Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

Siyakın Karine Olma Kriteri

Kavram ve cümleler, konuşmacı onların vesilesiyle maksat ve taleplerini diğerlerine anlattığı birtakım aletlerdir. O halde bunların mefhumunu anlama noktasında konuşmacının hangi manayı kastettiğine bakmak gerekir. Gerçi her kelimeden her manayı kastetmek ve onu her talebi anlatmak için kullanmak mümkün değildir ama lafızların hakiki veya mecazî yönüyle muhtelif manalar arasında kullanılması mümkün olduğundan konuşmacının bunlardan hangisini kastettiğini bulmak şarttır. Konuşmacının akil ve konuşma kurallarına aşina olduğu dikkate alınırsa o, asla kullandığı kelime ve cümlelerden mütenakız, çelişkili ve birbiriyle uyuşmayan manaları irade etmez. Netice itibarıyla onun kullandığı kavram ve cümleler birbirine mütenasip ve uyumludur.

Bu esasa göre siyak bazı yerlerde bir metindeki kavram ve cümlelerin anlaşılması için karine olacağından onu göz ardı etmek söz konusu uyum ve tenasübün zedelenmesine yol açacaktır. Binaenaleyh bir cümlenin manası siyakla mütenasip iki mana arasında kaldığında ve bu manalardan her birinin irade edilmesi de makul olduğunda, bu tür durumlarda manayı anlamada siyakın etkisi olmaz ve bu iki manadan birisinin belirlenmesi konusunda işe yaramaz. Örnek olarak şu ayeti ele alalım:

“Gökleri ve yeri yaratan, melekleri ikişer, üçer, dörder kanatlı elçiler yapan Allah’a hamdolsun. O, yaratmada dilediği arttırmayı yapar…”³⁶⁸

“O, yaratmada dilediği arttırmayı yapar” cümlesinde iki mana tasavvur edilmektedir: “Allah, meleklerin kanat sayısını istediği kadar arttırır” manası kastedilebileceği gibi “Allah varlıkları yaratmayı dilediği kadar arttırır” anlamı da kastedilmiş olabilir. Her iki mana da siyakla uyumludur ve her ikisinin de kastedilmesi Allah’ın kelamında uyumsuzluğa yol açmaz. O halde “siyak, birinci manayı tayin etmektedir” denilemez.

“İyiliğin karşılığı iyilikten başka bir şey midir?”³⁶⁹ Ayetinde de aynı durum söz konusudur. Önceki ayetlerin karinesiyle (Rabbinin makamından korkana da iki cennet vardır… iki cennet de çeşit çeşit ağaçlarla doludur… ikisinde de akıp giden iki kaynak vardır…)³⁷⁰ Birinci “iyilikten” maksat Allah’ın makamından korkmak, ikinci “iyilikten” maksat ise “muhtelif nimetleriyle iki cennettir” denilebileceği gibi “her iki iyilikten maksat mutlak iyiliktir” de denilebilir. Zira her iki mana da siyakla uyumludur. O halde onu önceki ayetlerde zikredilmiş özel iyiliklerle sınırlandırmanın bir delili yoktur.

Elbette bazı yerlerde iki manadan birisi siyakla daha fazla uyumlu olabilir ve bu durumda uyumluluğun ölçüsü ne kadar fazla olursa ayetin o manaya delaleti de o ölçüde daha zahir olacaktır. O halde eğer onun uyumundaki şiddet söz konusu manada zahir olacak hadde ulaşırsa ve diğer mana hususunda belirsizliğini korursa, öte yandan belirsiz olan manayı tercih ettirecek muteber bir delil de bulunmazsa siyaka göre zahir olan mana öne geçirilir. Ama eğer akli veya nakli muteber bir delil varsa bu muteber delil sırf siyaka muhalefetinden dolayı göz ardı edilemez. Aksine bu muteber delil dikkate alınarak siyak ile uyumu daha az olan mana belirlenmiş olur. Bu açıklamayla siyakın tesirinin ölçüsü de aydınlanmış oldu. Bu bilginin ışığında siyakın haddinden fazla dikkate alınarak ifrata düşülen yerleri tanımak³⁷¹ ve ayetleri anlamada siyaktan dikkatlice istifade etmenin zaruretini anlamak mümkündür.