Diyanet iŞleri başkanliğI

7. Allah ve Rasulune verdikleri sözde durmamaları

“Hani İsrailoğullarıdan, "Allah'tan başkasına kulluk etmeyin, anneye-babaya, yakınlara, yetimlere ve yoksullara iyilikle davranın, insanlara güzel söz söyleyin, namazı dosdoğru kılın ve zekâtı verin" diye kesin söz almıştık. Sonra siz, az bir bölümünüz dışında yüz çevirdiniz ve (hâlâ) çevirmektesiniz. Hani sizden "Birbirinizin kanını dökmeyin, birbirinizi yurtlarınızdan çıkarmayın" diye kesin söz almıştık. Sonra sizler bunu onaylamıştınız, hâlâ da (buna) şahitlik etmektesiniz.⁷¹⁶

“Sizden kesin bir söz almış ve Tur dağını üstünüze yükseltmiştik (ve demiştik ki:) "Size verdiğimize sımsıkı yapışın ve onda olanı (hükümleri sürekli) hatırlayın: umulur ki sakınırsınız." Siz ise, bundan sonra da yüz çevirdiniz. Eğer Allah'ın üzerinizdeki fazlı (lutuf ve ihsanı) ve rahmeti olmasaydı, siz gerçekten kayba uğrayanlardan olurdunuz.”⁷¹⁷

Aynı olay Kitab-ı Mukaddes'te daha farklı ele alınmış olmasına rağmen, yine de o manzara canlandırılmıştır: "Ve Sina Dağı bir duman haline geldi. Çünkü Rab, O'na ateş içinde indi ve oradan ocaktan çıkan duman gibi bir duman yükseldi ve bütün dağ sarsıldı" (Çıkış 19: 18). "Ve bütün kavim gökgürültüleri, şimşekleri, boru sesini ve dağdaki dumanı gördüler. İnsanlar bunu görünce geri çekilip uzaklaştılar. Ve Musa'ya dediler ki: "Bizimle konuş seni dinleriz; fakat Tanrı bizimle konuşmasın, yoksa ölürüz." (Çıkış 20: 18-19.)⁷¹⁸

8. Cumartesi yasağına uymamaları

Andolsun, sizden Cumartesi (günü) haddi aşanları elbette biliyorsunuz. İşte biz, onlara: "Aşağılık maymunlar olunuz" dedik. Bunu, hem çağdaşlarına, hem sonradan gelecek olanlara 'ders verici bir ceza,' takva sahipleri için de bir öğüd kıldık.⁷¹⁹

İsrailoğulları'ndan sürekli bir ahid ve "Benimle sizin aranızda nesiller boyu sürecek bir işaret" olmak üzere Sebt'e (Cumartesi) uymaları istenmişti. "Altı gün iş yapılabilir; fakat yedinci gün Rabb'a mahsustur ve Sebt günüdür. Kim Sebt günü iş yaparsa, mutlaka öldürülecektir." (Çıkış 31: 12-17) Fakat İsrailoğulları dinî ve ahlâkî yönden bozulunca bu yasağı açıkça işlemeye ve Cumartesi günü iş yapmaya başladılar.

Bu olay ayrıntılı bir şekilde A'raf Suresi'nde 163-166 ele alınmıştır. Olayın ne olduğu konusunda görüş ayrılıkları vardır. Bazıları onların fiziksel olarak maymuna çevrildikleri görüşündedirler; bazıları ise onların o zamandan itibaren maymun gibi davranmaya başladıklarını söylerler. Fakat Kur'an'ın ifadesi, bunun fiziksel bir değişme olduğuna işaret eder. Onların mevcutları maymuna çevrilmiş, azabın en şiddetlisini çekmeleri için zihinleri insan olarak bırakılmıştır.⁷²⁰

“Bir de onlara deniz kıyısındaki şehri (n uğradığı sonucu) sor. Hani onlar cumartesi (yasağını çiğneyerek) haddi aşmışlardı. 'Cumartesi günü iş yapma yasağına uyduklarında', balıkları onlara açıktan akın akın geliyor, 'cumartesi günü iş yapma yasağına uymadıklarında' ise, gelmiyorlardı. İşte biz, fıska sapmaları dolayısıyla onları böyle imtihan ediyorduk. Onlardan bir topluluk: "Allah'ın kendilerini yıkıma uğratmak veya şiddetli bir azaba uğratmak istediği bir kavme ne diye öğüt veriyorsunuz?" dediğinde "Rabbinize karşı bir özür için ve bir ihtimal sakınabilirler, diye" dediler.

Kendilerine hatırlatılanı unuttuklarında ise, biz de kötülükten sakındıranları kurtardık. Zulme sapanları yaptıkları fısk dolayısıyla pek zorlu bir azab ile yakalayıverdik. Onlar, kendisinden sakındırıldıkları 'şeyi yapmada ısrar edip başkaldırınca' onlara: "Aşağılık maymunlar olunuz" dedik.”⁷²¹

"Sebt (Cumartesi)" İsrailoğulları için, haftanın kutsal günüdür. Rabb, Musa'ya "İsrailoğullarına söyle, benim sebt günlerimi gerçekten tutacaksın, çünkü o, sizinle benim aramda nesillerdir süren bir alemettir... Onu bozan muhakkak öldürülecektir, o günde her kim iş işlerce o can, kavminin içinden atılacaktır... Ve nesillerince sebti ebedi bir ahit olarak İsrailoğulları tutacaklar." (Çıkış, 31: 12-16) Fakat evlerde ateş yakarak, kölelerini ve cariyelerini kullanarak ve dünyalık herhangi bir iş için verilen ölüm cezalarını bu günde ifa ederek bu anlaşmaya karşı geldiler. O kadar ki, Peygamber Yeremya (M.Ö. 628-586)'nın devrinde yüklerini bilhassa cumartesi günü Kudüs'ün kapılarından geçirerek taşırlardı. Ve bu yüzden Yeremya peygamber "Eğer beni dinlemezseniz, o zaman onun kapılarında ateş tutuşturacağım ve Yeruşalim saraylarını eritip bitirecek ve sönmeyecek" diyerek onları tehdit etmek zorunda kalmıştı. (Yeremya 17: 21-27) Aynı şekilde peygamber Hezekiel (M.Ö. 595-536)'da tüm bir ulus olan Yahudilerin Rabbın sebtine karşı gösterdikleri hürmetsizliği "milli bir cürüm" olarak ilân etmişti. (Hezekiel, 20: 12-24). Bu alıntılardan da anlaşılıyor ki, Kur'an'ın bu ayetinde mevzubahis olan Sebt gününe karşı lakaytlık büyük bir ihtimalle bu dönemde olmuştur.⁷²²

9. işledikleri günahlar

“Sonra (yine) siz, birbirinizi öldürüyor, bir bölümünüzü yurtlarından sürüp -çıkarıyor ve günah ve düşmanlıkla aleyhlerinde ittifaklar kuruyor ve size esir olarak geldiklerinde onlarla fidyeleşiyorsunuz. Oysa onları çıkarmanız, size haram kılınmıştı. Yoksa siz, Kitabın bir bölümüne inanıp da bir bölümünü inkâr mı ediyorsunuz? Artık sizden böyle yapanların cezası, dünya hayatında aşağılık olmaktan başka değildir; kıyamet gününde de azabın en şiddetli olanına uğratılacaklardır. Allah, yapmakta olduklarınızdan gafil değildir. İşte bunlar, ahirete karşılık dünya hayatını satın alanlardır; bundan dolayı azabları hafifletilmez ve kendilerine yardım edilmez.”⁷²³

SONUÇ

“Kur’an’da Kavimlein Helak Olma Sebepleri” adlı çalışmamızda “Var olan bir şeyin yok olması, elden çıkması, değişim ve bozulma yoluyla yok olması, ölmesi” anlamına gelen helak kavramını anlattıktan sonra helak olan Nuh, Ad, Semud, Lut, Şuayb, Sebe, Tubba, Antakya kavminin, Firavun ve tabilerinin helak olmasının ve İsrailoğullarına gelen azab-ı ilahinin sebeplerini araştırdık.

Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu kavimlerin üç temel sebepten dolayı helak edildiği sonucuna vardık. Bu sebepler şunlardır.

1. 
   Tevhid İnancında bozukluk
   

Helak olan kavimlerin çoğu putperestti. Nuh, Ad, Semud, Şuayb kavmi Allah’a ortak koşan toplumdu. Bunlar atalarının dinine, putperestliğe körü körüne inatla bağlı olan topluluklardı. Kendilerine gelen peygamberin “Ey kavmim Allah’a kulluk edin. Sizin ondan başka ilahınız yoktur. Hala korkup sakınmayacak mısınız?, Rabbinizden bağışlanma dileyin” çağrısına kulak asmadılar ve Allah’ın ayetlerini bile bile inkar ettiler. Küfürlerinde aşırı derecede inat ettiler ve peygambere ve onun davetine tamamiyle önyargıyla yaklaştılar. Bu önyargı onların inkarını artırdığı gibi sapık inançlarında ısrar etmeye sebep oldu.

Ayetlerde Lut kavminin putperestliğinden bahsedilmezken onların inkarcı bir toplum olduğu belirtilir. Bu meyanda Lut kavminin allah’a inanmayan ateist bir toplum olduğunu söylemek mümkün olsa gerektir.

Peygamber putlara tapmamayı tavsiye ettiğinde ve onların hiçbir fayda ve zararının olmadığını balirttiğinde bunu kendi ilahlarına karşı yapılan bir hakaret olarak algıladılar ve Hud kavmi gibi peygamberin ilahları tarafından çarpılacağını dahi iddia ettiler.

İnkarın zirve noktasını belki Firavun göstermiştir. O halkını toplayarak “Ben sizin en büyük Rabbinizim” diyerek kendisinin ilah olduğunu iddia etti ve halkı da ona taptı.

İnkara götüren sebeplerin başında körü körüne bağlılık, kibir ve gurur, cehalet, samimiyetsizlik, gaflet, kalplerin mühürlenmesi, peygambere karşı duyulan kin ve düşmanlık gibi hususları zikredebiliriz.

2 . Peygambere karşı çetin bir mücadeleye girişme

Helak edilen toplumların diğer bir ortak özellikleri ise kendilerine Hak olarak mucizelerle gönderilen peygambere ve onun davetine karşı aşırı bir tepki ve reaksiyon göstererek bu davetin önüne geçmek için ellerinden gelen gayreti göstermeleri olmuştur.

Hepsi de mucizeleri bizzat görseler bile peygamberi açıkça yalanladılar ve onun peygamberliğinden şüphe ettiler. Semud kavmi gibi mucize olarak gönderilen deveyi öldürmede hiç tereddüt etmediler. Onun anlattıklarının gerçek olmadığını savundular. Peygamberi sıradan alalade bir beşer olarak gördüler. Kendileri gibi bir beşerin peygamber olabileceğine ihtimal vermediler. Kendilerine peygamber olarak bir meleğin gelmesi gerektiğini belirterek peygamberi reddettiler, yalanladılar. Peygambere bir çok mesnedsiz iddialarda bulundular. Bazen ona deli, bazen, uğursuz, bazen, küstah, bazen, şımarık, bazen, sapık, bazen büyülenmiş, bazen sihirbaz dediler. Peygamber ve ona inananlarla daima alay ettiler. Onları sürgün etmekle, kendi ilahlarının çarpmasıyla, taşlamakla ve hatta öldürmekle tehdit ettiler.onlara karşı kendilerini büyük ve üstün görerek kibirlendiler. Peygamberi ve müminleri öldürmek için çaba sarfettiler, tuzak kurdular. Onlara dayanılmaz eziyet ve işkenceyi reva gördüler. Fırsat bulduklarında inananları öldürmekten geri durmadılar. İnananların ibadet özgürlüğünü ellerinden alarak ibadet etmelerine fırsat ve ruhsat vermediler.

3. Ameli veAhlaki bozukluk

helak olan kavimlerin hepsi amelive ahlaki bozukluk içerisindeydiler. Hepsi de yeryüzünde kibirlenen, haddi aşan, zulmeden, fesat çıkaran, günah işleyen, asi olan, insanların hidayetine engel olmaya çalışan ve dalalete sevkeden toplumlardı. Bazı kavimleri özellikle bazı ahlaksızlılarda had safhaya vardığı ve bu yönleriyle nam saldıkları görülür. Şuayb (as)’ın kavmi ticaretteki ahlaksızlıklarıyla, insanları alışverişte aldatmalarıyla, Lut kavmi yol kesme, homoseksüellikleri ve cinsel sapıklıklarıyla öne çıkan, nam salan ahlaksız toplumlardı.

Helak olan kavimlerin ortak özelliklerinden birisi de hepsinin peygamberleri tarafından başlarına gelecek azabı bizzat kendi ağızlarıyla peygamberden istemeleri olmuştur.

Sonuç olarak Allah’ın bir toplumu helak etmesi için onlarda bulunması gereken yukarıda saydığımız üç temel sebebin bir araya gelmesi gerekir. Bu üç temel sebep bir toplumda bulunuyorsa o toplumun helak edilmesi mümkündür. Yani bir toplumda tevhid inancında bozukluk olursa, Hak dine karşı onu yok etmek ve onun önüne geçmek için mücadeleye girilirse ve toplum ahlaki ve ameli olarak çökmüşse bu toplumun helak edilmesi çok yakındır. Helak olan kavimlerin hepsinde bu üç ortak sebebin biraraya geldiği görülmektedir. Buna binaen biz tarihten ve Kur’an’ın haber verdiği bu kavimlerin akibetlerinden ibret alarak onların düştüğü hatalara düşmememiz gerekir.

KAYNAKÇA

Abdullah Muhammed b. Yezid El-Kazvini İbn Mâce, Es-Sünen, Beyrut?,

Ali Aslan, Hülasatü’t-Tefsir- Büyük Kuran Tefsiri, Aslan yay. İstanbul?

Ahmet Özgen Peygamberler Tarihi Salih (as), www.islamicfreeware.de.vu internet adresi

Ahmed Mustafa El-Meraği, Tefsiru’l-Meraği, (cilt 1-10), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1998

Abdulvahit Metin, Mufassal tefsir, İQRA CD’si

Abdullah Parlayan, Özlü Tefsir, İQRA CD’si

Ali Sayı, Firavun, Hâmân ve Karun Karşısında Hz. Musa, İz yay.

Abdülkerim Süruş, Peygamberler Aydınların Önderleri, Kıyam yay.

Ahmet Lütfi Kazancı Peygamberler Tarihi, 1, 2, 3, , Nil A. Ş. Yay.

Ahmet Behçet, Peygamberler Tarihi, Uysal Kitabevi yay.

Afif Abdülfettah Tabbara, Kur'an'da Peygamberler ve Peygamberimiz Gonca yay.

Ali Sayı, Firavun, Hâmân ve Karun Karşısında Hz. Musa İz yay.

A. Lütfi Kazancı, Kur'an'ın Tanıttığı Peygamberler Nil A. Ş. İstanbul

Alaeddin Ali b. Muhammed b. İbrahim el-Bağdadi Eş-şehir El-Hazin, Tefsiru’l-Hazin, Daru’l-kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1995

Abdulvahhab en-Neccâr, Kasasu'l-Enbiyâ, Beyrut?

Bahadır Kurbanoğlu, Mısır Medeniyeti ve Hz. Mûsa,Haksöz, 67-68 (Ekim-Kasım 1996)

Bahaeddin Sağlam, Kur'an Kıssaları Tebliğ yay.

Beşir İslâmoğlu, İslâmî Hareketin Tarihî Seyri, İstanbul?

Beşir İslâmoğlu, İslâmî Hareketin Tarihî Seyri, Denge yay.

Bünyamin Ateş, Peygamberler Tarihi, Nesil Basım Yay.Celâl Ediz, Üç Bin Yıllık Mucize Gerçeğe Doğru, 2, 1984

Celaleyn, Tefsir-i Celaleyn, Dar-u İbni Kesir, Beyrut 1998,

Cemil, Akıncı Hızır'ı Arayan Peygamber, , Sinan yay. Ebu’l-Hüseyin İbnü’l-Hacac Müslim, Sahihu Müslim, Beyrut?

Ebu İsa Muhammed b. İshak b. Serve Tirmizî, Es-Sünen, Beyrut?

Ebu’l-Fida İsmail İbni Kesir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Daru’l-Fikr, Beyrut 1966

Ebu Cafer Muhammed b. Cerir Et-Taberî, Târîhu’r-Rasûl vel-Mulûk- Tarhu’t-Taberi, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1987

Ebu’l-Ala el- Mevdudi, Tefhimu’l-Kuran, (cilt 1-7), İnsan yay. İstanbul 1997

Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed Ebi Şeybe, El-Kitabu’l-Musannef fi’l-Ehadisi ve’l-Asari, Daru’l-Kutübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995

Ebu Bekir Abdurrezzak b. Hemmam Es-San’ani, El-Musannef, Mektebetü’l-İslamiyye, Beyrut 1983

Ebu’l-Fida İsmail İbni Kesîr, Kasasu'l-Enbiyâ, Daru’l-fikr, Beyrut 1982

Ebu Muhammed El-Hüseyin b. Mesud El-Ferra El-Beğavi, Mealimü’t-Tenzil fi’t- tefsiri ve’t-Te’vil, Daru’l-Fikr, Beyrut 1986

Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kuran Dili, (cilt 1-9), Şura yay, İstanbul 1993

Ez-Zirikli, Kâmûsû'l-A'Iâm, VI, 4244;

Ebu Cafer Muhammed b.Cerir Et-Taberi ,Tarihu’t-Taberi, Daru’l-Kutübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987

Es-Sa'lebi, el-Arâis, Mısır 1951, s. 164; M. Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, Ankara 1990

Ez-Zemahserî, el-Kesşâf, Kahire 1977

Ebu’l-Hasan b. Muhammed b. Habib El-Maverdi, En-Nüketü ve’l-uyun- Tefsir-i Maverdi, Müessesetü’l-Kutubi’s-Sekafiyye, Beyrut 1978

Ebu'l Hasan en-Nedvî, Peygamberlerin Hayatı, Risale yay.

Ebu'l Hasan en-Nedvî, Peygamberlerin Kıssaları Arslan yay

Ebu Tahir b. Yakub El-Feyruzabadi, Et-tenviru’l-Mikbas min tefsir-i İbni Abbas, Daru’l-Fikr, Beyrut 1995

Fahreddin Razi, Mefatihu’l-Gayb (Tefsir-i Kebir), Akçağ yay. Ankara 1991

(Hâkim, el-Müstedrek, I, 563).

H. İbrahim Acıpayamlı, Peygamberlerin Mucizeleri, Tuğra yay.

Haluk Nurbaki, Bakara Suresi Yorumu, , Damla yay.

Harold Ingrams, Arabia and Isles, London, 1946,

İbn Sa'd, Et-Tabakâtû'l-Kübrâ, Beyrut?,

İbn Kuteybe, Kitabü'l-Maârif, Beyrut 1970

İbn Asakir, Tarih, Beyrut, 1979,

İmam Kurtubi, El-Camiu li Ahkami’l-Kuran, (terc. M. Beşir Eryarsoy), Buruç yay. İstanbul1988

İbn Kesir, Hadislerle Kur'an-ı Kerim Tefsiri, , Çağrı Yay.

İzzeddin Ebi’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b. Abdulvahid Eş-Şeybani İbnul-Esîr, el-Kâmü fi't-Tarih, Daru’l-Fikr, Beyrut 1979

İdris Şengül, Kur'an Kıssaları Üzerine Işık yay, İstanbul

İbn Asakir, Tarih, Beyrut 1979

İlhami Ulaş, Peygamberler Tarihi, Osmanlı yay.İstanbul

İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, Akçağ yay. c.1-18, İstanbul?

İbn-i Kesir, El-Bidaye, c.1, s. 305, Nureddin Ali b. Ebi Bekir Heysemi , Mecmeu’z-zevaid, Daru’l-Fikr, Beyrut 1994

İzzet Derveze, Et-Tefsiru’l-Hadis, Ekin yay. İstanbul 1997, c.1, 334

Malik b. Enes, El-Muvattâ, Kahire?, Kelâm 22; Ahmed bin Hanbel, El-Müsned, Beyrut?

Muhammed b. Yusuf Ebu Hayyan El-endülüsi, Et-tefsirü’l-Muhit, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1993,

Muinuddin Muhammed emin El-Hirevi, Mearicü’n-Nübüvve- Altıparmak peygamberler tarihi, (Osmanlıcaya çeviri Muhammed b. Muhammed Efendi Altıparmak), Bereket yay. İstanbul 1976

Muahmmed Süleyman Abdullah El-Askar, Zübdetü’t-Tefsir min fethi’l-Kadir, Daru’l-Müeyyide, Cidde 1997

M.Ali Sabûni, en-Nübüvve vel-Enbiyâ, Dımaşk 1985

Muhammed Yusuf Eş-Şeybani El-Endülüsi, El-Bahrü’l-Muhit fi’t-Tefsir, (1-10cilt) Daru’l-Fikr, Beyrut 1992

Muhammed İsmail El-Buhârî, Sahihu’l-Buhari, Beyrut 1993,

Mahmut Toptaş, Kur'an-ı Kerim Şifa Tefsiri, Cantaş yay.

Mehmed Vehbi, Hulâsatü'l-Beyan Fî Tefsîri'l-Kur'an, Üçdal Neşriyat,

Muhammed Hüseyin Fadlullah, Min Vahyi'l Kur'an, , Akademi yay.

Mevdudi, Kur'an'da Firavun, , Çizgi yay.

Mehmet Kubat, Kur'an'da Tevhid, Şafak yay.

M.Said Şimşek, Peygamberler Tarihi, İqra cd’si

Mevdudi, Kur'an'da Firavun Çizgi yay.

M. Hüseyin Fadlullah, Kuram ve Eylem, Akademi yay

Mustafa Necati Bursalı Peygamberler Tarihi, , Ölçü yay.

Mehmet Dikmen Peygamberler Tarihi, , Cihan yay.

Muhammed el-Habeş, Peygamberlerden Kıssalar İklim yay

Muhammed Ali Sâbûni, Peygamberlik ve Peygamberler Kültür Basın Yayın Birliği yay.

M. Solmaz, İ. L. Çakan, Kur'an-ı Kerim'e Göre Peygam. ve Tevhid Mücadelesi, Nesil/Ensar yay.

Mevdudi, Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hz. Peygamber'in Hayatı, Pınar yay.

M. Sait Şimşek, Kur'an Kıssalarına Giriş Yöneliş yay.

Mehmet Faruk Bayraktar, Kur'an Kıssaları Üzerine Bir Araştırma Mar. Ün. İlahiyat Fak. Vakfı yay.

Murat Kayacan, Mûsa ve Zorba Fir’avn Haksöz sayı, 31 (Ekim 93), s. 33-38

M. Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, TDV. Yay. Ankara 1992

Mesudi, Ahbaru’z-Zaman, Mısır, 1956

M. Ali Sabuni, Ahkam Tefsiri, Şamil yay. İstanbul 1984,

Muhammed b. Ali b. Muhammed Şevkani, Neylü’l-Evtar, Daru’l-Marife, Beyrut 1998, c.7, s.145-148

Muhammed Hüseyin b. Mesud El-Ferra El-Bağavi, Muhtasaru tefsiri’l- Beğavi, (ihtisar eden Abdullah b. Ahmed b. Ali Ez-Zeyd), Mektebetü’l-Mearif, Riyad 1416

Nasiruddin Ebi Said abdullah b. Ömer b. Muhammed El-Beydavi, Tefsiru’l-Beydavi- Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Tevil, Daru’l- kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1999

Nuri Tok, Kur'an'da Sünnetullah ve Helak Edilen Kavimler, Etüt yay.

Necati Kara Kur’an’a Göre Hz. Musa, Firavun ve Yahudiler

Philby, The Empty Quarter, London 1933.

R.H. Kirnan, The Unveiling of Arabia,London, 1937

Ramazan Ayvalı, Peygamberler Tarihi Ansiklopedisi, İhlas matbaacılık, İstanbul?

Safvet Senih, Peygamberler Nil A.Ş. yay. İstanbul

Sargon Erdem, Kazıklar Sahibi Firavun Zafer, sayı 114

Seyyid Kutub, Peygamberlerin Hayatı Ravza yay.

S. Kutub-Abdülkadir Cûde es-Sahhar Peygamberlerin Hayatı, , İslamoğlu yay.

Seyyid Kutup, Fi zilali’l-Kuran, Hikmet yay. İstanbul ?,

Tirmizî, Tuhfetu’l-Ahvezî, Beyrut?

Ömer Tellioğlu, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, şamil yay. İstanbul 1991

Vehbe Zuhayli, Tefsiru’l-Münir, (cilt 1-15), Bilimevi yay. İstanbul 2003

Yusuf Aydın, Mûsa ve Karşıt Güçler Haksöz sayı, 58 (Ocak 1996), s. 41-47

Vehbe Zuhayli, Et-Tefsiru’l-Veciz, Daru’l-Fikr, Dımeşk 1416

www.islamicfreeware.de.vu, Peygamberler tarihi, Hz. Şuayb

Yakut el-Hamevi, Mu'cemü'l-Büldan, Beyrut 1956

Zehra Rahneverd, Musa'nın Kıyâmında Yol Arkadaşı, Endişe yay.

Zübeyir Yetik, Kötülük Odakları, Firavun, Beyan yay

1 Haakka, 29

2 Bakara, 205

3 Nisâ, 176

4 Mü'min, 34

5 Câsiye, 24

6 En'âm, 26

7 Meryem, 98; Kaf, 36

8 A'râf, 155

9 A'râf, 173

10 Bakara, 195

11 İmam Kurtubî, El-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’an, (Terc. M. Beşir Eryarsoy), Buruç yay. İstanbul 1998 c.2, s.361-362; Ebul Fida İsmail İbn Kesir, Tefsirü’l-Kur’ani’l-Azim, Daru’l-Fikr, Beyrut 1966, c.I, s.229

12 A’râf, 64

13 (8/Enfâl, 54)

14 Zâriyât, 41-42

15 Zâriyât, 43-45

16 Kamer, 34

17 Hicr, 73-75

18 Hûd, 82-83

19 A’râf, 165-166

20 Mâide, 60

21 Meryem, 73-75

22 A’râf, 59-64

23 A’râf, 65-93

24 A’râf, 94-95

25 A’râf, 103-136

26 Yûnus, 90-91

27 Mü'min, 85

28 Nisâ, 18

29 Mü'min, 84-85

30 A’râf, 53

31 Ahzâb, 66-68

32 Yûnus, 44; Enfâl, 51; Ra’d, 31; Rûm, 41; Şûrâ, 30; Saffât, 39; Şems, 14; A’râf, 147; En’âm, 70; Vâkıa, 24; Şems, 9-10).

33 Ra’d, 7; Fâtır, 24; Nahl, 36; Hicr, 10; Kasas, 47; Tâhâ, 134; Nisâ, 165, Mâide, 19; Nahl, 35-36.

34 Şuarâ, 208-209; En’âm, 130-131; İsrâ, 15; Tâhâ, 133-134

35 Sâd, 14, 16; Kaf, 12-14; Şuarâ, 5, 136; Yâsin, 30, 48; En’âm, 33; A’râf, 77...).

36 A’râf, 38; Sâd, 61; Ahzâb, 30-32; Mü’min, 46-47; Sebe’, 31-33; Kasas, 63; A’râf, 86, 90; Yûnus, 83; Tevbe, 34; Hûd, 116).

37 Sebe, 45; Mü’min, 21, 82; Rûm, 9; Fussılet, 15-16; Meryem, 73-74; Enfâl, 19; Bakara, 249; Kasas, 76-82; Kâlem, 17-33

38 En’âm, 6; A’râf, 94-95; Yûnus, 13-14; İsrâ, 16; Kehf, 59; Meryem, 73-75; Hacc, 45

39 A’râf, 182-183; Ra’d, 32; Hacc, 44, 48; Mü’minûn, 54-56; Âl-i İmrân, 178

40Secde, 21; A’râf, 130; En’âm, 42; Zuhruf, 48; Secde, 21; Rûm, 41; En’âm, 42-44; A’râf, 94-95

41 Mâide, 65-66; Nisâ, 110; Nahl, 119; En’âm, 43, 48; Neml, 11, 46; Yûnus, 98; Saffât, 148

42 Yûnus, 90-91; Nisâ, 18; Mü’min, 84-85

43 /Şuarâ, 69-74; Hûd, 109; Saffât, 69-70; Bakara, 170; Mâide, 104; Mü’min, 24; Hûd, 62, 87; A’râf, 70

44 Kamer, 11-12

45 İsrâ, 69; Zâriyât, 41

46 Hacc, 1; Zilzâl, 1

47 Âl-i İmrân, 124

48 Tevbe, 40

49 Fetih, 4, 7

50 Enbiyâ, 70

51 Ramazan Ayvallı,