Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

35.Kürdistan Bölge Valiliği

استان كردستان

Merkezi: Senendec سنندج
Valilik merkezi Senedec kenti, 1406 yılında Şah Safi’nin saltanatı döneminde kurulmuştur. Dağın eteğinde kurulu olması nedeniyle Kürtçe “Sene” denmiştir. Eski dönemde askerî stratejik önemi olan bir yerdi. “Sene-dej/ Sene kalesi” olarak anılmaya başlamış, zamanla kesret-i istimal nedeniyle “Senendec” hâlini almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.78)

Kürdistan, İran’ın batısında, Güney Azerbaycan BV’nin güneyinde dağlık bir bölgedir. Türkiye ve Irak’a yakın olması nedeniyle siyasi ve askerî açıdan stratejik bir konuma sahiptir. Kürdistan aşiretleri daha çok Bane, Sakız, MeRivan, Divandere, Senendec ve Oramanat/ AvraMaNat’ın yüksek dağlık bölgelerinde ve derin vadilerinde yaşamaktadır. Yaylak olarak, kendi mıntılalarındaki çayırlıklardan otlak olarak istifade etmekte, yarı yerleşik hayat sürmektedirler. -Şeyh İsmailî, -Duracî, -SorsoRi, -Lek, -KuMaSi, -Gelbaği, -Menemî ve -GalgAliler bölge valiliğinde meskûn önemli il/ ulus ve tayfalardır. Hayvancılık ve tarımla meşguldürler. Halı, kilim, cicim ve kendi ihtiyaçları için kumaş dokumacılığı gibi el sanatlarında Mahirdirler. Bilindiği üzere Gelbağiler, Azerbaycan kökenlidir.

Bölge valiliğinin doğusunda Zazaca, merkezi Kürdistan’da Kırmancça, batısında Lorca konuşulmaktadır. Kuzey Kırmancça’nın lehçeleri; -Botanî, -HakkaRi, -Bayezidî ve -ŞemdiNanî, Doğu Kırmancça’nın lehçeleri; -Soranî, -BAbâyî, MangoRi, -Gorkî, -Mukriyânî, -Ardelânî, -Gorânî ve -KelhoRi, Lorca’nın lehçeleri ise; -Bahtiyari, -Lekî ve -Feylî’dir. ORaman’da konuşulan -ORamî lehçesi, Kürtçe’nin en eski lehçelerinden biridir. Kürdistan bölgesindeki edebiyat Soranî lehçesindedir.

Bölge valiliğinin Gurve ve Bicar-ı Gorus بيجار گروس kent merkezleri ile çevrelerindeki bazı köyler Türk’tür. Bölge valiliğinde birinci dil Kürtçe, ikinci dil Türkçe’dir.

Kürdistan’daki Kürtler Sünni/ Şafii mezhebinden, Türkler Şia/ Caferi’dir. Senedec kent merkezinde Yahudi ve Hıristiyan azınlığa mensup insanlar da yaşamaktadır. (Sirus Nisari, Coğrafya-yı İran, s.347; Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 2 .cilt, s.895, 898-899 )