Proje için en doğru kapasitenin ilk kuruluş aşamasında saptanabilmesi, ilerde gider artırıcı tevsi yatırımlarına gitmek yada ölçek ekonomilerinden yararlanamayan verimsiz bir işletmeyi yapay önlemlerle yaşatmaya çalışmak külfetini ortadan kaldıracaktır. Bu konu, bütün projenin karlılığını bazen de bütün olarak bir sektörün rekabet gücünü belirleyecek önemdedir. Belli bir kapasitenin altında olan tesisler (ölçeğe göre artan getiri koşullarında) rekabet şansı elde edemezler.
Bir müteşebbisin kurulacak işletmenin kapasitesinin tayininde iki faktöre dikkat etmesi gereklidir:
- En düşük maliyetle üretim yapılması,
- Yeterli talep hacmi bulması.
Yer Seçimi
Kuruluş Yeri Etüdü
Kurulacak bir tesis için “yer seçimi” büyük önem taşır. Tesis yeri seçimi iki kademelidir. Önce ülkede en uygun “bölge” aranır,sonrada bu bölgede en elverişli “saha” seçilir. İşin pratik şekli, müşteriye yakınlık, nakliye imkanları, ham madde’ye yakınlık ve su enerji temini bakımından en elverişli gözüken 5 - 10 yer için üşenmeden sıra ile bazı hesapların yapılması ve yatırım kararını; alınacak bu neticeye göre verilmesidir
Kuruluş bölgesi ve yeri seçimi bir projenin en stratejik kararlarından biridir. Kuruluş yeri seçimi sadece ticari açıdan önemli olmakla kalmamakta; gelir dağılımı, bölgesel gelişmişlik farklarını etkileme, birbirleri ile ilişkili firmaların aynı mekanda toplanması sonucunda oluşacak dışsallıklar, çevresel faktörler ile teşvik tedbirlerinden faydalanabilme gibi boyutları içermektedir.
Kuruluş Yeri Etüdü
Yer seçiminde göz önüne alınan temel etkenler (faktörler) sınıflandırılacak olursa başlıca üç grup ortaya çıkmaktadır.
- Ekonomik ve nicel etkenler : Hammadde ve yardımcı madde temin durumu ile taşıma maliyetleri, pazara yakınlık ve mamul madde dağıtım giderleri, işgücü piyasası ve ücret düzeyi ile bunlara bağlı maliyetler.
- Nitel etkenler : İşgücü niteliği, projenin çevreyle uyumu, çevre halkının kuruluşa karşı olası tutumu, eğitim olanakları, altyapı durumu (ulaşım imkanları, su, elektrik vb.) gibi etkenler.
- Ekonomi dışı etkenler : Askeri, siyasi veya firmanın kendi stratejik hedefleri ile ilgili etkenler.
Bölge seçimi olabildiğince geniş bir coğrafi alan göz önünde bulundurularak yapılmalı ve seçenekler arasında en uygunu belirlenmelidir.
Yer seçiminden önce yapılacak hesaplar (Her yer için ayrı ayrı)
- Tesis bedeli hesabı
- İşletme sermayesi hesabı,
- Ürün maliyeti hesabı
- Müşteri maliyeti hesabı (mukayese maliyeti).
Kuruluş Yeri Etüdü
Bu hesapların yapılabilmesi için şu bilgilerin de etüt yapılması gereklidir:
Bölge : Fabrika veya tesisin memleket içinde kurulması tasarlandığı bölgeler olup bunlara ait bir harita üzerinde deniz yolu, demir yolu ve kara yolu bağlantıları görülmeli, yakın şehir ve kasabalar bulunmalıdır. Aynı harita üzerinde elektrik yüksek gerilim şebekesi ile, ham madde kaynakları da işaretlenmelidir. Aynı veya benzeri bir haritada ürünlerin yurt içi dağılım miktarı ile varsa rakip üreticilerin yerleri ve üretim miktarları da gösterilebilir.
Saha : Burada; arazi, akarsular, yol bağlantıları, işçi çekebilecek köyler, oturabilecek iskan sahaları bulunmalıdır.
Saha için şu bilgiler derlenmelidir:
─ Üretim ünitelerine gerekli saha,
─ Tevsi sahası,
─ İdari, sosyal binalara ve araştırma laboratuarına gerekli sahalar,
─ Jeolojik durum, faylar,
─ Hava meydanlarına yakınlık,
─ Irmak kıyısına yakınlık,
─ Sanayi sahası olması,
─ Denizden yükseklik.
Kuruluş Yeri Etüdü
İklim şartları : İklim şartları ile kurulacak tesislerin ilişkisi; soğutma tesisleri ile, kar yükleri ve kanalizasyon bakımından yağışların rolü dolayısıyla önem taşır.
─ Sıcaklıklar: Azami, asgari, azamiler ortalaması, asgariler ortalaması, hava ortalama sıcaklığı,
─ Rüzgar: Hakim rüzgar yönü, azami hız, rüzgar yükü,
─ Yağmur: Yıllık yağış günü, günlük azami yağış, 10 yıllık sağanak azamileri,
─ Kar: Azami yağış, yük,
─ Basınç: Azami, asgari.
Yol durumu, İskele, Rıhtım - Nakliyat : Tesisle ilgili nakliyata elverişli yolların durumu da incelenir.
Personel Temini : Kuruluş yeri ile yakından alakalı bir konu da personel teminidir. En başta işçiler gelmektedir. Fabrika, işçi veren kaynaklara yakın olmalıdır.
Artık atma yeri : Bir işletmede fabrikasyon artığı kirli sularla çöpler ve katı artıkları için yer lazımdır.
