Ebu haniFE’Nİn fikihtaki metodu

EBU HANİFE’NİN FIKIHTAKİ METODU

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ V

KISALTMALAR VII

GİRİŞ (FIKIH KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE BAZI FIKIH ISTILAHLARI) 1

BİRİNCİ BÖLÜM

HAYATI, ŞAHİYETİ VE BAZI ALİMLERİN ONUN HAKKINDAKİ DÜŞÜNCELERİ

1. 
   EBU HANİFENİN HAYATI 7
   

1-Ebu Hanifenin Doğumu ve Nesebi 7

2-Ebu Hanifenin Yetiştiği Çevre 8

3-Ebu Hanifenin Vefatı 9

B-EBU HANİFENİM İLMİ ŞAHSİYETİ 10

1-Ebu Hanifenin Genel Olarak İlmi Yönü 10

2-İlme Merak Sarması 11

3-İlmi Olgunluğu ve Münazara Kuvveti 12

4-Önce Kelama Hevesi Sonra Fıkha Dönüşü 12

5-Hukuki Kabiliyeti (Fıkhi Melekesi) 13

6-Meşhur Üstadları 15

7-Ebu Hanifenin Yetiştirdiği Talebeler 16

1. 
   Talebelerinin En Meşhurları 16
   
2. 
   Talebelerinin Yetiştirdiği Talebeler 17
   

8-Ebu Hanifeye Nisbet Edilen Eserler 17

C-BAZI ULEMANIN ONUN HAKKINDA SÖYLEDİKLERİ 18

İKİNCİ BÖLÜM

HANEFİ MEZHEBİNİN TEESSÜSÜ VE HANEFİ FIKHI

1. 
   HANEFİ MEZHEBİ 20
   

1-Mezhebin Tanımı 20

2-Hanefi Mezhebinin Özellikleri 20

3-Hanefi Mezhebinin Kurucusu Ebu Hanife 20

4-Hanefi Mezhebinde En Güvenilir Fetva 21

2. 
   HANEFİ FIKIH KİTAPLARININ MERTEBELER 22
   

1-Mesâilü’l-Usûl 22

2-Mesâilü’n-Nevâdir 22

3-Vâkıâlar ve Fetvâlar 23

C-HANEFİ FIKHININ KAYNAKLAR 23

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

EBU HANİFENİN FIKHI VE FIKIHTA TAKİP ETTİĞİ USÛL

1. 
   EBU HANİFENİN FIKHI VE İSLAM HUKUNA HİZMETİ 24
   

1-Asıl Maksada Geçiş 24

2-Talebelerinin Onun Sözlerini Toplaması 24

3-Ebu Hanifenin Fıkıh Tedvinindeki Öncülüğü 25

4-Ebu Hanifenin Fıkıh İlmindeki Yeri 26

a-Önceki Fıkıhlara Bakarak Ebu Hanifenin Fıkhı 26

b-Ebu Hanifenin İbrahim en-Nehâi’nin Mukallidi Olmadığı 27

c-Ebu Hanife ve İbrâhim en-Nehâi Arasındaki Farklar 28

d-Takdîri Fıkıh ve Ebu Hanife 28

B-FIKHÎ METODOLOJİSİ 29

1-Kendi Sözleriyle Ebu Hanife ve Fıkhî Metodu 30

2-Talebe ve Çağdaşlarına Göre Ebu Hanife ve Fıkhî Metodu 32

a-Öğrencilerinin Gözüyle Ebu Hanife ve Fıkhî Metodu 32

b-Çağdaşlarına Göre Ebu Hanife ve Fıkhi Metodu. 33

C-FIKIHTA TAKİP ETTİĞİ USÛL 36

1-Aslî Deliller 36

1. 
   Kitap 36
   
2. 
   Sünnet 37
   

aa-Mahiyeti İtibarıyla Sünnet 37

ab-Sünnetin Kaynak Olarak Değeri 37

ac-Kitaba Göre Sünnetin Yeri 38

3. 
   İcmâ 39
   
4. 
   Kıyas 40
   

aa-Kıyasın Huccet Oluşu 41

ab-Kıyasın Rükunları 42

ac-Ebu Hanifenin Kıyası 42

2-Fer’î Deliller 44

a-Istıshab 44

b-Tahkim-i Hâl 44

c-Maslahat-ı mürsele 44

aa-Ebu Hanifenin Maslahat Prensibi 45

ab-Maslahat Prensibine Bağlı Bazı Örnekler 45

d-İstihsan 45

aa-İstihsanın Kısımları 46

ab-İstihsanın Huccet Oluşu 46

ac-İstihsan Temelinde Akıl ve Ebu Hanife 48

e-Örf ve Âdet 49

aa-Tarifi 49

ab-Sıhhat Yönünden Örf ve Kısımları 49

ac-Umum ve Husus Yönünden Örfün Kısımları 50

ad-Örfe Ne Zaman İtibar Edilir 51

ae-Ebu Hanifenin Örf ve İstihsanı Sık Kullanması 51

f-Sahabe Kavli 52

D-EBU HANİFENİN HABER-İ VÂHİDLE AMEL ETME ŞARTLARI 53

E-İSLAM HUKUKUNDA İÇTİHAD. 54

1-İçtihadın Şartları 55

2-Müçtehitlerin Sınıfları 55

a-Ashâbü’l Hadis 55

b-Ashâbü’l Re’y 55

aa-Re’yin Tanımı 55

ab-Ebu Hanife ve Arkadaşlarının Re’yi Kullanma Tarzı 56

ac-Muhafazakâr Bir Re’ycilik Teorisyeni: Ebu Hanife 58
SONUÇ 60

BİBLİYOGRAFYA 64

ÖNSÖZ

Cemiyet halinde yaşayan insanların bir takım münasebetlerini düzenleyen “hukuk” en eski içtimâi müesseseler arasında yer alır.

Fıkıh (İslam Hukuku), dini ve içtimâi bir müessesedir. Din, semavi dinlerin bir basamağı olarak ortak unsurlar taşıdığı gibi, umumiyetle içtimâi müesseseler tesir, teessür ve tedricen tekâmül kanunlarına tâbidir. Bu kanun gereğince, fıkıh da kâmil olarak birden doğmamış, aksine tedricen doğmuş ve gelişmiştir.

İslam dini, semâvi dinlerin sonuncusu ve en mükemmelidir. Hz.Muhammed (sav) bu dinin mübelliği ve hayata tatbik edicisidir. Onun devrinde vukû bulan ihtilaflar, onun vasıtasıyla çözüme kavuşmuştur. Hz.Peygamberin ahirete irtihalinden sonra Müslümanlar arasında meydana gelen yeni olayların çözümünde farklı görüşlerin ortaya çıkması, mezheplerin ortaya çıkmasının belirgin sebeplerinden biridir. Kur’an-ı Kerimin bütüncül yaklaşımı, mezheplerin ortaya çıkmasına tesir eden başka bir faktördür.

Meselelerin halli için ortaya çıkan mezhepler farklı çözüm yolları önermelerine rağmen dini çerçeveyi taşmamışlardır. Hemen hemen hepsi Hz.Peygamberin farklı zamanlardaki farklı uygulamalarını örnek almışlardır.

Ebu Hanifeyi anlatmaya hâcet yok. Kendisi İslam dünyasının ilk önemli düşünürlerinden birisidir. Bildiğiniz gibi fıkıhtan hadise, tasavvufa kadar çok yönlü bir düşünür olup, İslam dünyasında önemli bir yeri vardır. Ama bizim Türk dünyası için akîdede, fıkıhta vs. ayrı bir öneme sahip.

Ebu Hanife hicri ikinci asrın yetiştirdiği en büyük şahsiyetlerden birisidir. Kaynaklarda aslının Kâbil tarafından, Afganistan’dan geldiği ifade ediliyor. Babası Irak bölgesine yerleşmiş. Ebu Hanife de Kûfe’de doğmuş, orada yetişmiştir. İlme başlarken önce, tefsir, hadis, kelam gibi farklı ilim dallarından birini tercihte tereddüt geçirdiği, en sonunda fıkıhta karar kıldığı şeklinde bir anlatım kaynaklarımızda yer almaktadır.

Kelam ve fıkıh gibi iki dini ilmin ilk kurucusu olan İmam Âzam Ebu Hanife, Re’y-Fıkıh ekolü ile nazari fıkhın ilk temsilcisi olmasıyla diğer fıkıh imamlarından ayrılır. İslamı anlama ve yorumlamada nass’ın yanında akla ve zihniyete önem vererek aklı da dinin kaynaklarından biri saymıştır. Onun bu özelliği, çağının fakihleri tarafından eleştiriye tâbi tutulmuştur.

Meselelere çözüm getirirken insan kişiliği ve onurunu ön planda tutan İmam Âzam Ebu Hanife, fıkıh ilmi açısından kendisinden öncekiler için bir toplayıcı ve kendisinden sonrakiler içinde bir yol gösterici durumundadır.

Allah-u Teâlâ islamın yürürlük ve bekâsını iki esasa bağlamıştır: Cihat ve Fıkıh (Tevbe 9/122), en büyük cihadın da Kur’an’la yapılmasını beyan buyurmuştur. (Furkan 25/52). Fıkıh ise, her zaman ve mekanda islamı canlı ve yaşanabilir kılma bilgi ve melekesidir.

“İmam Âzam Ebû Hanife’nin Fıkıhtaki Metodu”nu araştırdığımız bu çalışmamızda teferruata inmeden konuyu, “Giriş” hariç üç bölümde ele aldık. Giriş kısmında genel olarak Fıkıh Kavramı, Fıkhın özellikleri ve bazı Fıkıh Istılahlarına değindik.

Birinci bölümde, Ebu Hanifenin doğumu, nesebi, yetiştiği çevre ve vefatı ile özellikle İlmi Şahsiyetini inceledik.

İkinci bölümde, Ebu Hanifenin kurucusu olduğu Hanefi Mezhebinin genel özelliklerine, mezhepte fetva noktasındaki otoriteye, Hanefi fıkıh kitaplarının mertebelerine ve Hanefi fıkhının kaynaklarına temas ettik.

Çalışmamızın asıl konusunu teşkil eden Ebu Hanifenin fıkhı, fıkıhta takip ettiği usülü fetva verirken esas aldığı ilkeleri anlattık. Bu incelemelerde asıl maksat ve birinci gayemizde zaten buydu. Bu işe evvela; Hüküm çıkarırken kayıtladığı umûmi usülleri, fıkıhtaki metodunu beyan etmekle başladık. Zira bunlar, onun ahkamda açtığı çığırı, içtihat yolunu gösterir. Bunları uzun boylu tafsilata dalmadan anlattık. İşte böylece asıl maksadımız olan Ebu Hanifenin Usül ve Metodunu inceledik.

İslam tefekkür tarihinin teşekkülünde büyük katlıları olan İmam Âzam Ebu Hanifenin fıkhî yönünü araştırırken bu konuda te’lif edilmiş eserlerin müelliflerinden ölenlerini rahmet, hayatta olanları da minnetle anar, bu çalışmam esnasında katkısı bulunan arkadaşlarıma ve tez danışman hocam İdris BOZKURT’a teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ömer ÇOBAN

Trabzon 2003