Enerji sektöRÜnde sera gazi azaltimi çalişma grubu raporu
Yüklə 1,37 Mb.
|
İÇİNDEKİLER Özet
Giriş 5 BÖLÜM-I ENERJİ SEKTÖRÜNÜN YAPISI 1.Enerji Sektörüne Genel Bakış 7 2.Elektrik Enerjisi 12 3 4.Enerji Sektörünün Hukuki ve Kurumsal Alt Yapısı 15
1-Genel Enerji planlaması ve Arz- Talep dengesi 19 2- Strateji Belgesi ve Uzun Dönem Elektrik Talep Projeksiyonları 26 2.1-Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi 26 2.2-Uzun Dönem Elektrik Enerjisi Arz-Talep Projeksiyonu 27
1. Enerji Sektörünün Sera Gazı Emisyonlarına Etkileri 32 2. Enerji Sektöründen Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonları 35 2.1. CO2 Emisyonları 35 2.2. CH4 Emisyonları 37 2.3. N2O Emisyonları 40 2.4. NOX Emisyonları 41 2.5. CO Emisyonları 43 2.6. Metan Harici Uçucu Organik Bileşikler Emisyonları 44
1-Enerji Kaynakları 50 1.1-Fosil Enerji Kaynakları A.-Kömür 50 A.1-Taşkömürü Üretimi ve Metan Emisyonu 51 A.2-Linyit Üretimi, Sera Gazları Emisyonu Yapılan ve Yapılacak Çalışmalar 53 A.3-Asfaltit 58 A.4-Bitümlü Şist 58 B- Petrol 58 C- Doğal Gaz Üretimi, Tüketimi ve Sera Gazları Emisyonu 60 1.2-Yenilenebilir Enerji Kaynakları 62 A- Jeotermal Potansiyeli ve CO2 Emisyonu Azaltımına Etkisi 62 B- Rüzgar Potansiyeli ve CO2 Emisyonu Azaltımına Etkisi 64 C- Güneş 65 D- Hidrolik 65 E- Biyokütle 66 1.3-Diğer 69 A- Kojenerasyon Uygulamaları ve Sera Gazları Emisyonuna Etkisi 69 B- Nükleer Enerji ve Sera Gazları Emisyonuna Etkisi 70 C- Hidrojen ve Sera Gazları Emisyonları 72 D- Sera Gazları Emisyonu Azaltımında Etkili Olacak Yeni Enerji Teknolojileri ve Kaynakları 73 2-İletim ve Dağıtımda Teknik ve Teknik olmayan Kayıplar 75 BÖLÜM-V SERA GAZI EMİSYONLARININ AZALTILMASINA YÖNELİK DÜZENLEMELER 1-Türkiye’de Emisyon Azaltımı İçin Teşvik Mekanizmaları 77 2-Sera Gazı Emisyonunun Azaltılması Amacıyla Kullanılabilecek Dış Finansman İmkanları 81 BÖLÜM-VI TÜRKİYE’DE ENERJİ SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARINI AZALTMAYA YÖNELİK SENARYO VE SONUÇLARI Türkiye’de Enerji Sektöründen Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarını Azaltmaya Yönelik Senaryo ve Sonuçları 84
Kaynaklar 100 ÖZET Küresel iklim sistemi, belki de Yerküre atmosferinin oluşumundan beri, tüm zaman ve alan ölçeklerinde değişme eğilimi içinde olmuştur. Ancak, 19. yüzyılın ortalarından beri doğal değişebilirliğe ek olarak, ilk kez insan etkinliklerinin de küresel iklimi etkilediği yeni bir döneme girilmiştir. İklim değişikliği; Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nde (İDÇS), “karşılaştırılabilir bir zaman periyodunda gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan yada dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik” biçiminde tanımlanmıştır. Atmosferdeki karbondioksit (CO2) ve öteki sera gazı birikimlerinde, sanayi devriminden sonra başlayan hızlı büyüme eğilimine paralel olarak, küresel ortalama yüzey sıcaklıklarında da belirgin bir ısınma eğilimi gözlenmektedir. İklim modelleri, küresel ortalama yüzey sıcaklığında 1,5 ile 5.8 C° arasında bir artış olacağını ve buna bağlı olarak da iklimde değişikliklerin süreceğini öngörmektedir. Küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliğinin, kar örtüsünün, kara ve deniz buzullarının erimesi, deniz seviyesi yükselmesi, iklim kuşaklarının yer değiştirmesi, şiddetli hava olaylarının, taşkınların ve sellerin daha sık oluşması, kuraklık, çölleşme, salgın hastalıklar, tarım zararlıları gibi, insan yaşamını doğrudan yada dolaylı olarak etkileyebilecek önemli sonuçlarının olacağı öngörülmektedir. 1980’li yılların sonlarından başlayarak, insanın iklim sistemi üzerindeki olumsuz etkisini ve baskısını azaltmak için, Birleşmiş Milletlerin ve uluslararası kuruluşların öncülüğünde çalışmalar yapılmış, sonucunda geniş bir katılımla İDÇS ve Kyoto Protokolü (KP) oluşturulmuştur. İDÇS ve KP, bir yandan insan kaynaklı sera gazı emisyonlarını sınırlandırmaya ve azaltmaya yönelik yasal düzenlemeler getirirken, bir yandan da, uluslar arası emisyon ticareti, teknoloji ve sermaye hareketleri konusunda giderek etkin olmaya başlamıştır. İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine katılmamızın uygun bulunduğuna dair 4990 Sayılı Kanun, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda 21 Ekim 2003 tarihinde kabul edilmiş ve sözleşmeye taraf olmamıza ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı 18 Aralık 2003 tarih ve 25320 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu’nun 20 Kasım 2003 tarihinde yapılan toplantısında alınan kararlar doğrultusunda İklim Değişikliği Koordinasyon kurulunun yeniden düzenlenmesine ilişkin Başbakanlık Genelgesi 18 Şubat 2004 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Ülkemiz, Sözleşmeye resmen taraf olmak için katılım belgelerini 24 Şubat 2004 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliğine teslim etmiştir. Sözleşme gereği ülkemiz 24 Mayıs 2004 tarihinde İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine resmen taraf olmuştur. 21 Mart 1994 yılında yürürlüğe giren İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine bu güne kadar 189 ülke taraf olmuştur. İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu’nun 20 Kasım 2003 tarihinde yapılan toplantısında alınan kararlar doğrultusunda İklim Değişikliği Koordinasyon kurulunun yeniden düzenlenmesine ilişkin Başbakanlık Genelgesi 18 Şubat 2004 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Söz konusu Genelge doğrultusunda İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu Sekretaryası ve Çalışma grupları yeniden oluşturulmuştur. İDKK Sekretaryası Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülecek olup, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı olan Enerji İşleri Genel Müdürlüğü ise “Enerji Sektöründe Sera Gazı Azaltımı Çalışma Grubu”nun koordinatörlüğünü üstlenmiş bulunmaktadır. Bu raporun hazırlanmasında; çeşitli kamu kurum ve kuruluş temsilcileri ile özel sektör temsilcileri yer almıştır.
Dünya'ya gelen ışınların yaklaşık dörtte biri, bulutlardan yansıyarak uzaya geri döner. Geri kalan enerjinin yaklaşık dörtte birini (% 28) stratosferdeki ozon tabakasıyla troposferdeki bulutlar ve su buharı soğurur. Atmosferin soğurduğu ışınların % 90'ı bizim göremediğimiz kızılötesi ve morötesi ışınlar, % 10'u da görünür ışındır. Bir başka deyişle atmosfer, Güneş'ten gelen görünür ışınların onda dokuzunun yeryüzüne ulaşmasını engellemez. Ulaşan bu ışınlar yeryüzünü ısıtır. Tropikal kuşaktan yükselen sıcak hava kutuplara doğru, soğuk kutup havası da yüzeye inip ekvatora doğru yönelir. Böylece atmosfer olayları, su çevrimi, karbon çevrimi vb. süreçler işleyerek dünyada yaşamın sürmesi sağlanır. Şekil-1: Sera etkisi ve dünyanın ısı dengesi 
Gelen ışınlarla ısınan dünya, tıpkı dev bir radyatör gibi davranmaya başlar. Ancak bu ısıyı güneş gibi tüm dalga boylarında yayamaz; yalnızca kızılötesi ışınlar biçiminde yayabilir. Yüzeyden yayılan bu ışınların yalnızca küçük bir bölümü uzaya gidebilir. Çünkü atmosferde bulunan sera gazları su buharı başta olmak üzere, karbondioksit ve metan molekülleri bu ışınları soğurur; sonra da yer yüzeyine doğru geri yansıtır. En büyük pay, % 60-70 ile su buharınındır, ardından karbondioksit ve metan gelir. Böylece dünyanın yüzeyi ve troposfer, olması gerekenden daha sıcak olur. Bu olay, güneş ışınlarıyla ısınan ama içindeki ısıyı dışarıya bırakmayan seraları andırır ve bu nedenle de doğal sera etkisi olarak bilinir (33,34,35). Grafik-1: Ortalama sıcaklık değişimi 
Tablo-1: Doğrudan sera gazları konsantrasyonu, değişim oranları ve atmosferik ömürleri
Dünyada tüketilen enerjiye bağlı olarak dünyanın yüzey sıcaklığı artmaktadır. Her yıl yükselen enerji tüketimi ile bu artışlar insanlığın önündeki en büyük çevre sorunu olan atmosferdeki sera gazı CO2 oluşumunun artmasına sebep olmaktadır. Buna bağlı olarak atmosferde artan CO2 konsantrasyonu ile sera etkisinde büyüme olmaktadır. Bir hesaplamaya göre bu düzeydeki bir enerji kullanımına bağlı olarak dünyanın ortalama sıcaklığı 1997’de 0,0047 oC artmıştır. CO2 emisyonu miktarının belirlenmesinde moleküler kütlesi olan 44 gr/mol olarak değil, içeriğindeki C miktarı olan 12 gr/mol büyüklüğü kullanılmaktadır. 20. yüzyıl boyunca enerji kaynaklı karbondioksit emisyon miktarı yıllık ortalama 2 Gt mertebesindedir. Yıllık karbon atımı, son dönemde 8 Gt dolaylarındadır.
Son yıllarda birincil enerji üretiminde göreceli bir azalma olmuştur. 2003 yılında toplam birincil enerji üretimi 23,8 Mtep olup, toplam enerji talebinin %28’ine karşılık gelmektedir. Tablo-2 de gösterildiği gibi taşkömürü, linyit ve petrol üretimi 2000 yılından itibaren düşmüş en büyük düşüş ise hidroelektrik üretiminde görülmüştür. 2001 yılından itibaren ise hidroelektrik üretiminde artış gerçekleşmiş olup, 2001 yılında 24010 GWh iken 2003’de 35330 GWh’e çıkmıştır. Doğalgazın birincil enerjideki payı az olmakla beraber 2003 yılının sonunda 561 milyon m3’e ulaşmıştır. Kömür üretiminin azalmasına rağmen yerli kaynak olan linyitin önemi devam etmiştir. Tablo-2: Birincil Enerji Kaynakları Üretimi
Kaynak: ETKB 1990-2003 yılları arası Birincil Enerji Kaynakları Tüketim değerleri Tablo-3’de verilmektedir. Toplam Birincil Enerji Tüketimi 2001 yılında yaşanan ekonomik krizin etkisi ile 2000 yılındaki 81,3 Mtep değerinden yaklaşık % 6,5 azalış ile 2001 yılında 76 Mtep olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte ekonomideki iyileşme ile 2002 yılında 78,7 Mtep olan Birincil Enerji Tüketimi % 6,5 büyüme ile 2003 yılında 83,4 Mtep olarak gerçekleşmiştir. 1990-2003 yılları arasında toplam birincil enerji arzı yıllık ortalama % 3,6 artışla 53 Mtep’den 83,4 Mtep’ne ulaşmıştır. Tablo-3 :Birincil Enerji Kaynakları Tüketimi
Kaynak: ETKB 1990 yılında 3,4 milyar Smc olan doğal gaz tüketiminde çok önemli bir artış kaydedilmiş olup, tüketim 2003 yılında 21,4 milyar Smc olmuştur. 1990 yılında 45,9 Mt. olan linyit tüketimi 2000 yılında 64,4 Mt.’a ulaşmış, ancak santral talebine bağlı olarak tüketim azalmıştır. 2003 yılı linyit tüketimi 46,1 Mt. olmuştur. Bu dönemde taşkömürü tüketimi ise % 100 den fazla bir artışla 1990 yılındaki 8,2 Mt. seviyesinden 2003 yılında 17,5 Mt. seviyesine ulaşmıştır. Birincil enerji kaynakları içerisinde doğalgaz tüketimdeki payının mütemadiyen artması, kömür tüketiminin sabit kalması sonucu, kömür kullanımından kaynaklanan CO2 emisyonun azalması yönünde önemli katkı sağlamıştır. Bu arada doğalgazdan tüketiminden kaynaklanan emisyon miktarı da doğal olarak artmıştır. 2003 yılı sonu verilerine göre, genel enerji tüketiminin kaynaklara dağılım oranlarına baktığımızda; petrol % 38, doğal gaz % 23,2 , taş kömürü % 13,2’sini , linyit %11,6, hidrolik %3,6 , yenilenebilir kaynaklar % 8,4, ikincil kömür % 2 pay almıştır. 2003 yılında yenilenebilir kaynaklar (hidrolik dahil) tüketimi 10 Mtep olarak gerçekleşmiştir. Bu miktara jeotermal (0,9 mtep) ve güneş (0,4 mtep) dahildir. Kişi başına enerji tüketimi 1990 da 944 Ktep, 2003 yılında ise 1184 Ktep olmuştur. Tablo-4 : Kaynaklar Bazında Toplam Nihai Enerji Tüketimi
Kaynak: ETKB r  afik-2: Kaynak Bazında Toplam Nihai Enerji Tüketim Oranları (%) Kaynaklara göre Toplam Nihai Enerji Tüketimi Tablo-4 ve Grafik-2’de verilmiştir. Nihai enerji tüketimi 1990 yılında 41,6 Mtep’den yıllık ortalama % 3,3 artışla 2003 yılında 63,8 Mtep’ne ulaşmıştır. 2003 yılında nihai enerji tüketiminde petrol % 41,3, doğal gaz % 12,4, taş kömürü % 9,9, linyit % 5,2, elektrik enerjisi % 14,6, yenilenebilir kaynaklar % 10,8, ikincil kömür ise % 5,8 oranında pay almıştır. Tablo-5 ve Grafik-3’de 1990-2003 yılları arasıdaki sektörler bazında nihai enerji Tablo-5 : Genel ve Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı (Ktep)
Kaynak: ETKB  Grafik-3 : Sektörel Bazda Toplam Nihai Enerji Tüketim Grafik- 3 den de görüleceği üzere konut ve hizmetler sektöründe elektrik ve doğalgaz tüketimi hızla artmıştır. 1990-2003 arasında elektrik tüketimi % 9,3 ten % 23’e doğalgaz tüketimi ise % 0,3 ten % 18,1’e yükselmiştir. Yenilenebilir enerji kaynakları ise % 34,6 ile (esas olarak biyokütle) sektörün enerji ihtiyacının karşılanmasında en büyük katkıyı sağlamakta olup, bu kaynaklar içerisinde ise en büyük payı % 23 ile odun, % 6,4 ile hayvan ve bitki artıkları, % 4 ile jeotermal, % 1,2 ile güneş izlemiştir.  1990 ile 2003 yılları arasında sanayi sektörünün toplam nihai enerji tüketimindeki payı %35 den % 42 ye yükselmiştir. Bu da ülkenin büyüyen endüstrileşmesinin ve ağır sanayide enerji yoğun kullanımdan kaynaklanmaktadır. Sanayi sektöründe kömürün ana yakıt kaynağı olarak kaldığı aynı zamanda doğalgaz tüketiminin arttığı gözlenmiştir.  Ulaştırma, tarım ve enerji dışı sektörlerinin enerji tüketimleri artmakla birlikte paylarında önemli bir değişiklik olmamıştır. Çevrim sektörünün payında ise % 3’lük bir artış gerçekleşmiştir. 2- Elektrik Enerjisi Son yıllarda elektrik sektöründeki talep artışı ekonomik büyüme ve artan hayat standartlarına bağlı olarak önemli artış göstermiştir. 2001 ekonomik krizinden sonra elektrik talebi 2000 yılına göre % 1,2 azalmıştır. Ekonomik düzelmeye bağlı olarak da net tüketim (2002 yılında % 6,1 - 2003 yılında % 6,9 oranında) artmaya başlamıştır. Tablo-6’da 1990-2003 yılları arası kurulu güç kapasitesi, üretim ve tüketim gelişimi verilmiştir. Kurulu güç kapasitesi önemli ölçüde artmış ve son verilere göre 35587 MW seviyelerine ulaşmıştır. Elektrik üretimi 1990 ve 2003 yılları arasında % 7,1’lik bir yıllık ortalama büyüme hızı ile artmıştır. 1990 yılındaki 46,8 TWh olan net elektrik tüketimi 2003 yılında 110 TWh’e ulaşmıştır. Kişi başı net elektrik tüketimi ise 1990 yılında 786 kWh iken 1554 kWh’ye ulaşmış, aynı zamanda kişi başı brüt elektrik tüketimi ise 1990 yılında 958 kWh iken, 2003’te 1994 kWh’ye ulaşmıştır. Tablo -6: Elektrik Enerjisi Gelişimi
Tablo-7’de gösterildiği gibi toplam kurulu gücün % 64,7’si termik kaynaklardan (23008 MW) elde edilmiş, kalanı % 35,3’ü ise (12 576 MW) hidrolik kaynaklardandır. Linyit kullanan termik santraller 1985’e kadar toplam termal kapasitede en büyük paya sahipti. 1990’dan sonra Linyit kullanan termik santrallerin payı azalırken doğal gaz yakıtlı termik santrallerin kurulmasına olan eğilim artmıştır. 2003’te doğalgazlı, kömürlü ve sıvı yakıtlı santraller sırasıyla toplam kurulu gücün % 32,3, % 23,2, % 9’unu oluşturmuşlardır. Tablo -7: Elektrik Enerjisi Kurulu Güç Kapasitesinin Kaynaklara Göre Gelişimi (MW)
*Rüzgar, Biyokütle ve çok yakıtlı vb. Kaynak: ETKB G 1995   rafik-6: Kurulu Kapasite Değişimi 3 1990 2003  - Enerji Arz ve Talebi Sektörler bazında elektrik tüketimi Tablo-8’de verilmiştir. Yıllardır Türkiye’de en büyük enerji tüketen sektör sanayi sektörü olmuştur. Sanayi sektörünün tüketimi büyük ölçüde arttığı halde (1990’da 29,2 TWh, 2003’te 53,2 TWh ) bu sektörün toplam tüketim içindeki payı (1990’da % 62,4, 2003’te % 48,4 ) azalmıştır. Diğer taraftan konut ve hizmet sektörünün toplam tüketim içindeki payı 1990’da % 36,5’ten , 2003’te % 47,5’e artmıştır. Tablo-8: Sektörlere Göre Elektrik Tüketim Gelişimi (GWh)
Kaynak: TEDAŞ Grafik- 7: Ulusal Konvansiyonel Enerji Kaynakları Potansiyeli (Kurulu Güç) (Toplam Kurulu Güç Potansiyeli : 54,445 (MW) 
Grafik- 8: Ulusal Konvansiyonel Enerji Kaynakları Potansiyeli (Üretim) (Toplam Üretim Potansiyeli :251 GWh / yıl) 
Toplam Hidrolik potansiyelimizin % 35’i işletmede olup, % 9’u inşa halinde, kalan %56’sı ise değerlendirilme safhasındadır. Grafik-9: Hidrolik Potansiyel 
Grafik-10: Termik Potansiyel  
Termik potansiyelimizin halen yarıdan fazlası kullanılmamakla beraber linyitte kullanma oranları inşa halinde olan santrallerin de devreye girmesiyle biraz daha yükselerek % 50’lere yaklaşmaktadır. 4- Enerji Sektörünün Hukuki ve Kurumsal Altyapısı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın “Kuruluş Amaç ve Görevleri” 19.02.1985 tarih ve 3154 sayılı kanun ve 12.08.1993 tarih 505 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile tanımlamıştır. Tarif edilen görevleri arasında yer alan “enerji kaynaklarının yol açtığı çevresel kirlenmenin azaltılması konusunda ulusal ve uluslararası boyutta çalışmalar yapar, bunu teşvik eder” sorumluluk kapsamında;
“Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kanunu” TBMM’ne gönderilmiş olup, “Enerji Verimliliği Kanunu” için ise kurum görüşleri toplanmıştır. Bu iki kanun çalışmasında;
Diğer taraftan kojenerasyon uygulamalarının geliştirilmesi ve özendirilmesi yönünde çalışmalar devam etmekte olup Kojenerasyon Kanun Taslağı kurum görüşlerine gönderilmiştir. Yüksek Planlama Kurulunun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı kararı ile “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu Ve Özelleştirme Strateji Belgesi” yayımlanmıştır. Ekonomik ve sosyal hayatımızdaki yeri tartışılmaz olan elektrik enerjisinin tüm tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve düşük maliyetli bir şekilde sunulması, elektrik enerjisi sektörünün bu amaç doğrultusunda ve Avrupa Birliği topluluk müktesebatına uyum hedefi çerçevesinde serbestleştirilmesi, sektörde gerekli reformların yapılması ve kamu mülkiyetindeki elektrik işletmelerinin yeniden yapılandırılması suretiyle elektrik enerjisi üretim ve dağıtım varlıklarının özelleştirilmesinin gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır. BÖLÜM-II ENERJİ PLANLAMASI 1-Genel Enerji Planlaması ve Arz-Talep Dengesi2003 yılında 83,8 Mtep olan genel enerji talebinin yıllık ortalama % 5,9 artış hızı ile 2005 yılında 91 Mtep, 2010 yılında 125,6 Mtep ve 2020 yılında 222,3 Mtep’ne ulaşması beklenmektedir. Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.Enerji Arz ve Talebi 13