Dərslik Bakı 014 bbk 60. T 12

TA definisiyası və əsas anlayışlar.

Tipoloji analizin mümkün definisilərindən birini daxil edək /14, səh.14/. Tipoloji analiz – sosial fenomenlərin öyrənilməsinin metodlarının məcmusudur, hansılar ki, sosial əhəmiyyətli, daxilən bircinsli, keyfiyyətcə bir – birindən fərqli, tipyaradan, müxtəlif təbiətli əlamətlərlə xarakterizə olunan və öyrənilən sosial fenomenin müxtəlif tiplərinin daşıyıcıları kimi interpretasiya olunan empirik obyekt qruplarını ayırmağa imkan verirlər.

4.2.1 sxemində TA anlayışı verilimşdir. Bu sxem TA-nın keçirilməsi məntiqinə uyğun olaraq qurulmuşdur. “Tip”, “tipologiya”, “TA məqsədi”, “TA-nın definisiyası” və “birtipli obyektlər qrupu” anlayışları TA-nın empirik prosedurasının özünə münasibətdə ekzogen anlayışlardırlar. Sxemdə göstərilmiş bütün qalan anlayışlar endogen xarakter daşıyırlar. Endogen xarakterli anlayışlar arasında xüsusi yeri TA-nın əsas anlayışları adlandırılanlar tuturlar. Onlar nəzəriyyəni empiriya ilə bir növ bağlayırlar; birmənalı empirik interpretasiyaya (sosial əhəmiyyət, keyfiyyət fərqi, daxili bircinslik) tabe olmayan anlayışları riyazi formalizasiyaya (təsnifat əlaməti, təsnifat obyektləri, empirik qanunauyğunluq, yaxınlıq ölçüsü, sinif, təsnifat alqoritmi) tabe olan anlayışlar ilə bağlayır. “Tipyaradan əlamət”, “tipologiyanın əsası”, “apriori tipologiya” və “tipologiya obyekti” kimi anlayışlar TA-nın əsas anlayışları hesab olunurlar.

Tipyaradan əlamətlər müxtəlif təbiətə malikdirlər. Məsələ 1-də bu elektoral davranışın xarakteristikalarıdır, vilayətlərin iqtisadi inkişafının göstəriciləridir, həyat səviyyəsinin göstəriciləridir, vilayətlərdə sosial gərginliyin göstəriciləridir, seçkiqabağı situasiyanın xarakteristikalarıdır və s. Məsələ 2-də isə bu tələbələrin vaxtkeçirmələrinin xarakteristikalarıdır, sosial mənşədir, siyasi aktivlikdir, dəyər oriyentasiyalarıdır və s. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, analizin alçalan strategiyası ilə aparılan tədqiqatlarda belə məcmu üç hissədən ibarət olmalıdır. Hər bir hissə TA prosesində spesifik funksional rol oynayır. Bu onu göstərir ki, eyni bir tipyaradan əlamət bir tədqiqatda bir rol, digər tədqiqatda isə başqa bir rol oynayır.

Birinci hissə - bu öyrənilən fenomenin bilavasitə xarakteristikalarıdır. Tipologiyanın əsasından və tipologiyanın obyektinin anlanmasından yaranırlar. Sonuncu anlayış

TA-nın məqsədi

TA-nın definisiyası

Tipologiya

Tip

Sosial əhəmiyyət

Keyfiyyət fərqləri

Daxili bircinslik

Empirik interpretasiyaya tabe olan endogen anlayışlar
Tipologiya obyekti		Tipyaradan əlamətlər		Tipologiyanın əsasları		Apriori tipologiya
Eİ-in xüsusiyyətləri Eİ-in strukturu

Formalizasiyaya tabe olan endogen anlayışlar
Təsnifat əlaməti		Təsnifat obtektləri		Empirik qanunauyğunluq		Yaxınlıq ölçüsü
Sinif Təsnifat alqoritmi