Dövlət və bələdiyyə idarəetməsinin müasir problemləri

Mezosəviyyədə  isə  bələdiyyə  mülkiyyəti  bələdiyyə  təsərrüfatı  sahələrinin 
formalaşdınlmasmı  və  onlann  pioritet  inkişaf  istiqamətlərini  təmin  edən  ərazi 
qurumu  səviyyəsində  götürülür.  Burada  bələdiyyə  mülkiyyətinin  təkrar  istehsal 
funksiyası  daha  çox  diqqəti  cəlb  edir.  Bələdiyyə  mülkiyyəti  obyektlərinin  təkrar 
istehsalı, məhz bələdiyyə təsərrüfatımn fəaliyyəti prosesində baş verir. 
Bələdiyyə  mülkiyyətinə  mikrosəviyyədə,  yəni  aynca  olaraq  bələdiyyə 
müəssisələri  və  təşkilatlan  səviyyəsində  baxıla  bilər.  Bu  hüdudda  bələdiyyə 
mülkiyyəti  özünəməxsus  xüsusiyyətləri  əks  etdirir.  Həmin  xüsusiyyətlər 

---

68 
 
aşağıdakılardan ibarətdir: 
- 
bələdiyyə müəssisələri gəlirsiz fəaliyyət göstərə bilər; 
- 
onlar  əhali  üçün  maddi  nemətlərin  istehsalı  və  xidmətlərin  göstərilməsi 
prosesini müəyyən nisbətdə tənzimləyə bilər. 
Qeyd etdiyimiz bütün bu xüsusiyyətlər bələdiyyə mülkiyyətinə ictimai səciyyə bəxş 
edir.  Bələdiyyə  mülkiyyəti  obyektlərinin  çoxsəviyyəli  və  mürəkkəb  xarakteri  ilə 
bərabər, onun subyekti də müəyyən mürəkkəbliyə malikdir. 
Bələdiyyə  mülkiyyətinin  ilkin  subyekti  bələdiyyə  əhalisidir.  Məhz  birinci 
səviyyədə  mülkiyyət  subyekti  (mülkİ
3^ətçi)  kimi  bələdiyyə  əhalisi  çıxış  edir. 
Vətəndaşların (bələdiyyə əhalisinin) bu hüququ daha çox deklarativ xarakter daşıyır. 
Belə  ki,  bələdiyyə  əhalisi  bələdiyyə  mülkiyyətinin  bilavasitə  sahibi  sayılsa  da, 
mülkiyyətdən  istifadə  və  onun  barəsində  sərbəst  sərəncamvermə  kimi  hüquqlan 
onlann seçdiyi, nümayəndəli təşkilat olan bələdiyyə orqanı vasitəsilə reallaşdınlır. 
Deməli,  bələdiyyə  mülkiyyəti  ilə  əlaqədar  real  mülkiyyət  hüququnu  yerli  əhali 
(bələdİ
37ə  əhalisi)  deyil,  məhz  bu  əhalinin  təşkil  etdiyi  bələdiyyə  orqam  və 
bələdiyyənin seçkili vəzifəli şəxsləri daşıyırlar. Bu isə, bir qayda olaraq bələdiyyə 
orqanına mülkiyyətin ikincidərəcəli subyekti statusunu verir. Yerli özünüidarə or- 
qanlanmn  bələdiyyə  mülkiyyətinin  subyekti  kimi  çıxış  etməsi  müvafiq 
qanunvericiliklə  normativ  təsdiqə  malikdir.  Məsələn,  Azərbaycan  Respublikası 
Konstitusiyasımn  144-cü  maddəsinin  6-cı  bəndində  bələdiyyə  mülkiyyətinə 
sahiblik, ondan istifadə və onun barəsində sərəncamvermə bələdiyyələrin müstəsna 
səlahiyyəti kimi təsbit olunur. Eyni - zamanda, '«Bələdiyyələrin statusu haqqmda» 
Azərbaycan Respublikası Qanununun 32-ci maddəsində göstərilir ki, bələdiyyə öz 
əmlakına dair mülkiyyətçi hüququna malikdir, yəni sərbəst olaraq əmlakına sahiblik 
edir, ondan isifadə edir və ona sərəncam verir. 
Bələdiyyə  mülkiyyətinin  digər  mülkiyyət  formalan  arasında  olan 
bərabərhüquqluluğu  və  sərbəst  rəqabətliliyi  baxımından  müstəqil  xarakter 
daşımasına  baxmayaraq,  bu  mülkiyyət  forması  iki  əks  qütb  xüsusi  və  ictimai 
arasmda formalaşır. Bu isə, bələdiyyə mülkiyyətinin obyekt və subyekt yönümdən 
təhlili  zamam  onun  plüralist  xarakter  daşıdığım  söyləməyə  əsas  verir.  Çünki 

---

69 
 
bələdiyyə mülkiyyəti bir tərəfdən öz spesifik xüsusiyyətlərinə, obyekt və subyekt 
quruluşunun rəngarəngliyinə görə mülkiyyətin xüsusi formalanndan biri kimi çıxış 
edir,  digər  tərəfdən  isə,  bütün  bu  müstəqilliyi  ilə  yanaşı  o,  bələdiyyə  əhalisinə 
məxsusluğu  ilə  ictimailəşir.  Nəticə  etibarilə  bələdiyyə  mülkiyyətinin  demokratik 
cəmiyyətdə olan sosial-siyasi mövqeyi müasir ölkəmizdə gedən iqtisadi proseslərdə 
onun  formalaşdınlması  və  inkişafı  yolu  ilə  istifadə  olunmasmın  vacibliyini  diktə 
edir. 
İctimai  mülkiyyət  növlərindən  sayılan  dövlət  və  bələdiyyə  mülkiyyətini 
fərqləndirmək bir qədər mürəkkəbliyə malikdir. Belə ki, bəzi iqtisadi ədəbiyyatda 
bələdiyyə mülkiyyətinə dövlət mülkiyyətinin qejni-mərkəzləşmiş forması kimi olan 
yanaşmalar  hazırkı  dövrümüzə  qədər  qalmaqdadır.  Lakin  buna  baxmayaraq 
Azərbaycan Respublikasının müasir Konstitusiyası bu cür yanaşmanı qəbul etmir, 
pna görə də ölkəmizdə mövcud olan bələdiyyə mülkiyyətini dövlət mülkiyyətindən 
fərqləndirmək  mümkündür  və  burada  heç  bir  mürəkkəblik  görünmür.  Bələdiyyə 
mülkiyyəti ilə dövlət mülkiyyəti ara- smdakı münasibətin müəyyənləşdirilməsində 
rus alimi E.I.Koİ
3nışinin elmi yanaşma tərzi daha maraqlıdır. Müəllifin dövlət və 
bələdiyyə  mülkiyyəti  arasmda  olan  fərqli  əlamətlər  üzrə  verdiyi  ümumi  təsnifat 
aşağıdakılardan ibarətdir: 
- 
subyekt üzrə: dövlət mülkiyyətinin subyekti xalq və onun yaratmış olduğu 
dövlət  hakimiyyət  orqanlandır.  Bələdiyyə  raülkiy-  yətinin  subyekti  isə  bələdiyyə 
əhalisi və onlann təşkil etdiyi dövlət idarəetmə orqanlan sisteminə daxil olmayan 
yerli özünüidarəetmə orqanlandır; 
- 
obyekt üzrə: dövlət mülkiyyətinin obyekti istənilən dövlət əmlakı ola bilər. 
Bələdiyyə  mülkiyyətinin  obyekti  də  istənilən  bələdiyyə  əmlakı  ola  bilər.  Bundan 
əlavə olaraq eyni zamanda bələdiyyə  mülkiyyəti dövlət mülkiyyətində də yerləşə 
bilər; 
bələdiyyə mülkiyyəti hüququnun əldə edilməsi və ləğv edilməsi əsasına görə: dövlət 
mülkiyyəti  hüququnun  əldə  edilməsində  bəzi  əsaslar,  məsələn,  milliləşdirmə, 
beynəlxalq saziş, ərazi güzəşti və s. bələdiyyə mülkiyyəti hüquqımun əldə edilməsi 
və ləğv edilməsi üçün əsas ola bilməz. 

---

70