Ekolojik tarimda iÇ pazarin geliŞİMİ

Bileşik Sınıfı*	Örnek
Toksisite
Alkoloidler (10.000)	Senecio jacobaea’da senecionine	Sığırlarda kümülatif zehirlenme (hepatotoxin)
Kardenolidler (200)	Acokanthera ouabaio’da ouabain	Kalp zehirlenmesi; Sıçan’da LD50 14 mg kg^-1
Siyanogenik glikozitler (60)	Prunus amygdalus’da amygdalin	Yaygın zehir; insanda öldürücü doz 50 mg
Furanokumarinler (400)	Pastinaca sativa’da xanthotoxin	Mollussisid; karakurbağasında zehirli, insanlarda allerjik
Glukosinolatler (150)	Brassica oleracea’da sinigrin	Sığırlarda troid, akciğer ve böbrek zararı
Iridoidler (250)	Aucuba japonica’da aucubin	Memeliler, kuşlar ve böceklere zehirli
Isoflavonoidler (1000)	Derris elliptica’da rotenone	İnsektisit ve balıklara zehirli, farede LD50 2.8 mg kg^-1
Amino asitler (400)	Vicia sativa tohumlarında ß-Cyanoalanine	Neurotoxin; Sıçanlarda LD50 13.4 mg kg^-1
Peptidler (50)	Viscum album meyvesinde viscotoxin	Memelilerde kalp kaslarında zehirlenme
Poliasetilenler (650)	Oenanthe crocata köklerinde oenanthetoxin	Koyun ve sığırlara zehirli
Proteinler (100)	Abrus precatorius tohumlarında abrin	İnsanlarda öldürücü doz 0.5 mg
Quinonler (800)	Hypericum perforatum yapraklarında hypericin	Koyunlarda yüz egzamasına sebep olur
Saponinler (600)	Phytolacca dodecandra’da lemmatoxin	Salyangoza zehirli, LD50 1.5 mg l^-1
Sesquiterpene laktonler (3000)	Hymenoxys odorata’da hymenoxin	Çiftlik hayvanları zehirlenmesi

*Parantez içinde verilenler bilinen maddelerin tahmini rakamlarıdır.

Tablo 2. Solanum Yapraklarında Trchome Toksinleri (Dey ve Harborne, 1997).

Trichomenin Tipi	Mevcut Toksin	Böcek Üzerine Etkisi
A	Polifenol/fenolaz sistemi	Afitleri yokeder, beslenmeyi ve açlığı durdurur
B	Sakkaroz asit esterleri (Ör. 3, 4-di-isobutyl-6-caproyl sakkaroz)	Afitleri yokeder, beslenmeyi ve açlığı durdurur
B	ß-Caryophyllene ve E-ß- farnesene	Afitleri uyarır, beslenmeyi bozar

Tablo 3. Biyoaktif İkincil Bitki Ürünlerinin Bulunduğu Bitki Familyaları, Bitki Organları ve Etkileri (Larcher, 1995).

Sınıf	Olay	Etki
Terpenoidler
Monoterpenler	Sıklıkla Angiospermlerde	Çekici tat ve koku
Sesquiterpenler	Temel yağlardır. Özellikle Asteraceae familyasında temel yağ ve reçine maddesi olarak bulunur	Acı ve zehirli
Diterpenoidler	Sıklıkla reçine ve latex maddeleridir.	Biraz zehirli ve yapışkan
Saponinler	Özellikle Liliflorae, Solanaceae, Scrophulariaceae familyalarında	Zehirli ve antimikrobiyal
Kardenolidler	Özellikle Apocynaneae ve Asclepiadaceae familyasında bulunur.	Zehirli ve acı
Steroller	Özel dağılmış	Bitkide işaret veren bir maddedir
Karotenoidler	Genel dağılmış	Renk maddesi
Politerpenler	Laticifer familyasında bulunur	Ayırıcı, önleyici maddedir
Halojene olmuş terpenler	Deniz alglerinde bulunur	Zehirli maddedir
Fenolikler
Basit fenoller	Deniz yosunu ve likenlerde Genellikle korteks ve yapraklarda bulunur	Antimikrobiyal, allelopatik ve önleyici
Halojene olmuş fenoller	Deniz alglerinde bulunur. Genele dağılmış parankima hücrelerinde ve özel tanin hücrelerinde ve likenlerde bulunur.	Acı
Flavonoidler	Üniversal dağıtıcı	Renk maddesi
Taninler	Parankima hücreleri ve likenlerde	Acı ve antimikrobiyal
Dibenzofuran	Likenlerde	Zehirli ve antimikrobiyal
Nitrojen bileşikleri
Alkaloidler	Çoğunlukla Angiospermlerde, özellikle kök, yaprak ve meyvede bulunur	Zehirli ve acı
Amines cyclic	Çoğunlukla angiospermlerde, yaygın olarak çiçektedir	Çekici kokulu
Polipeptidler	Zehirli alglerde (özellikle Cyanobacteria, Dynophyceae, Chrysophyceae fam.)	Zehirli ve antibiyotik
Protein içermeyen amino asit	Özellikle Fabales familyasında bulunur, çok seyrektir.	Çok zehirli
Siyanogenik glikozitler	Nadiren, örneğin meyve ve yapraklarda	Zehirli
Glukosinolatler	Nadiren, Brassicaceae familyasında bulunur	Ekşi ve acı
Diğer ikincil bileşikler
Kumarinler	Sıklıkla, özellikle Fabales, Rubiaceae ve Poaceae familyasında bulunur	Allelopatik ve antimikrobiyal
Poliasetilenler	Başlıca Apiaceae ve Asteraceae familyasında bulunur	Bazısı zehirli

EKOSİSTEMDE ALLELOKİMYASALLARIN ETKİLERİ

Allelokimyasallar, ekosistemde savunma, zehirleme ve engelleme (inhibitör) maddeleri olarak büyük rol oynarlar. Allelokimyasallar farklı şekillerde toprağa geçerek serbest hale gelebilmektedirler. Hücre bölünmesinin ve büyümenin yavaşlamasına allelokimyasal maddeler neden olabilmektedir (Avers ve Goodwin, 1956). Bunlar besin maddelerinin kökten direk olarak alınmasına mani olabilir (Glass, 1973) veya doğrudan respirasyon veya oksidatif fosforilasyonu engeller (Demos ve ark., 1975) ya da fotosentezle alakalı olabilir (Bhowmik ve Doll, 1984; Patterson, 1981).

Allelopatik etkili kimyasallar bitkilerde aşağıda belirtilen olayları etkiler.

1. 
   Tohum çimlenmesi
   
2. 
   Besin maddesi alımı
   
3. 
   Hücre bölünmesi
   
4. 
   Uzama
   
5. 
   Fotosentez
   
6. 
   Zar geçirgenliği
   
7. 
   Enzim aktivitesi ve protein sentezi
   
8. 
   Solunum
   

Ayrıca bitkilerde oluşturulan ikincil maddelerin aşağıda belirtilen olaylarda da etkili olduğu belirlenmiştir (Dey ve Harborne, 1997).

1. 
   Fenolik maddelerden antosiyanin gibi bazı önemli pigmentler oluşturulmaktadır.
   
2. 
   Flavonoidler, meyve ve çiçek renklerinin ana kaynağıdırlar.
   
3. 
   Fenolik maddelerin, hayvanları ve böcekleri çekici / itici özellikleri vardır.
   
4. 
   Stres anında bitkiler hücre içi ve hücreler arsında fenoilk maddeler biriktirmektedirler.
   
5. 
   Fabrikasyon gıda ürünlerinde, renk verici ve koruyucu amaçlı bitki pigmentlerinin kullanılması.
   
6. 
   İkincil maddelerinin tıpta ve eczacılıkta kullanılması.
   
7. 
   Bitki ıslahında özellikle hastalık ve zararlılara dayanıklılıkta rol oynaması.
   

SONUÇ VE ÖNERİLER

Tabiatta gerçekleşen bir çok biyokimyasal olayın, özellikle allelopatinin anlaşılabilmesi, meydana gelen kimyasalların, etkili maddelerin, etki şekillerinin, reaksiyonlarının ve kimyasal etkileşimin gerçekleştiği ortamın gerçek yapısının anlaşılması ile mümkündür. Toprağın, bakteri, fungus, alg ve protozoa gibi mikroorganizmalara yaşam ortamı sağlayan canlı bir biyolojik sistem olduğu (Wild, 1996) ve allelokimyasalların toprak mikroorganizmaları yada toprak organik maddesine bağlanarak taşınabildiği unutulmamalı ve allelopati ile ilgili çalışmalarda toprağın dinamik yapısı ihmal edilmemelidir. Ayrıca, allelopatik etkileşimin, ekolojik üretime katkı sağlaması (yabancı otları baskı altında tutma, hastalık ve zararlılarla mücadele ve bir çok biyolojik ve ekolojik problemin aşılması), doğal denge, çevre koruma ve insan sağlığı bakımından da oldukça faydalı yönlerinin olabileceği göz ardı edilmemelidir.

Ekolojik üretimde, bitkilerin kendi öz savunma mekanizmalarının daha da aktif olması söz konusudur. Bu nedenle, kültür bitkilerinin kendileriyle ve diğer bitkilerle uyuşabilirlik durumlarının da dikkate alınması gereklidir. Ekosistem içerisinde bitkilerin uzun süre hayatta kalabilmesi yine onların savunma mekanizmalarının iyi kurulması ile yakınan ilişkilidir.