| II növ təyini söz birləşməsi şəklində olanlar: Birinci tərəfi heç bir qrammatik-morfoloji əlamət qəbul etmir, ikinci tərəfi isə məsubiyyət şəkilçisi ilə işlənir. Adətən bütöv bir şəkildə cümlə üzvü olur və tərkibinə söz daxil etmək olmur. Bu birləşmələr mənasına görə ümumilik, mücərrədlik bildirir. Ona görə də mürəkkəb idarə adları daha çox bu birləşmələrlə ifadə olunur [16, s.49]. Məsələn, Abşeron Rayon İcra Hakimiyyəti, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Azərbaycan Milli incəsənət Muzeyi, Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi və s. Bununla yanaşı, ktematonimlərin digər qrupları da ikinci növ ismi birləşmə şəklində əmələ gəlməsini müşahidə edirik. Məsələn, “Şərq qapsı”, “Ədəbiyyat qəzeti”, “Xalq qəzeti”, “Azərbaycan müəllimi”, “İslam həqiqətləri” (qəzet adları), “Bilik günü”, “Daxili Qoşunlar günü”, “Silahlı Qüvvələr günü”, “Çiyələk mürəbbəsi”, “Xiyar turşusu” və s. İkinci növ təyini söz birləşmələri şəklində olan ktematonimlər əsasən isim+isim modelində yaranırlar. Tərəfləri başqa nitq hissələrinə aid olan ikinici növ təyini söz birləşmələri də substantivləşərək yanaşma və uzlaşma əlaqəsinə girərək bu birləşməni yaradırlar. Məsələn, “Sevinc buxtası”(film), “Kənd səhəri” (S. Vurğun), “Dan yeri” (Bəxtiyar Vahabzadə) və s.
İkinci növ təyini söz birləşmələri şəklində olan ktematonimlərin tərəflərinin ifadə vasitələri birinci növ təyini söz birləşmələri şəklində olan ktematonimlər ilə müqayisədə məhdudur. Ancaq tərəflərinin quruluşca növünə və ifadə olunduğu xüsusi isimlərə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
1) Birləşmənin birinci tərəfi sadə sözlərlə ifadə olunanlar: “Anam gəlini”, “Dəniz gəzintisi” (Səməd Vurğun), “Ailə şəcərəsi” (sənədli film), “Vətən sevgisi” (bədii film), “Cümə məscidi”, “Qız qalası”, “Qardaş piri”, “Dərə piri”, “Dünya Bankı”, “Tava kababı” və s.
2) Birləşmənin birinci tərəfi düzəltmə sözlərlə ifadə olunanlar: “Gündəlik Bakı” qəzeti, “Sevgililər günü”, “Neftçi portreti”, “Yurdsuz ailə” , “Qaçqın qız” (rəsm əsərləri), “Təhlükəsizlik Şurası”, “Mübarizlik zirvəsi”, “Tədqiqatçı ömrü” (sənədli filmlər), “Xoşbəxtlik qayğıları” (kino), “Oxucu məktubu” (Bəxtiyar Vahabzadə)və s.
Dostları ilə paylaş: |
