzərində hansı əməliyyatları apara bilərsiniz? - İkisətir/sütun arasına yeni sətirlər/sütunlar əlavə edə, mövcud sətir/sütunu silə, sətir/sütunları gizlədə, sətirlərin yüksəkliyini və sütunların genişliyini istədiyiniz kimi dəyişdirə bilərsiniz. Hücrələr (xanalar).Hücrə Excel XP-nin əsas komponentlərindən biri sayılır ki, bu da sətirlərlə sütunların kəsişməsindən alınan sahələrə verilən addır. Hər işçi səhifədə 16777216 ədəd hücrə vardır. Ümumiyyətlə 255 səhifədən ibarət bir işçi kitabda 4278190080 hücrə ola bilər. Hücrələr üzərində aşağıdakı əməliyyatları aparmaq olar:  Bir hücrədən digərinə asanlıqla keçmək olar;
Klaviaturadakı [Delete] düyməsini sıxmaqla hücrə içərisindəki yazıları silmək olar; Bir hücrədəki məlumatları digərlərinə də köçürmək olar;
Bir hücrədəki məlumatı asanlıqla digərinə daşımaq olar; Bir-neçə hücrəyə eyni vaxtda eyni məlumatı daxil etmək olar;
Qonşu hücrələrə ardıcıl sıralanmış məlumatlar (rəqəmlər, tarixlər və s. kimi) daxil etmək olar;
Hücrə içərisindəki yazıların yerini təyin etmək olar; Hücrə içərisindəki məlumatı gizlətmək olar; Hücrələrə izahlı qeydlər vermək olar;
Hücrə içərisindəki yazıları üfqi, şaquli və ya müəyyən bucaq altında yerləşdirmək olar;
Hücrələrə formullar169 yerləşdirmək və formulların nəticələrinin, ya da özlərinin görünməsini təmin etmək olar;
Hücrələrin kənar xətlərini çəkmək olar; Hücrə içərisindəki yazıların rəngini və ya hücrənin fon rəngini təyin etmək olar.
İki cür hücrə vardır: aktiv (current) və aktiv olmayan hücrə. Şəkildə göstərilmiş soldakı hücrə aktiv olmayan hücrədir (şəkil 8.). Sağdakı hücrə isə aktiv hücrədir.  
Şəkil 8. Aktiv və aktiv olmayan hücrələr Aktiv hücrənin kənarları qalın xətlərlə çərçivəyə alınır. Bu çərçivənin aşağı sağ küncündəki kiçik ―+― işarəsinə diqqətlə baxın. Bu işarə düyməsindən hücrə içərisindəki məlumatları digər hücrələrə müxtəlif formada köçürmək üçün istifadə edilir. Ünvanlar.Hücrə adı verilən sahələrə daxil ediləcək məlumatlar üzərində hansı əməliyyatları aparacaqsınız? Aralarında hər hansı bir əlaqə qurulmayan məlumat yığımının praktik olaraq bir məna daşımadığı aydındır. Hərflərdən ibarət məlumatlar170 görünüş baxımından uyğun bir formada nizamlanaraq bir məna kəsb edə bilər171, ancaq ədədlər üçün bunları demək çətindir. Excel XP-dən istifadə etməkdə əsas məqsəd isə daxil edilmiş məlumatları bir riyazi modelə, ya da məntiqə görə cədvəl şəklində nizamlamaqdır. Deyək ki, bir sütuna adları, onun sağındakı sütuna soyadları, bunun sağına isə ümumi maaşları daxil etdiniz. Növbəti sağda yerləşən sütuna alınacaq maaşları daxil etmək istəyirsiniz. Bütün şəxslər üçün alınacaq maaşları bir-bir hesablamağa ehtiyac yoxdur. Bu halda, hücrələrə daxil edilmiş ümumi maaşlarla alınacaq maaşlar arasında bir riyazi əlaqə qurmaq lazım gəlir. Məsələn, deyək ki, alınacaq maaş ümumi maaşın 66%-ni təşkil edir (şəkil 9.). 170 məsələn, adlar, soyadlar və s. kimi 171 adlar eyni bir sütuna alt-alta, soyadlar isə sağdakı sütuna alt-alta daxil edilə bilər 
Şəkil 9. Sadə bir maaş cədvəli Bu riyazi əlaqəni qurduqdan sonra, bunu Excel XP cədvəlinə çevirmək lazım gəlir. E sütununda, D sütunundakı hər ümumi maaşın yanında alınacaq maaşı necə göstərəcəksiniz? Bu əməliyyat əslində çox asanlıqla yerinə yetirilir. E sütunundakı uyğun hücrələrə yuxarıda göstərilən riyazi əlaqəni bir formul şəklində daxil etmək kifayətdir. Hücrə ünvanlarından və formullardan istifadə etməyin əhəmiyyəti və əslində Excel XP-nin əsas məntiqi budur: formul yerləşmiş bir hücrədəki məlumatlar, onun əlaqələndirildiyi digər hücrələrdəki məlumatlar dəyişdirildiyi zaman avtomatik olaraq yenidən hesablanır. Məsələn, ümumi maaşların hər hansı biri dəyişdirildikdə, ona uyğun olan alınacaq maaş da yenidən hesablanacaqdır. Bir hücrənin ünvanı.Excel XP hücrələrinə ad, soyad, maaş və s. kimi hərf və rəqəm məlumatları daxil etdikdə, bəzi məlumatların da öz-özünə yaradılmasını və görünməsini istəyə bilərsiniz. Bu cür məlumatlar digər mövcud məlumatlarla əlaqələndirilmə yolu ilə yaradıla bilər. Bunun üçün yaradılacaq məlumatların digər məlumatlarla riyazi əlaqəsini qurmaq və formullar şəklində ifadə etmək lazımdır. Formullar məlumatlar arasında əlaqə quraraq yeni məlumatlar yaratmaq üçündür. Bir formulun yazılışında, hansı məlumatlarla əlaqə qurulacağı, o məlumatın yerləşdiyi hücrənin işçi səhifə üzərindəki yeri, yəni, ünvanı göstərilə bilər. Yuxarıda göstərdiyimiz misalda alınacaq maaşı hesablamaq üçün aşağıdakına uyğun bir ifadə yazmağınız lazımdır: AlınacaqMaaş = ÜmumiMaaş * 0.66 İşçi səhifədə məlumatların yerləşdiyi hücrələrin ünvanlarını nəzərə alaraq bu ifadəni aşağıdakı kimi göstərə bilərsiniz: E3 = D3 * 0.66 Bu ifadə yalnız birinci sırada yerləşən şəxs üçün münasibdir. Digər şəxslər üçün də oxşar ifadələr yazılmalıdır: E4 = D4 * 0.66 E5 = D5 * 0.66 Yaxşı, bu ifadələri haraya və hansı formada daxil edəcəksiniz? Belə hərəkət etməlisiniz: E3 hücrəsini sıxaraq aktivləşdirməli, sonra içərisinə aşağıdakı ifadəni daxil etməlisiniz (şəkil 10.): = D3 * 0.66 Göründüyü kimi, burada E3 hücrəsindəki məlumatı yaratmaq üçün sol tərəfindəki D3 hücrəsində yerləşən məlumatdan istifadə etdiniz. Bu baxımdan deyə bilərik ki, Excel XP- də hər hansı bir məlumatla əlaqə qurmaq üçün o məlumatın yerləşdiyi hücrənin səhifədəki yerindən, adından, ünvanından istifadə etmək lazım gəlir. Ünvanlar hücrənin yerləşdiyi sütunun adı və sətir nömrəsinin yan-yana yerləşməsi ilə göstərilir. 
Şəkil 10. Alınacaq maaşın hesablanması E3 hücrəsinə yuxarıda göstərdiyimiz ifadəni daxil etdiyiniz zaman, hücrə içərisində ifadənin özü deyil, nəticəsi görünəcəkdir. İfadənin özü isə ancaq bu hücrə aktiv olduğu (yəni, seçildiyi) zaman formul çubuğunda (formula bar) görünə bilər. Şəkildə sütun adlarının yuxarısında, sol tərəfdə E3 yazılmış sahəyə ünvan sahəsi və ya ad sahəsi deyilir. Hansı hücrədə olduğunuzu müəyyənləşdirmək üçün heç də həmin hücrənin yerləşdiyi sütun adına və sətir nömrəsinə baxmağa ehtiyac yoxdur. Bunun əvəzinə ünvan sahəsinə baxaraq hücrə ünvanını görmək kifayətdir. Ünvan sahəsinin sağında, =D3*0.66 ifadəsinin göründüyü yerə formul çubuğu deyilir. Formulları yazarkən mütləq ―=― işarəsi ilə başlamaq lazımdır. Bu işarə ilə başlamayan formul ifadələri mətn kimi qəbul edilir və hücrə içərisində nəticə deyil, formulun özü görünür. Kəsr ədədləri daxil edərkən ―.― (nöqtə) və ya ―,― (vergül) işarəsindən istifadə edilə bilər. Bu da Windows-un parametrlərinin necə qurulmasından asılıdır. Bu parametr- ləri Control Panel (Панель управление-İdarə Etmə Paneli) pəncərəsindəki Regional Setting (Ölkə Qurmaları) piktoqramı üzərində ikiqat sıxaraq açılacaq dialoq pəncərəsində dəyişdirə bilərsiniz. İlk sıradakı şəxs üçün alınacaq maaşı hesabladıqdan sonra, növbəti hər şəxs üçün oxşar formulları tək-tək daxil etmək lazım gəlmir. E3 hücrəsindəki formulu aşağıdakı hücrələrə köçürərək, digər şəxslər üçün də alınacaq maaşları çox asanlıqla hesablaya bilərsiniz. Sahə ünvanı.Sahə ünvanı iki və daha artıq hücrə ünvanını ifadə edən və bir ünvan formasıdır. Məsələn, ümumi və ya alınacaq maaşın cəmini tapmaq istədikdə alt-alta yerləşmiş bu hücrələrin genişlik ünvanından istifadə edəcəksiniz. Bu əməliyyatı aparmaq üçün sahə ünvanından istifadə etmək məcburiyyətində deyilsiniz, ümumi və ya alınacaq maaşların ən aşağısındakı boş hücrələrə aşağıdakı ifadəni daxil edə bilərsiniz: =D3+D4+D5+D6 =E3+E4+E5+E6 Bir neçə şəxs üçün bu formada yazmaq mümkündür. Ancaq siyahıda yüzlərlə şəxs olarsa, bu ifadəni yazmaq çətin olur. Bu halda sahə ünvanından və standart funksiyalardan istifadə etmək məqsədəuyğundur: =SUM(D3:D6) =SUM(E3:E6) Buradakı D3:D6 və E3:E6 ifadələri bir sahə ünvanıdır. D3:D6 ifadəsi D3 ilə D6 arasındakı bütün hücrələri göstərir, yəni, D3, D4, D5, D6. Sahə ünvanı bu şəkildə də verilə bilər: D3:E6. Bu ifadə isə növbəti hücrələri göstərir: D3, D4, D5, D6, E3, E4, E5, E6. Mütləq və nisbi ünvan.Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, maaş cədvəlində hər bir şəxs üçün alınacaq maaş formulunu bir-bir yazmağa ehtiyac yoxdur. Siz ilk formulu daxil etdikdən sonra altdakı hücrələrə bu formulu bir əməliyyatla köçürə bilərsiniz. =D3*0.66 formulunu aşağıya köçürdükcə digər alınacaq maaşların da avtomatik hesablanması necə baş verir? Əgər bu ifadəni digər hücrələrə də köçürərsinizsə, onda bütün şəxslərin maaşı birinci şəxsin alınacaq maaşı ilə eyni olacaqdır. Bu arada nisbi ünvan anlayışı ilə tanış olaq. İçərisində hər hansı bir ünvan olan formulu, məsələn, bir altdakı hücrəyə köçürərsinizsə, formuldakı bütün ünvanlar bir sətir artacaqdır. Yuxarıda verilən misala uyğun E3 hücrəsindəki formulu E4 hücrəsinə köçürərsinizsə, E4 hücrəsinə aşağıdakı formul daxil edilmiş olacaqdır: =D4*0.66
Əgər daha sonrakı hücrəyə köçürərsinizsə, =D5*0.66
olacaqdır. Formulun yerləşdiyi yer ilə köçürüldüyü yer arasındakı məsafə əsas rol oynayır. Əgər formulu bir altdakı hücrəyə köçürərsinizsə, bütün ünvanlar bir sətir artar, bir üstdəki hücrəyə köçürərsinizsə, bir sətir azalar. Eyni məntiq sütunlar üçün də uyğundur. Əgər E3 hücrəsindəki formulu onun sağındakı hücrəyə köçürərsinizsə, =E3*0.66 olacaqdır. Bu da hesabda yanlış nəticə verəcəkdir. Uyğun olaraq formulu bir sağdakı hücrəyə köçürərsinizsə, bütün ünvanlar bir sütun artacaq, bir soldakı hücrəyə köçürər- sinizsə, bir sütun azalacaqdır. Məsələn, E3 hücrəsindəki formulu G6 hücrəsinə köçürərsinizsə, =F6*0.66 olacaqdır. Formullarda istifadə etdiyiniz hücrə ünvanları, əksi göstərilmədiyi halda nisbi ünvanlardır, yəni, formulun olduğu və ya köçürüləcəyi hücrənin yerindən asılıdır. Əgər formulu başqa bir yerə köçürərsinizsə, bu ünvanlar da köçürüldüyü yerə uyğun şəkildə avtomatik olaraq dəyişəcəkdir. İstisna olan nisbi ünvanlar da vardır. Tutaq ki, içərisində A1 ünvanı olan bir formulu bir hücrə sağa və ya bir hücrə sola köçürdünüz. Bu ünvan IV65536 da ola bilərdi. Bu halda nisbi ünvan aşağıdakı kimi dəyişəcəkdir: A1 əgər bir hücrə sola köçürərsinizsə, IV1; A1 əgər bir hücrə üstə köçürərsinizsə, A65536; IV65536 əgər bir hücrə sağa köçürərsinizsə, A1; IV65536 əgər bir hücrə alta köçürərsinizsə, IV1 olacaqdır. Yəni, buradan aydın olur ki, Excel XP-də 65536 nömrəli sətirdən sonra 1 nömrəli sətir, 1 nömrəli sətirdən öncə isə 65536 nömrəli sətir, IV sütunundan sonra A sütunu, A sütunundan öncə isə IV sütunu gəlir. Nisbi ünvanlar yuxarıda göstərdiyimiz misaldakı kimi çox əlverişli ola bilər, ancaq bəzi hallarda bunlardan istifadə etmək məqsədəuyğun deyildir. Misalımızı bir az dəyişdirək. Ümumi maaş ilə alınacaq maaş arasında olan əlaqədə iştirak edən 0.66 əmsalını başqa bir hücrəyə daxil edək və dəyişən halına gətirək. Yəni, bu əmsalı dəyişdirməklə zaman, onun yerləşdiyi hücrə ünvanının istifadə edildiyi bütün formulların yenidən hesablanmasını və alınacaq maaşlar üçün formulların avtomatik nizamlanmasını təmin etməyə çalışaq. Əgər bu əmsalı ayrı bir hücrəyə yazmasaq, bütün formullardakı 0.66 əmsalını bir-bir dəyişməli olacağıq. Şəkildə göstərildiyi kimi (şəkil 11.), alınacaq maaşın hesablanmasında istifadə ediləcək əmsalı A2 hücrəsinə daxil edib E3 hücrəsindəki formulu aşağıdakı kimi yazın: =D3*$A$2 Əgər formulu =D3*A2
kimi yazarsınızsa, bu halda altdakı hücrələrə köçürdükdə, =D4*A3
=D6*A5 ifadələri yaradılacaq və alınacaq maaşlar sıfır olacaqdır. Çünki, A3, A4, A5 hücrələrində hər hansı bir qiymət yoxdur və ona görə də uyğun ümumi maaşlar sıfra vurulur. 
Şəkil 11. Əmsalın dəyişkən kimi göstərilməsi Bu cür bir misalda, əmsalın yerləşdiyi ünvanı nisbi ünvan kimi göstərmək uyğun deyildir. Ünvanın nisbilik xüsusiyyətini mütləqləşdirmə yolu ilə qaldırmaq lazımdır. Bir ünvanı tam mütləqləşdirmək üçün o ünvanın həm sütun adının, həm də sətir nömrəsinin soluna ―$― işarəsini qoymaq lazımdır. İçərisində belə yazılmış ünvan olan formulda, köçürüldüyü yerdən asılı olmayaraq bu ünvan həmişə sabit qalacaqdır. Misalımızda köçürmə əməliyyatını yalnız aşağıya doğru yerinə yetiririk. Əslində yalnız sətirlərin nömrəsi dəyişəcəkdir. Bu səbəbdən formulda istifadə ediləcək ünvanda yalnız sətir nömrəsinin qarşısında ―$― işarəsi qoymaq kifayətdir. Bu baxımdan uyğun formulu aşağıdakı şəkildə də yaza bilərik: =D3+A$2 Yəni, ünvanın yalnız sətir nömrəsi hissəsini mütləqləşdiririk. Sütun adı hissəsi isə nisbi olaraq qalır. Əgər bu formulu sağa və ya sola doğru köçürəriksə, sütun nömrəsi dəyişəcəkdir. Bu cür bir ünvan ifadəsinə qismi mütləq ünvan adı verilir. Bunun əksi olaraq ünvanın yalnız sütun adı hissəsini mütləqləşdirə bilərsiniz ($A2). Əslində bu xüsusiyyətdən istifadə etdikcə daha yaxşı qavrayacaq və ünvanın hansı hissəsinin mütləqləşdiriləcəyini özünüz təyin edəcəksiniz. Bu halda buna diqqət etməyiniz lazımdır: hansı istiqamətdə dəyişiklik olmasını istəmirsinizsə, ünvanın o istiqamətlə əlaqədar hissəsini mütləqləşdirin, əgər hər iki istiqamətdə də dəyişməməsini istəyirsinizsə, o zaman tam mütləqləşdirin. Aşağıdakı yazılışa diqqət edin: =$D3*$A$2 Bu formulu sağ alt hücrəyə köçürsək, formul aşağıdakı kimi olar: =$D4+$A$2 Hücrə adları.Excel XP-də formulların yazılışını sadələşdirmək üçün hücrə ünvanı yerinə hücrə adlarından istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. Məsələn, aşağıdakı kimi bir formul yaza bilərsiniz (şəkil 12.): 
Şəkil 12. Formulda hücrə adlarından istifadə edilməsi =ÜmumiMaaş*Əmsal Yaxud: =Amil ÜmumiMaaş Amilin ümumi maaşını o hücrədə görəcəksiniz. Bütün bu imkanları ancaq hücrələri adlandırmaqla əldə edə bilərsiniz. Hücrə ünvanlarından istifadə etməyin nə qədər yorucu və anlaşılmaz olduğunu Excel XP-də uzun müddət işlədikcə hiss etmək olar. C3, A5, D7 kimi hücrə ünvanlarının hansı məlumatları ifadə etdiyi bəlli olmadığından bir sıra ünvanlarla işlədikdə çətinlik çəkməli oluruq. Excel XP-də hücrə və sahələrə xüsusi adlar verə bilər və işinizi bu adlardan istifadə edərək nizamlaya bilərsiniz. Məsələn, Yanvar ayına aid orta qiyməti hesablayarkən =AVERAGE(Yanvar) şəklində bir formul tərtib edə bilərsiniz. Bir hücrəni və ya hücrə qrupunu adlandırmağın ən asan yolu, o hücrə və ya hücrə sahəsini seçib formul çubuğunun sol tərəfindəki ad sahəsinə onların adını daxil etməkdir. Aşağıdakı misalda Yanvar ayına aid məlumatlar seçilmiş və ad sahəsinə Yanvar yazılmışdır (Şəkil 13.). 
Şəkil 13. Hücrə sahəsinə ad verilməsi Eyni əməliyyatı Insert (Вставка-Daxil Et) menyüsünün Name (Имя-Ad) alt menyü- sündən Define (Присвоить-Təyin Et) əmrini seçməklə də yerinə yetirə bilərsiniz. Şəkildə göstərilmiş Define Name (Приосвоение имени-Ad Təyin Et) dialoq pəncərəsi açılacaqdır (şəkil 14.). 
Şəkil 14. Define Name (Приосвоение имени-Ad Təyin Et) dialoq pəncərəsi Dialoq pəncərəsindəki Names in workbook (Имя-İşçi kitabdakı adlar) siyahısında o ana qədər yaradılmış hücrə və ya hücrə qrupu adları görünəcəkdir (siyahı boş da ola bilər). Siyahının yuxarısındakı sətrə yeni ad daxil edə bilərsiniz. Seçdiyiniz C3:C6 sahəsinin üstündəki Yanvar sözünün bu sətirdə avtomatik olaraq görünməsinə diqqət edin;
Refers to (Формула-Müraciət et) sətrində daxil etdiyiniz adın işçi kitab içərisində hansı işçi səhifənin hansı hücrəsinə və ya hücrə qrupuna verildiyi göstərilmişdir. Bunu istədiyiniz kimi dəyişdirə bilərsiniz;
Daxil etdiyiniz adı siyahıya əlavə etmək istəyirsinizsə, Add (Добавить-Əlavə Et) düyməsini sıxın;
Siyahıdan hər hansı bir adı çıxarmaq istəyirsinizsə, həmin adı seçdikdən sonra Delete (Удалить-Sil) düyməsini sıxın;
Uyğun parametrləri təyin etdikdən sonra OK düyməsini sıxın.
Şəkil 15. Sətir və sütun başlıqları ilə birlikdə məlumat hücrələrinin seçilməsi Misalda göstərdiyimiz işçi səhifədəki sütun və sətir başlıqlarından istifadə edərək adları daha sürətlə yarada bilərsiniz. İşçi səhifədəki məlumatların yerləşdiyi hücrələri sətir və sütun başlıqları ilə birlikdə seçin (şəkil 15.). Insert (Вставка-Daxil Et) menyüsündəki Name (Имя-Ad) alt menyüsündən Create (Создать-Yarat) əmrini seçin. Şəkildə göstərilmiş Create Names (Создать имена-Adlar Yarat) dialoq pəncərəsi açılacaqdır (şəkil 16.). 
Şəkil 16. Create Names (Создать имена-Adlar Yarat) dialoq pəncərəsi Bu dialoq pəncərəsindəki Top row (В строке выше-Üst sətir) və Left column (В столбце слева-Sol sütun) parametrlərini işarələyib OK düyməsini sıxın. Bununla da məlumatların olduğu hücrələri həm aylara, həm də şəhərlərə görə adlandırmış olursunuz. Yəni, bu adlar uyğun sahələrdəki hücrələrə veriləcəkdir.
Yanvar C3:C6 Bakı C3:F3 Fevral D3:D6 Sumqayıt C4:F4 Mart E3:E6 Gəncə C5:F5 Aprel F3:F6 Quba C6:F6 Əgər C3:C6 sahəsindəki hücrələri seçərsinizsə, ad sətrində artıq Yanvar yazıldığını görəcəksiniz və ya C5:F5 sahəsindəki hücrələri seçərsinizsə, Gəncə yazıldığını görəcəksiniz.
Create (Создать-Yarat) əmri ilə ad yaratmağın əsas əhəmiyyəti, eyni anda bir neçə adı avtomatik yaratmaqdır. Define (Присвоить-Təyin Et) əmri ilə isə eyni anda yalnız bir ad yarada bilərsiniz. Adlar ən çox 255 simvoldan ibarət ola bilər. Mümkün olduqca qısa adlardan istifadə etməyiniz daha məqsədəuyğundur; Adların yazılışında hərf, rəqəm, ―.―, ―?― və ―_― işarələrindən istifadə edə bilərsiniz; Adın ilk işarəsi mütləq hərf olmalıdır; Adın yazılışında boşluqdan istifadə etməyin. Əgər sözləri ayrı yazmaq istəyirsinizsə, ―_― işarəsindən istifadə edin. Beləliklə, işçi səhifənizi nizamladıqda məlumatlarınızı adlandırarkən mümkün qədər ən qısa, ən aydın anlaşılan ifadələrdən istifadə edin və bunlardan ad olaraq istifadə edə biləcəyinizi öncədən nəzərə alın. Hər hansı bir adı silmək üçün Insert (Вставка-Daxil Et) menyüsündəki Name (Имя- Ad) alt menyüsündən Define (Присвоить-Təyin Et) əmrini seçin və açılacaq Define Name (Приосвоение имени-Ad Təyin Et) dialoq pəncərəsindəki Names in workbook (Имя-İşçi kitabdakı adlar) siyahısından həmin adı seçib Delete (Удалить-Sil) düyməsini sıxın; Hər hansı bir adı dəyişdirmək istəyirisinizsə, Names in workbook (Имя-İşçi kitabdakı adlar) siyahısından həmin adı seçin. Sonra yeni adı yazıb Add (Добавить-Əlavə et) düyməsini sıxın və mövcud adı seçib Delete (Удалить-Sil) düyməsini sıxaraq onu silin;
Hücrələri adlandırmağın əsas üstünlüklərindən biri də hücrə ünvanlarının anlaşılmazlığından yaxa qurtarmaq və bundan sonra məlumatlararası əlaqəni təşkil edərkən bu adlardan istifadə etməkdir. Şəkildə göstərilmiş cədvəldə (şəkil 17.) Yanvar ayına aid cəm, AutoSum (Автосумма- Avtomatik Cəmlə) düyməsi ikiqat sıxılaraq hesablanmış və =SUM(C3:C6) formulu yaradılmışdır . 
Şəkil 17. Yanvar ayına aid cəmin AutoSum (Автосумма-Avtomatik Cəmlə) düyməsini ikiqat sıxmaqla hesablanması Bundan öncə isə Create (Создать-Yarat) əmri ilə məlumatlar adlandırılmış, Yanvar, Fevral, Mart, Aprel, Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Quba kimi hücrə adları təyin edilmişdir. Bu halda yuxarıdakı formulda C3:C6 yerinə Yanvar yazılması, yəni, formulun =SUM(Yanvar) şəklində yazılması daha uyğundur. AutoSum (Автосумма-Avtomatik Cəmlə) düyməsindən istifadə edərək cəmi hesablayacaqsınızsa, sahə hücrə adları nəzərə alınmayacaqdır. Bunun əvəzinə formulu özünüz =SUM(Yanvar) şəklində yazmalısınız. Excel XP-də təyin olunmuş adların seçdiyiniz bir sahədəki bütün formullara tətbiq edilməsini təmin edə bilərsiniz. Hətta, tam işçi səhifəni seçib oradakı adların bütün formullara tətbiq edilməsini də təmin edə bilərsiniz. Bunun üçün öncə işçi səhifəni tam olaraq seçin. Sonra Insert (Вставка-Daxil Et) menyüsünün Name (Имя-Ad) alt menyüsündən Apply (Применить-Tətbiq Et) əmrini seçin. Şəkildə göstərilmiş Apply Names (Применение имени-Adları Tətbiq Et) dialoq pəncərəsi açılacaqdır (şəkil 18.). Bu dialoq pəncərəsində mövcud olan bütün adların siyahısını görəcəksiniz. Tətbiq edilməsini istədiyiniz adları seçdikdən sonra OK düyməsini sıxın. Seçdiyiniz adların təmsil etdikləri hücrə və ya hücrə sahələrinin ünvanlarının olduğu formullarda o ünvanlar avtomatik olaraq adlara çevriləcəklər. Məsələn, Yanvar ayına aid cəmin hesablandığı formulu gözdən keçirdikdə artıq =SUM(Yanvar) olduğunu görəcəksiniz. Bu cür də edə bilərsiniz: işinizi qurarkən başlanğıcda hücrə adlarından tamamilə asılı olmamasını düşünə bilərsiniz. Mouse-dan istifadə edərək formullarınızı rahatca yaradın, sonra adları təyin edin və işçi səhifəni tamamilə seçərək adların hamısını bütün formullara tətbiq edin. 
Şəkil 18. Apply Names (Применение имени-Adları Tətbiq Et) dialoq pəncərəsi Ancaq formullarda adlardan istifadə etməyin yolu yalnız bu deyildir. Formulu Function Wizard (Мастер функции-Funksiya Sehirbazı) vasitəsilə və ya əllə daxil edərkən, yəni, yazarkən hücrə adlarından istifadə edə bilərsiniz. Məsələn, ―=SUM(― yazdıqdan sonra formul çubuğunun solundakı ad düyməsini (və ya aşağı ox düyməsini) sıxaraq siyahıdan Yanvar adını seçə bilər və sonra ―)― yazıb girişi tamamlaya bilərsiniz. Formullarda adlardan istifadə etməyin başqa bir yolu da, formulu yazarkən Insert (Вставка-Daxil Et) menyüsünün Name (Имя-Ad) alt menyüsündən Paste (Вставить- Yapışdır) əmrini seçməkdir. İstənilən vaxt bu əmri seçə bilər və açılacaq Paste Name (Вставка имени-Ad Yapışdır) dialoq pəncərəsindəki (şəkil 19.) siyahıdan, formulda istifadə edilən istədiyiniz adı seçə bilərsiniz. 
Şəkil 19. Paste Name (Вставка имени-Ad Yapışdır) dialoq pəncərəsi Bu dialoq pəncərəsindəki Paste List (Все имени-Siyahı Yapışdır) düyməsindən istifadə edərək, o anadək təyin etdiyiniz adların və təmsil etdikləri ünvanların siyahısını işçi səhifənin boş bir yerinə daxil edə bilərsiniz. Bunun üçün öncə adların yerləşdiriləcəyi ilk hücrəni seçin və sonra Paste Name (Вставка имени-Ad Yapışdır) dialoq pəncərəsini açıb Paste List (Все имени-Siyahı Yapışdır) düyməsini sıxın. #NAME? nə deməkdir? - Əgər hər hansı bir formulda hücrə və ya hücrə qrupunun adından istifadə edirsinizsə və sonradan bu adı silərsinizsə, o formulun olduğu hücrədə bu səhv ifədəsini görəcəksiniz. Bu cür səhv ifadələrin yaranmasına səbəb olan formulları yenidən tərtib etməlisiniz.
|