Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
2.2. Əmtəələrin, xidmətlərin idxalı və ixracı 
 
Dünya ticarət tarixi ölkələr arasında əmtəələrin bir 
ölkədən digər ölkəyə gətirilib orada satılması prosesləri ilə 
başlamışdır. Hələ çox qədim zamanlarda Yunanıstan, Çin, 
Misir, Vavilon və Efiopiyanın özünəməxsus bazarları 
olmuş və bu bazarlarda yerli mallarla bərabər, digər öl-
kələrdən də gətirilmiş mallar da satılırdı.
Beynəlxalq bazarlar aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə 
səciyyələnir: 
1. Beynəlxalq bazar əmtəələrin ölkələr arası yerdə-
yişməsi zamanı yaranır, bu zaman dünya bazarı nəinki da-
xili, eyni zamanda xarici tələb və təklifin təsiri altında 
olur. 
2. İstehsal amillərindən istifadə optimallaşdırılır, is-
tehsalçıya hansı regionda və sahədə onların daha effektiv 
tətbiqini müəyyənləşdirməkdə kömək göstərir.
3. Beynəlxalq bazar, təmizləyici rolunu yerinə ye-
tirir. Belə ki, istehsalçılar rəqabətli mühitə uyğunlaşmağa 

---

29 
çalışır, beynəlxalq standartlara uyğun əmtəə istehsal et-
məyə çalışırlar.
Əmtəələrin beynəlxalq hərəkətliliyi – dünya bazarı-
nın əsas xarici əlaməti əmtəə və xidmətin ölkələrarası hə-
rəkətindən ibarətdir.
Əmtəələrin hər hansı bir xarici ölkədən ikinci bir öl-
kə bazarına daxil olmasına ixrac əməliyyatı deyilir. İxrac 
olunan əmtəələrin satış qiymətlərinin üzərinə əlavə xərclər 
də daxil edilir. Bu əlaqə yaradan mənbəələr aşağıdakılar-
dır: 
1. Nəqliyyat xərcləri. 
2. Anbarlaşdırma, saxlanc xərcləri. 
3. Gömrük rüsumları. 
4. İxrac mallarına təyin edilmiş vergilər və s. 
Bəzən əmtəələrin ixracına müəyyən kvota və ya li-
senziyalaşdırma da tətbiq olunur.
İdxalda kəmiyyət məhdudiyyətlərinin ən çox yayıl-
mış üsulu kvota hesab edilir. Kvota-əmtəənin ixracını və 
idxalını müəyyən zaman ərzində müəyyən edilmiş kəmiy-
yət və məbləğ həddində məhdudlaşdıran kəmiyyətin qeyri-
tarif vasitəsidir. 
Öz fəaliyyət istiqamətinə əsasən kvotalar ixrac və 
idxal kvotaları olmaqla iki yerə bölünürlər. İxrac kvotala-
rı həm müəyyən əmtəə üzrə ümumi ixracda hər bir ölkə-
nin payını müəyyən edən beynəlxalq müqavilələrə uyğun 
olaraq (OPEK ölkələrindən neft ixracı), həm də daxili ba-
zarda əskik olan əmtəələrin ixracının qarşısını almaq məq-
sədilə ölkə hökumətləri (1990-cı illərin əvvəllərində Uk-
raynada şəkər ixracı) tərəfindən tətbiq edilir.