Dil denir. DİLBİLGİSİ Bir dili doğru konuşmayı ve yazmayı öğreten bilime DİLBİLGİSİ diyoruz. Ses

PARAGRAF

Paragraf, herhangi bir yazının bir satırbaşından öteki satırbaşına kadar olan bölümüne denir. Daha geniş bir ifadeyle paragraf "bir duyguyu,bir düşünceyi bir isteği, bir durumu, bir öneriyi, olayın bir yönünü, yalnızca bir yönüyle anlatım tekniklerinden ve düşünceyi geliştirme yollarından yararlanarak anlatan yazı türüdür. Kelimeler cümleleri,cümleler paragrafları, paragraflar da yazıları oluşturur. Paragraf bir yazının küçültülmüş bir örneğidir. Bu yönüyle yapı bakımından bir yazıya benzer. Nasıl yazıda giriş, gelişme, sonuç bölümleri varsa paragrafta da aynı bölümler vardır.

Cümle 

Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, hareketi ve olayları anlatan kelime ve kelime gruplarına cümle denir.

Yargı bildiren tek bir kelime kullanarak cümle oluşturabiliriz. Ancak tek bir kelime duygu düşünce ve isteklerimizi anlatmakta yeterli olmayabilir. Yargı bildiren bu kelimeye yardımcı olacak başka kelimeler kullanırız. Bu kelimeleri duygumuzu düşüncemizi, isteğimizi en iyi anlatacak şekilde sıralamalıyız.

Cümlenin Öğeleri

Kelimelerin cümledeki görevlerine cümlenin öğeleri denir. Bir cümlede üç çeşit öğe bulunur.

1. Yüklem : Cümlede yapılan işi, oluşu ya da eylemi bildiren kelimeye yüklem denir.
Yüklem cümlenin temel öğelerinden biridir. Genellikle cümlenin sonunda bulunur.
Annen sofrayı kurmaya hazırlandır (hazırlandı yüklem)

Cümlede Yüklemi Bulma Kuralı: Cümlede fiil veya ek fiil olan kelime ya da kelime grubu yüklem olur.

Yüklemsi fiilimsi olan söz gruplarına cümlecik, yüklemi fiil olan söz gruplarına da temel cümlecik denir.
Şebnem az önce koşarak bize geldi.
yan cümlecik temel cümle

2. Özne : Yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da bir oluş içinde bulunan varlığa özne denir.
Cümlede Özneyi Bulma Kuralı: Cümledeki yükleme insanlar için kim, diğer varlıklar için ne soruları sorulduğunda cevap veren kelime ya da kelime grubu öznedir.
Arkadaşın koştu. (Kim koştu? arkadaşın )


Özne Çeşitleri:
a. Gerçek Özne: Cümlede özne açık şekilde belli oluyorsa gerçek öznedir.
Dünya dönüyor (Kim dönüyor? dünya)
b. Gizli Özne: Bazı cümlelerde özne belirtilmez. Böyle durumlarda özneyi yüklemin sonundaki eke bakarak buluruz
Eşyaları alanlar yerine bıraktılar (Bırakanlar kim? Onlar)
c. Sözde Özne: Aslında özne olmadığı halde, özne gibi görünen kelimelerdir.
İnsanlar vapura doluştu. (Kim doluştu? insanlar - sözde özne)


3. Tümleç : Yüklemi tümleyen ya da kuvvetlendiren kelimelere tümleç denir.
Serpil kitabı yırttı. (Neyi yırttı? kitabı - tümleç)

Doğru Ve İyi Bir Cümlenin Özellikleri

1- Türkçe söz dizimi: “Özne, Tümleç, Yüklem” şeklinde olmalıdır.

Ör:
Çalıştım.
Ben çalıştım.
Ben bugün çalıştım.
Ben bugün çok çalıştım.
Ben bugün Türkçe dersine çalıştım.
Ben evde Türkçe dersine bugün çok çalıştım.
Ben yazılımız olduğu için bugün Türkçe dersine çok çalıştım.

2- Ayrıca bir cümlenin duru olması gerekir. Duruluk: Aynı cümlede gereksiz sözcük kullanılmamasıdır. Gereksiz sözcük kullanımı anlatım bozukluğudur.

Ör: Vakfa karşılıksız bağış yaptılar. “karşılıksız” kelimesi gereksizdir; çünkü bağış karşılıksız yapılan bir yardımdır.

3. Cümleye büyük harfle başlanır.

4. Cümlelerin sonuna nokta, soru işareti veya ünlem işareti konur.

5. Bu işaretlerden sonra gelen cümlelerin baş harfleri büyük yazılır.

Yüklemlerine Göre Cümle Çeşitleri

Yüklemlerin göre cümleler ikiye ayrılır:

a. Fiil Cümlesi : Yüklemi fiil olan cümlelerdir.
Sincap ağaca tırmandı.
b. İsim Cümlesi : Yüklemi isim soyundan olan cümlelerdir.
Paris güzel bir şehirdir.

Dizilişlerine Göre Cümleler

A. Kurallı Cümle : Yüklemi sonda olan cümlelerdir. Bu çeşit cümleler kurala uygun kuruldukları için kurallı cümle diyoruz.

Tarla, bereket yüklü bahara motor sesleriyle uyandı.
Karanlığından pırıl pırıl sabahlara silkindi.

B. Devrik Cümle : Yüklemi başta veya ortada olan cümlelerdir. Bu çeşit cümlelere devrik cümle diyoruz.
Silkindi karanlığından pırıl pırıl sabahlara.
Motor sesleriyle uyandı tarla, bereket yüklü bahara.

Anlamlarına Göre Cümle Çeşitleri

Yüklem anlamların göre cümleler beşe ayrılır.

1. Olumlu Cümle : Eylemin yapıldığı ya da işin olduğunu bildiren cümlelerdir.
Güneş akşamları erken batıyor.

2. Olumsuz Cümle : İşin ve eylemin yapılmadığını bildiren cümlelerdir. Olumsuz cümle, fiil cümlelerindeki yüklemin sonuna "-me" olumsuzluk eki şimdiki zaman kipinin sonuna geldiğinde daralır. "-mi, -mı, -mu, -mü" halini alır.
Hoca efendi hiç şaşmaz. Aysel kibar değildir.

3. Ünlem Cümlesi : Sevinç, korku, hayret ve üzüntü gibi duyguları anlatan cümlelerdir.
Vah vah, çok üzüldüm! Aa, sen ne yapıyorsun!

4. Soru Cümlesi : Bir işin, eylemin olup olmadığını soran, içeriğini araştıran cümlelerdir.
Sana kim baktı? Hangi oyuncuyu gördün?

5. Şart Cümlesi : Bir işin yapılmasını, bir başka işin yapılması şartına bağlı kılan cümlelerdir.
Parayı alırsam, doğru eve döneceğim.

KELİME ( SÖZCÜK )
Kural : Tek başına anlamı olan yada kendi başına anlamı olmadığı halde cümle içinde anlam bütünlüğü sağlayan ses yada ses topluluğuna KELİME denir. Hece yada hece topluluklarıyla oluşur.

Türkçe’de 8 çeşit kelime vardır : “İsim, sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem, fiil” Bunlardan isim ve fiil dildeki asıl kelimelerdir.

İsimler evrendeki bütün varlıkları, fiiller de bunların hareketlerini karşılar.
Kelimede Yapı Özellikleri

KÖK : Bir kelimenin, daha küçük parçalara ayrılmayan, anlamlı en küçük parçasına denir.
Kelimenin kökünün, kelimenin tamamı ile ilgili olmalıdır. Örnek: “Okul” kelimesinin kökü, “oku” fiilidir. Fakat bu kelimede “ok” kısmı da bir anlam taşır. Ama okul ile ok arasında bir ilgi yoktur.

Kökler iki çeşittir:

1. İsim Kökleri 2. Fiil Kökleri

İSİM KÖKLERİ : Bir varlığı, niteliği, ilgiyi veya duyguyu en kısa biçimde tanıtan köklere denir. Dört çeşittir:
a) Varlık kökleri : Çöl, yol, sıra, ev
b) Nitelik kökleri : İyi, güzel, kötü
c) Duygu kökleri : Ah, vah, tüh, ey
d) İlgi kökleri : Ben, sen, o, ile, için

İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur. Örnek: Karınca, kelebek, araba...

FİİL KÖKLERİ : Hareketleri, işleri anlatan köklere denir Örnek: Gel-, otur-, ver- 

Sesteş (Eşsesli ) Kökler : Kullanıldığı cümleye göre hem isim, hem fiil olabilecek köklere denir. Örnek: Yaz, kız, geç

GÖVDE : E n az bir yapım eki almış olan sözcüklere denir. Örnek: Uçak, gözlük, evci
YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER
1. Basit Sözcük : Hiç ek almayan veya yapım ekleri dışındaki ekleri almış olan sözcüklere denir.
Ev, yol, git, otur, evler, evi...

2. Türemiş Sözcük : İsim veya fiil köklerine çeşitli yapım ekleri getirilerek oluşan sözcüklerdir. Evli, yolluk, gergin, başla...

3. Birleşik Sözcük :İki veya daha fazla kelimenin birlikte kullanılmasıyla oluşan sözcüklerdir. Dedikodu, mirasyedi, Karaköy...

EKLER
Köklere getirilerek onların anlamlarını tamamlayan veya değiştiren parçalara ek denir.Ekler, tek başlarına anlamsızdır. Köklere getirilerek anlam kazanır. İki çeşit ek vardır:
1. Çekim Ekleri 2. Yapım Ekleri

ÇEKİM EKLERİ : Eklendiği kelimenin anlamını ve türünü değiştirmeyen, sadece cümledeki durumlarını belirten eklere denir.

YAPIM EKLERİ : Eklendiği köklerden yeni kelimeler türeten eklere denir. Yapım ekleri eklendiği kök veya gövdelerin her zaman anlamını değiştirir.

Yapım Ekleri

1. İsimden isim yapan ekler
2. İsimden fiil yapan ekler
3. Fiilden fiil yapan ekler
4. Fiilden isim yapan ekler

Çekim Ekleri
a) İsim çekim ekleri b) Fiil çekim ekleri
*İyelik ekleri *Kip ekleri
*Hal ekleri *Kişi ekleri
*Tamlama ekleri
*Çoğul ekleri

ÇEKİM EKLERİ

A) İSİM ÇEKİM EKLERİ

1.İYELİK EKLERİ : Eklendiği ismin karşıladığı varlığın kime veya neye ait olduğunu bildiren eklere denir: Ben-im, kitab-ı, araba-sı

2. HÂL EKLERİ : İsimlere gelerek onların durumlarını bildiren eklerdir Durum ekleri olarak da adlandırılır. Ev-i, ev-de, ev-den...
3. TAMLAMA EKLERİ : Ad tamlamalarındaki –ın, -in, -un, -ün ve –ı, -i, -u, -ü ekleridir.
4. ÇOĞUL EKLERİ : İsimlere gelerek onların sayısını çoğaltan –lar, -ler ekleridir. (Evler, okullar)

B) FİİL ÇEKİM EKLERİ

1. KİP EKLERİ : Gelmiş, gelir, gelecek)
2. KİŞİ EKLERİ: Fiillere, kip eklerinden sonra gelerek o işi kimin yaptığını belirten eklere denir.Geldi-m, okudu-n)


ANLAM BAKIMINDAN SÖZCÜKLER (KELİMELER)
GERÇEK ANLAM

Bir kelimenin herkes tarafından bilinen, tek başınayken de taşıdığı ilk anlamına denir. Buna sözlük anlamı ve temel anlamı da denir.

Karanlık: ışığın olmayan,ışıktan yoksun anlamına gelir. Bu kelimenin gerçek anlamıdır.

Örnek:
Işıklar sönünce karanlıkta kaldık. 
Soğuk su içtiği için hasta oldu.
Ayağı kayınca yere düştü. 
Bebeğin küçücük bir ağzı var.
Eve geldiğinde yüzü sapsarıydı. 
Böyle derin bir çukur hiç görmemiştim.
Taşıdığı paketler çok ağırdı.
MECAZ ANLAM

Bir kelimenin gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.

Sözcükler tek başınayken sadece gerçek anlamlı olabilirler. Hiçbir kelime tek başına mecaz anlam taşımaz. Mecaz anlamı cümle içerisinde kazanır.

Onun karanlık bir kişiliği var. ( karanlık gerçek anlamının dışında bilinmeyen, kötü anlamında kullanılmıştır.)

Evine vardığımızda bize çok soğuk davrandı. 

Bende politikaya soyunacağım.
Ortalıkta savaş kokusu var. 
Öğretmen öğrencilerine patladı.
Tatlı hatıralarla avunup durdu. 
Senin yüzünden azar işittik.
Bu iş ince hesaplarla yürüyor. 
Bu suçu örtmemiz doğru değil.
Çocuğu kavgada iyice benzetmişler. 
Bize boş gözlerle bakıyordu.

Yemeğini büyük bir iştahla yedi. (gerçek)

Kitapları büyük bir iştahla okuyor. (mecaz)

Not: Bir çok kelimenin birden çok gerçek anlamı vardır. Biz onlara “sesteş” kelimeler diyoruz. Sesteş kelimeler mecaz anlamlı değildir.

Yüz, aç, sağ, daire, bağ, satır vb.