Dərslik «Çİnar-çAP»

2. Oxşarlıq assosiasiyası. Hor hansi bifi
cismin qavramlmasi vo ya onun haqqinda tosovviir, ona oxşarı
başqa cisim təsəvvüriinii canlandırır. Dostumuza bonzoyon bin
adam gordiikdo, onun haqqinda tosovviir yaranir.

3. Əkslik assosiasiyasi. Bir-birino hor hansi

cohotdon oks olan cisim vo ya hadisonin qavramlmasi, onun haq-
qinda tosovviir, ya fikir, onlann surotlorinin şüurumuzda can-
lanmasina sobob olur. Gözol adam tosovvürii çirkin adam
təsovvürünü, qış təsovvürü yay təsovvüriinü omolo gotirir vo s.'l

Assosiasiyalann fizioloji osasını şərti reflekslorin miivoqqori rabitolorin yaranması təşkil edir. İ. P. Pavlov qcyd edirdi ki, mii-voqqoti sinir rabitosi heyvanlar alomindo vo bizim özümüzdo on miihiim fizioloji hadisodir. Bununla birlikdo o, psixioloqlann assosiasiya adlandırdıqları psixi hadisodir. Bu assosiasiyalar horokot vo işlərin, təsəvvürlorin, yaxud horf, söz vo fikirlorin bir-ləşmolorindən ibarot ola bilor.

Hafizonin qanunauyğunluqlarını mexaniki olaqolorlo -qıcıqlayıcıların assosiasiyasi ilo məhdudlaşdırmaq vo yalniz bununla izah ctmok sohvdir. insan hafizosini muxtolif cisim vo hadisolor arasındakı miirokkob daxili rabitolorin inikasi xarakterize cdir vo hom do hafizo tofokkiirlo six birlik hahnda coroyan cdir. Bununla yanaşı, hafizo proscslori osason miioyyon moqsodo

290

olmiş foal proseslərdir. Öyrənmə vo yaddasaxlamada, tan una b yadasalmada da bu məqsədəyönolmişlik daim üstün mövqe lliıır. Odur ki, hafizonin mahiyyotini ancaq mexaniki olaqolorin liranmasi ilo izah etmok kifayot deyildir. Ona göro do hafizonin lexanizmini aydınlaşdınnaq üçün miiasir dövrdo biokimyovi, lofiziki, elektrokimyovi vo s. nəzəriyyələr iroli siiriiliir, eksperi-ntlər keçirilir. Əlbottə, hafizonin mexanizmini tam doqiqliklo, i surotdo izah etmok gəlocoyin işidir. Lakin verilmiş qısa llumatdan aydin olur ki, istor diqqotin, istorso do hafizonin mad-I osasinda muxtolif xassoloro malik olan qıcıqlayıcılann tosiriilo imolo golon sinir proscslori durur.

3. Diqqot vo hafizonin növləri, onlann tosnifi
Diqqot vo hafizo miirokkob psixi hadiso kimi çoxcəhətli insan beliyyətinin biitiin saholorino xidmot cdir. Odur ki, onlan muxtolif bcyarlara goro tosnif etmok olar.

Hafizonin novlori ilk növbədo noyi yadda saxlayırıq, песо dda saxlayırıq vo no qodor miiddoto yadda saxlayırıq suallan ilo •I ıqodardır. Çünki hafizo do, diqqot kimi, insanin biitiin çoxcəhətli •aliyyətində iştirak ctdiyinə görə onun tozahiir formalan olduqea muxtolifdir. Odur ki, hafizonin növlərini bir песо istiqamotdo, ayn-•yrı meyarlara göro, tosnif ctmok olar:

1) hafizonin obyekti nodir - yoni insan noyi
yadda saxlayir? Bu, cisim vo hadisolordimi, fikirdirmi, horo-
kotdinni yaxud hisslor, emosiyalardirmi? Bundan asılı olaraq hafi-
lonin: obrazlı (surət), sözlü-montiqi, h о -
roki vo emosional növlori ayird edilir. Hafizonin bu
lövləri-hərokət hafizosi. emosional hafizo, surot hafizosi vo sözlü-
montiqi hafizo diqqotin do obyekti ola bilir. Yoni diqqotin bu
obyektlərin inikasında iştirakı insanin psixi fəallığını artinr vo
hafizonin qeyd edilon novlori daha dolğun olur, varlığı adekvat
lurotdo oks etdirir. Öz obyektinə göro diqqot do xarici vo daxili ola
bilor.

2) foaliyyotin moqsodindon, eloco do hafizo vo diqqotin
ixtiyari surotdo tonzim cdilmə səviyyosindən asılı olaraq hor iki
psixi hadisonin qeyriixtiyari vo ixtiyari novlori
forqlondirilir. Bu meyara goro diqqot qeyri-ixtiyari vo ixtiyari
olduğıı kimi hafizonin do qeyri-ixtiyari vo ixtiyari novlori ayifl] edilir.

3) materialın möhkomlonmosi vo yadda saxlanmaej

müddotindən asılı olaraq hafizonin q ı s a m Li d d о t I i J uzunmiiddotli vo operativ novlori qeyd edilir.

İstor hafizonin, istorso do diqqotin bu novlori mahiyyajj etibarilo, bir-biri ilo bağlı olsa da, onlann spesifik psixoloji mo/, munu olduğundan hor birini aynliqda nozordon kecirmok dahfj moqsodouygundur.