Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

Âlimlerin Bakışında Siyakın Rolünün Önemi

Siyakın karine olup, onun kavramların manası ve cümlelerin mefhumunu belirlemedeki rolünün hakikati, akıl ehli arasında kullanılan konuşma usullerinden biri olup, her dilde onun etkisi kabul edilmektedir. İslam âlimleri de dini metinlerin zahirini anlamada ondan istifade etmişler ve hala da etmektedirler. Müfessirler ve Kurân ilimleri uzmanları da ayetlerin tefsirinde onu dikkate almanın yanı sıra kavramların manasını belirleme ve ayetlerin mefhumunu kavramada ondan yardım almış ve Kurân ayetlerini anlamada onun göz doldurucu etkisini açıkça ifade etmişlerdir. Burada İslam âlimlerinin siyak konusuna verdikleri önemin aşikâr olması ve aynı zamanda siyaktan kastedilen maksadın daha açık anlaşılması ve onun hakkında sunulan tanımın teyidi iktiza için âlimlerden bazılarının görüşlerini nakledeceğiz.

Zerkeşi, Kurân-ı Kerim’in tefsiri hakkında muteber rivayetler bulunmayan bölümünü anlamanın yolunun; ayetlerdeki kelimelerin manalarına ve onların ayetlerin siyakına göre kullanımına dikkat etmek olduğunu belirtip şöyle demiştir:

“Rağib, Müfredat kitabında buna çok itina etmiş ve siyakın gereksinimine göre lafzın manasını tefsir etmeyi, lügat âlimlerinin söylediklerine ek bir vasıf olarak zikretmiştir.”³⁵⁸ Başka bir yerde de şöyle demiştir:

“Müfessirin dayanağı her ne kadar lügatteki vaz’ının aslına muhalif olsa bile kelamdaki nazım (ve tertibin) riayeti olmalıdır. Zira mecaz sabittir.”³⁵⁹

Reşid Rıza “el-Menar” tefsirinde şöyle yazmıştır:

“Hiç şüphesiz bir lafzın manasının hakikatine delalet eden en güzel karine onun kendisinden önce gelmiş olan bölümleriyle mutabıkat ve mananın bütünüyle uyumudur.”³⁶⁰

Sa’di kendi tefsirinin mukaddimesinde ayetlerin siyakını dikkate almayı (Resulullah’ın (s.a.a) halleri ve o Hazretin ayetin nüzulü sırasında ashabı ve düşmanlarına karşı davranışından haberdar olmak kaydıyla) Kurân’ı tanımak ve onun maksadını anlamada yardımcı olan en büyük hususlardan saymıştır.³⁶¹ Onun faydalarına ilişkin İbn-i Kayyim’in “Bedai’ul-Fevaid” kitabından şöyle nakletmiştir:

“Siyak; mücmelin beyanı, muhtemelin tayini, irade edilmemiş olasılığın kaldırıldığını kesinleştirmek, umumu tahsis ve ıtlağı takyit, delaleti zenginleştirmek (bir lafzın müteaddit manalara delaleti) için olup, konuşmacının muradına delalet eden en büyük karinelerdendir. Dolayısıyla her kim ona karşı ihmalkâr davranırsa, görüşünde hataya düşer ve münazarada demagoji yapar. Yüce Allah’ın şu sözüne bak: “Tat bakalım. Hani sen üstündün, şerefliydin!”³⁶² Bu söz “Tutun onu! Cehennemin ortasına sürükleyin! Sonra başına azap olarak kaynar su dökün”³⁶³ siyakında nasıl da farklı bir anlam ifade ediyor. Yani ayette “üstün ve şerefli” olarak nitelenen şahıs bu siyakın delaletiyle zelil ve hakirdir.”

Hüseyni “Keyfe Nefhem’ul-Kurân?” kitabında şöyle der:

“Siyakın konuşmacının maksadına delalette çok etkisi vardır… Bazen tek bir kelime ve tek bir cümle, birbiriyle çelişkili iki mana ifade edebilmektedir; hem de kelime kendi içyapısında değişmeksizin. Burada değişen tek şey o kelimeyi kuşatan siyak ve karinelerdir.”³⁶⁴

Üstat Misbah Yezdi kendi kaleme aldığı tefsirinde, konulu tefsiri zaruri bilmekle birlikte ayetlerin onlara özgü siyaktan çıkması ve bu yüzden onların gerçek manalarının elde edilemeyişini bu tür tefsirin sorunlarından biri olarak zikretmiş. Bu afetten kurtulmak için şunları yazmıştır:

“Bir ayeti, bir konu ve başlığın altında getirmek istediğimizde çok dikkatli olmalıyız; öncesi ve sonrasındaki ayetleri de dikkate almalıyız. Eğer öncesi ve sonrasındaki ayetlerde bir karine olduğu ihtimalini verirsek onları da zikretmeliyiz… ta ki ayete müracaat edildiğinde kelamdaki o karinelerden gaflet edilmemiş olsun.”³⁶⁵

Musaid b. Süleyman da “Lügat ile tefsirin kuralları” konusunda şunu vurgulamıştır: “Müfessir, lâfzî tefsirde siyaka riayet etmeli ve siyaka münasip olanın dışında bir görüş seçmemelidir.”³⁶⁶ Allame Tabatabai de ayetin siyakı ile muarız olan rivayetin zahirinde tasarruf ederek onu siyaka aykırı olmayacak hale getirmiştir.³⁶⁷ Bu da şunu göstermektedir; Allame’nin görüşüne göre ayetin siyakı rivayetin zahirinden daha güçlüdür.