| d) İstilzam ve Gereksinimleri Keşfetmek
Aklın en iyi ve yüklü mucibe rollerinden birisi, ayetlerin mefhumundaki istilzamları keşfetmesidir. Birinci bölümde geçtiği gibi ayetlerin zahiri mefhumunun yanı sıra onlardaki akli istilzamlar da Yüce Allah’ın maksadıdır ve onları Kurân’ın görüşleri olarak telakki edebiliriz. Bu esasa göre Kurân ayetlerinin tefsirinden bir bölümünü ayetlerdeki akli istilzamlar oluşturmaktadır ve müfessir bunları ortaya çıkarmalıdır. İstilzamları ortaya çıkarmada akıl, asli rolü ifa etmektedir. İstilzamları ortaya çıkarmada birtakım formüllerden ve kalıplardan faydalanmak suretiyle bu bilgilere ulaşılabilir. Mesela; “Allah, ölüm zamanında canları tam olarak alır.”959 ve “De ki: “Sizinle görevli olan ölüm meleği canınıza tam olarak alır, sonra Rabbinize döndürülürsünüz”960 ayetleri gibi müteaddit ayetlerde ölüm anında insanın “tam olarak alınmasından” söz edilmektedir. Bu tabirin zahiri manası, insanın ölüm anında tastamam olarak alınmasıdır. Fakat bu zahiri mananın aşağıda şerh edilen istilzamları vardır ve onlar da Allah’ın maksadıdır.
1- İnsanın gerçek hüviyetini ruhu oluşturur, cismi değil; zira ölüm anında tam olarak alınan şey cisim değil. Çünkü cisim ölümden önce ve sonra eşit şartlarda ve muayyen bir mekânda bulunmaktadır. Ancak ruh, ölümden önce ve sonra farklı şartlara haizdir.
2- İnsanın gerçek hüviyeti (yani ruhu) soyuttur; madde ve maddiyattan oluşmamıştır, maddeye ait etki ve hükümleri taşımaz. Bu yüzden cisim parçalanıp dağıldığı halde ruh baki kalır; tastamam olarak Yüce Allah’ın ve meleklerinin elindedir.
3- İnsan, ölümle yok olmayan, aksine ölümden sonra devam eden bir varlıktır.961
Görüldüğü gibi eğer akıldan faydalanılmasaydı bu sonuçlar alınamazdı ve bu bilgiler zikri geçen ayetlerden ortaya çıkarılamazdı.
Dostları ilə paylaş: | 
