Dış lastik bak lastik

Dicle Irmağı, Güneydoğu Anadolu Bölge- si'nde akarsu. 1.900 km olan çığırının 523 km'si Türkiye topraklarındadır.

Bütün yazılı kaynaklarda, Hazar Gölünün (Gölcük) ayağı ile bu gölün yakınında bulunan Hazarbaba Dağından çıktığı ileri sürülür. Gerçekte, Hazar Gölünün sulan, yakın zamana değin, ancak çok yağışlı yıllarda ve kısa bir süre bu ırmağa ulaşabilmekteydi. Bundan da anlaşılacağı gibi, Hazar Gölü Dicle Havzasına bağlı bulunmakta, ama gölün gelir ve gider dengesi elverişli olmadığı için, suları devamlı olarak Dicle'ye akmamak- taydı. Cumhuriyet döneminde Hazar Gölünün kuzey kıyısındaki dağlar arasından bir tünel açarak suyu kuzeydeki Uluova'ya indirme ve aradaki yükseklik farkından yararlanarak hidroelektrik santralı kurma tasarısı gerçekleşince, Hazar Gölünün suları Dicle'ye değil, Fırat'ın bir kolu olan Murat Irmağına inmeye başlamıştır.

Dicle Irmağı, başlangıç kesiminde Ergani ya da Maden Suyu adıyla bilinir. Bu kesimde dar ve derin vadilerde akar. Eğil'in 10 km kadar doğusunda kuzeyden gelen Dipni ya da Bırkılin adıyla anılan akarsuyu alır. Bu kavuşma yerin den sonra güneye yönelir, Diyarbakır'a ulaşmadan az önce güneybatıdan gelen Devegeçidi (Furtakşo) Suyunu alır. Bu kol üzerindeki Devegeçidi Barajı 1972'de tamamlanmış ve barajın gerisinde 32 knr genişliğinde yapay bir göl oluşmuştur. Dicle Irmağı, Diyarbakır kenti önlerinde geniş bir yatak içinde akar, kenti geçtikten sonra bir dirsek çizerek doğuya yönelir ve asıl önemli kollarını dâ bundan sonra alır. Bunların

Dicle Irmağı

Şemsi Güner

başlıcaları kuzeybatıdan Ambar Çayı, güneyden Göksu ve Aşağı Hanik Çayı, kuzeybatıdan Kuruçay'dır. Daha sonra Dicle' ye, çığırlarının hepsi Türkiye sınırları içinde bulunan Batman, Garzan, Botan çayları gibi üç önemli kol katılır. Kulp ve Sason dağlık yörelerinden gelen üç kolun oluşturduğu Batman Çayı(*), tarihsel Mala- badi Köprüsü'nden(*) sonra Batman Çayı adıyla anılır. Kaynağım Hacreş ve Sason dağlarından alan Garzan Çayı(*), Batman Çayından daha küçüktür. Taşıdığı su da ondan daha azdır. Garzan Çayından sonra Dicle'ye kanşan Botan Çayı(*), Siirt yöresinin sularını toplar. Taşıdığı su miktarı, asıl Dicle'nin Diyarbakır önlerinde taşıdığından fazladır. Botan kavşağından sonra güneydoğuya yönelen Dicle, Mardin-Midyat Eşiğini dar ve derin boğazlarla yararak Cizre' ye iner. Cizre'nin hemen güneyinden başlayarak Türkiye-Suriye sınırını oluşturduktan sonra Habur kavşağından sonra birkaç kilometre daha Irak ile Suriye arasında akar ve Irak topraklarına girer, daha ileride Musul ve Bağdat'tan geçer. Aşağı çığırındaki el- Kurna'da Fırat ile birleşerek Şattü'l-Arap adını alır ve Basra Körfezine dökülür.

Türkiye sınırları dışında kendisine kavuşan en önemli sular Hakkâri yöresinden gelen Büyük Zap ile İran dağlarından gelen Küçük Zap ve gene İran'dan gelen Diyale' dir. Dicle İrmağı, Türkiye sınırları içinde 38.280 knr'lik bir alanın sularını toplar. Yaz mevsimi sonunda yatağında az su bulunur. Yukarı kesimlerinde dağlık alanlardaki karların erimesi sonucunda mart sonunda ve özellikle nisanda suları kabarır. Ortalama debisi 629 mVsn'dir. Ama bu miktarın 6.450 m³/sn'ye çıktığı, 91 mVsn'ye indiği de görülmüştür.

Geçmiş dönemlerde Dicle üstündeki ulaşım büyük önem taşıyor ve altında şişirilmiş tulumların bulunduğu, kelek adı verilen taşıtlarla yapılıyordu. Günümüzde bu tür taşımacılık önemini yitirmiştir. Bugün Dicle'nin ağız kesiminden giren orta büyüklükte tekneler Bağdat'a kadar gidebilmektedir.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), enerji üretimi ve sulama amacıyla Aşağı Fırat ve Dicle havzalarında tasarlanan çeşitli alt projelerden oluşmaktadır. Bunlardan altısı Dicle Havzasını ilgilendirmektedir. Bunlar Dicle-Kralkızı (Kralkızı ve Dicle barajları). Batman (Batman Barajı), Bat- man-Silvan (Silvan. Sason, Kayser barajları), Garzan (Garzan Barajı, Kozluk Regülatörü, Garzan Göleti), Ilısu (Ilısu Barajı), Cizre (Cizre Barajı) projeleridir.