Dərslik «Çİnar-çAP»

6. Əşyavi fəaliyyətin ümumi quruluşu

Müasir psixologiyamn anlayışlar sistemində fəaaliyyət kateqo-riyası mühüm yer tutur. Fəaliyyət dcdikdə insanın fəallığının özü-nəməxsus forması nəzərdə tutulur. Çox maraqlıdır ki, dilimizdə f о a 1 i у у ə t sözü elə f ə а 1 sözündən əmələ gəlmişdir.

İnsanın fəallığı müxtəlif formalarda, mosələn, omək, təlim və ya oyun formalannda özünü göstərir. Biz fəallığın bütün bu fonna-İannı - omək, təlim və ya oyunun xüsusiyyotlərini foaliyyət termi­ni ilə nəzərdən kcçirəcəyik. Bizi burada onlardan hor birinin xüsu-si cəhotləri deyil, ümumi cəhətləri maraqlandıracaqdır.

Fəaliyyət genetik cəhətdən əvvelcə praktik fəaliyyət kimi for-malaşmışdır, onun əsasında isə tədricən nəzəri fəaliyyət təşəkkül etmişdir.

Praktik foaliyyət oşyavi foaliyyotdir. «Oşyavi» sözünün psixo­logiyada dəqiq mənası vardır: praktik foaliyyət prosesində insan oşyalarla əməliyyat арапг, onları fəaliyyət prosesindo dəyişorək dork edir və xarici aləmi daha adckvat surətdə əks ctdirir. Belə fə-aliyyotə oşyavi foaliyyot deyilir.

Psixologiya elmi fəaliyyətin hansı cəhətlərini öyronir? Fərdi fəaliyyətin, eləcə də birgə qrup (kollektiv) fəaliyyətinin psixoloji baxımdan özünəməxsus strukturu vardır. Buraya nələr daxildir? Onların qarşılıqlı əlaqəsi necədir? Fəaliyyətin struktur vahidləri песо əmələ gəlir? Psixi proseslor, hallar vo xassolərin formalaşma-sı ve inkişafında fəaliyyətin rolu nədən ibarətdir və s. Psixologiya elmi bu kimi mühüm məsələləri öyrənir.

Başqa sözlə, psixologiya foaliyyətin subyektiv cəhətini və ya planını tədqiq edir; fəaliyyətin tədqiqi zamanı onu, birinci növbə-də, foaliyyətin motivləri, moqsədləri, bu prosesdə: sensor, persep-tiv, mnemik, iradi, emosional vo b. proseslərin, rolu funksiyaları, dinamikası maraqlandınr.

İnsanın foallığı iki formada özünü göstorir: xarici (fıziki) vo da-

41 xili (psixi) foallıq. Bu baxımdan fəaliyyət insanın daxili (psixi) vo xarici (fiziki) foallığının vohdoti kimi özünü göstorir. Demeli, foa-liyyot insanm dork olunmuş moqsodi ilo tonzim edilon daxili (psi­xi) vo xarici (fiziki) fəallığıdır.

Golin, indi bu torif əsasında fəaliyyətin strukturunu ümumi şokildə təsvir edok:

İnsanda müoyyən bir motiv əməlo gəlir. Onu təmin ctmok üçün insan öz qarşısına moqsəd qoyur və məqsodo müvafiq olaraq müəyyən işlər görmoyə başlayır.

İnsan öz məqsədini müoyyən bir konkrct şoraitdə həyata keçi-rir, şəraitdon asılı olaraq moqsodi hoyata keçirməyin üsullan mü-əyyon olunur: eyni bir iş konkret şəraitdən asılı olaraq miixtolif iisullarla icra cdilo bilor.

Bir cohoti do aydınlaşdıraq: fəaliyyətin moqsodi birdən-birə oldo cdilmir: insan, acloton öz qarşısına qoyduğu ümumi moqsodi konkrctləşdirir, onlan aralıq moqsədlərə və ya cari moqsədlorə bö-liiı: aralıq moqsodlərin xarakterindon asılı olaraq eyni bir fəaliyyət miixtolif formalar kosb edir. İnsan bu zaman isin noticolorini onun moqsodi ilo müqayisə edir, qiymotlondirir vo nöqsanları aradan qaldinr.

Biz insan foaliyyolinin hor bir növünü bu sxem osasinda tosvir edo bilorik. Golin fikrimizi konkretləşdirmək üçün fəaliyyotin tor-kib hissolori ilo ayn-aynliqda tanış olaq. Bu baxımdan aşağıdakıla-n qeyd edo bilorik: