Giriş Dersinin İçeriği Bilim, bilimsel yaklaşım ve sosyal bilim olarak İktisat Bilimi

Giriş Dersinin İçeriği

• Bilim, bilimsel yaklaşım ve sosyal bilim olarak İktisat Bilimi

• İktisat biliminde temel kavramlar

• İktisat biliminin konusu ve kapsamı

• İktisat biliminin dalları

İktisat=Ekonomi

• İktisat;Arapça kökenli

• “kasıtlı, bilinçli, ılımlı haraket”

• Günlük dilde Türkçeye “tutumluluk” olarak geçmiş

• Ekonomi; eski Yunanca kökenli

• (oikonomos/oikos-nomos)

• Aristonun öğrencisi Critobule “ev ve çiftlik idaresi” anlamında kullanmış

İktisat Biliminin Amacı

• Bilimin Amacı: Gerçek hayatta gözlemlenen olayları ve davranışları açıklamaktır.

• İktisat Biliminin Amacı: İktisadi olaylar arasındaki neden- sonuç ilişkilerini araştırmak ve bu ilişkileri bilimsel kurallara bağlamaya çalışmaktır. İktisadi gerçeği bulmak; iktisadi gerçek olaylar arasındaki değişmez ilişkileri ortaya koymaktır.

İKTİSAT BİLİMİNİN YÖNTEMİ

• Bilimsel Yöntem:

• Gerçek hayatta gözlemlenen olayları ve davranışları açıklamak için takip edilecek yol ve uygulanacak kurallardır.

• Bilimsel yöntem 3 aşamadan oluşur:

• Sorunun Tanımlanması

• Model Oluşturulması

• Modelin Testi

İKTİSAT BİLİMİ DE BİLİMSEL YÖNTEMİ İZLER.

MODEL VE İKTİSADİ MODEL NEDİR?

• Model; Günlük hayatta karşılaştığımız ve yaşadığımız olayların basitleştirilmiş halidir.

• İktisadi Model; iktisadi olayları ve davranışları basitleştirmeyi amaçlayan, bir çok basitleştirici varsayımın kullanıldığı ve böylece iktisadi olayların ve davranışların basitleştirildiği bir soyutlamadır.

BİR İKTİSADİ MODEL ÖRNEĞİ

İKTİSADİ MODELİN TEMEL AMAÇLARI

• Öngörü (Tahmin): Bir iktisadi modeldeki veri (Bağımsız) değişkenlerdeki değişmenin, modeldeki bağımlı değişken üzerindeki etkisinin saptanması.

• Çözümleme (Analiz): Tüketici, üretici veya devlet gibi iktisadi birimlerin davranışlarının çözümlemesi.

İKTİSAT BİLİMİNDE KULLANILAN BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

• TÜMDENGELİM YÖNTEMİ

• TÜMEVARIM YÖNTEMİ

• SENTEZCİ YÖNTEM

• TÜMDENGELİM: Deney ve araştırmaya başvurmadan, akıl yürütme yolu ve insanların rasyonel hareket ettikleri varsayımı ile gerçeklere ulaşıp; yasaları, ilkeleri, kuralları ortaya koymaktır.

• TÜMEVARIM: Gözlemlenen olaylardan, temel etkenler dikkate alınıp ihmal edilemeyecek bir takım neden-sonuç ilişkileri ortaya koymaktır.

• SENTEZCİ YÖNTEM:Tümden gelim ve tüme varım yöntemlerinin her ikisinden birden yararlanılır. Önce olaylar gözlenir, gözlem sonuçlarına genel ilke niteliğindeki varsayımlar eklenir. Sonra da bunlardan mantığa dayalı sonuçlar çıkartılır.

TÜMDENGELİM YÖNTEMİNDE ÇALIŞMA AŞAMALARI

TÜMEVARIM YÖNTEMİNDE ÇALIŞMA AŞAMALARI

SENTEZCİ YÖNTEMDEN YARARLANMAK İÇİN İKTİSADİ MODEL KURULUR

• İktisadi Modelde üç unsur yer alır:

• Veriler

• Varsayımlar

• Değişkenler

VERİLER

• Veriler; olayların gözlemlenmesiyle elde edilmiş olan gerçeğe ilişkin bilgilerdir. Verilerin ele alınan dönem için değişmeyeceği ve üzerlerine etki yapılamayacağı varsayılır.

VARSAYIMLAR

• Varsayımlar, doğruluğu a priori olarak kabul edilen genel ilkelerdir.

• a priori :tecrübe ve algıdan bağımsız olarak elde edilen bilgi

DEĞİŞKENLER

• Birbirinden etkilenen iktisadi olaylar, iktisadi değişkenlerdir.

• Etkileyen olaya otonom (bağımsız) değişken, etkilenen olaya da bağımlı (uyarılmış) değişken denir.

• Otonom değişkenin uyarılmış değişkeni etkileme derecesine parametre denir.

DEĞİŞKENLER

• İktisadi bir olayı etkileyen otonom değişken yine bir iktisadi olaysa, buna endojen (içsel) değişken denir. Örneğin, gelirin tasarrufu etkilemesi.

• Eğer bağımsız değişken iktisat dışı bir olaysa, bu değişkene ekzojen (dışsal) değişken denir. Örneğin, hava şartlarının tarım ürünü fiyatlarını etkilemesi.

İKTİSADİ ANALİZDE YARARLANILAN TEKNİKLER

• İktisadi varsayımların ve modellerin fonksiyonel ilişki şeklinde ifadesi: Neden-Sonuç ilişkileri fonksiyonel ifade ile açıklanır.

MODELİN (Fonksiyonel İfadenin) FARKLI ANLATIM YOLLARI

• 1- Sözel Anlatım

• Talep Miktarı Malın Fiyatının bir Fonksiyonudur

• 2- Geometrik Anlatım

• Fx

• Tx

• Qx

İktisadı Anlamak için Temel Kavramlar

• İhtiyaç

• Kaynak

• Kıtlık

• Seçim (tercih)

• Fayda

• Mal

• Değer

• Alternatif (Fırsat) Maliyeti

İhtiyaç;

• ihtiyaçlar sayıca sonsuzdur.

• ihtiyaçlar tatmin edilince doyuma ulaşır.

• ihtiyaçların şiddet dereceleri farklıdır.

• ihtiyaçlar rakiptir.

• ihtiyaçlar birbirlerini tamamlar.

• İhtiyaçlar zamanla alışkanlık halini alabilir.

Mal;

• İhtiyaçları karşılayan araçlara mal denir.

• Tüketim malları

• Üretim-sermaye malları

• Dayanıksız-dayanıklı mallar

• Kıt-ekonomik mallar-serbest mallar

• Zaruri mallar-lüks mallar

• İkame malları-tamamlayıcı mallar

• Maddi olmayan mallar-hizmetler

Fayda;

• Malların ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını karşılama özelliğidir.

• İnsan ihtiyaçlarını karşılayan bütün mallar faydalıdır.

• Faydayı açıklarken iktisat bilimi, lâ ahlakîdir.

Değer (kıymet)

• Bir malı elde etmek için karşılığında bedel ödeniyorsa bu mal değerlidir.

• Değer=fayda+nedret

• İktisada göre değer göreli (izafi-relatif) bir kavramdır…

• “güzelliğin on para etmez şu bendeki aşk olmasa…” Aşık Veysel

Tercih;

• Kaynaklar kıttır, ama kıt kaynakların alternatif kullanım alanları vardır.

• İhtiyaçlar da alternatif kaynaklarla karşılanabilir…

• Bu nedenle tercih yapılır..

• Hangi ihtiyacın karşılanacağına ve hangi kaynağın kullanılacağına karar verilir.

• Kıt kaynakların alternatif kullanım alanları arasında bir öncelik sıralaması yapılır.

• Bu tercihlerin sonucu iktisadidir ve malların nisbi değerini etkiler.

Alternatif Maliyet,

• Alternatifler arasında tercih yapmak, seçilmeyen alternatiflerden mahrum kalmak demektir.

• Bir ihtiyacın tatmini diğer alternatiflerin tatmini pahasına gerçekleştirilir.

• Kaçırılan fırsatlara alternatif maliyeti adı verilir.

Ekonomik Karar Birimleri

• Hane halkı

• Firma

• Hükümet

İktisat (Ekonomi) Bilimi

• İnsan ihtiyaçlarını ve bunların tatminine yönelik çabaları inceler,

• Kıt kaynaklarla, sonsuz ihtiyaçlar arasındaki dengesizlikten doğan insan faaliyetlerini inceler,

• kıt kaynaklar ve sınırsız ihtiyaçlar dengesizliğinde; ne , nasıl ve kimin için üretilecek sorusunun cevabını arar.

İKTİSADİ SORUN

İktisatta üç temel sorun:

• Hangi mal ve hizmetler ne miktarda üretilmelidir?

• Mal ve hizmetler hangi yöntemlerle üretilmelidir?

• Mallar toplum üyeleri arasında nasıl dağıtılmalıdır?

İktisadi Sistemler

• Kapitalizm

• Sosyalizm

• Karma Ekonomi

İktisadi Sistemler Arasındaki Fark Nereden Doğar?

• Farklılık sorulara cevap verip vermemek veya seçim yapıp yapmamak serbestliğinden kaynaklanmaz.

• Soruların cevaplanması veya seçim yapılması her iktisadi sistem için zorunludur.

• İktisadi sistemler arasındaki fark soruların nasıl cevaplanmaya çalışıldığı yani çözümüne yönelik yaklaşımdır. Yöntem farklılığı vardır.

İKTİSAT;

• Boyut–Kapsam Yönünden

• Mikro İktisat

• Makro İktisat

• Amaç-Yöntem Yönünden

• Pozitif İktisat

• Normatif İktisat

• Değişken Sayısı Yönünden

• Kısmi Denge Analizi

• Genel Denge Analizi

• Zaman Yönünden

• Statik Analiz

• Dinamik Analiz

• Karşılaştırmalı Statik Analiz

• İktisadi Olayların Sektörlere Göre İncelenmesi Uygulamalı İktisat- işletme ekonomisi-uluslararası İktisat- para ekonomisi

Üretim

• Üretim Kavramı

• Üretim Sırasında Yaratılan Fayda Çeşitler

• Maddi Fayda (şekil faydası)

• Yer Faydası

• Zaman Faydası

• Hizmet Faydası

• Mülkiyet Faydası

Üretim Faktörleri

• Tabiat (Toprak)

• Emek

• Sermaye

• Girişimci(Müteşebbis)

Tabiat

• Tabiat sınırlı, ancak devamlıdır….

• Tabiat taşınamaz..

• Toprak sadece tarım alanı anlamına gelmez; iklim şartları, dağlar, ormanlar, ırmaklar, denizler, tarihi kalıntılar…

• Doğal kaynak-doğal faktör-ilk yatırım

Emek

• İnsanın,

• gelir sağlamak amacıyla,

• hür iradesiyle,

• bilinçli,

• başkalarına tabi olarak harcamış olduğu

• her türlü çabadır.

emek ücret adı altında gelir kazanır.

• emek ücret adı altında gelir kazanır.

• ülke nüfusunun tamamı emek değildir.

• çalışabilecek nitelikte olanlar potansiyel emektir; işgücü...

• işgücü çalıştığı zaman emek niteliğini kazanır.

• vasıflı emek-vasıfsız emek

• objektif emek/bedeni emek-sübjektif emek/fikri emek

Sermaye (Kapital)

• Sermaye…baş maya

• Emeğin verimliliğini artıran ve önceden üretilmiş olan üretim araçlarıdır.

• Sermaye malı

• Nakdi sermaye

• Sermayenin üretimden aldığı pay …faiz

Girişimci (Müteşebbis)

• Üretim faktörlerini sağlayan,

• organize eden,

• riski göze alan,

• ve iktisadi hayata yenilikleri uygulayan

• kişidir.

Teknoloji

• Aynı miktar faktör kullanarak daha fazla üretim

• Aynı miktar üretimi daha az faktörle üretmek

• Teknik bilgi ekonominin üretim gücünü belirler.

İktisadı anlamak için….. diğer kavramlar;

• tüketim

• yatırım

• tasarruf

• gelir

• büyüme

• bölüşüm

• talep

• arz

• fiyat

• piyasa

Tüketim

• İnsan ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla mal ve hizmetlerin kullanılması

• Dayanıklı-dayanıksız tüketim malları

• Nihai-ara tüketim

• Ekonomik faaliyetlerin son basamağı-temel amaç

Tasarruf

• Tüketimden feragat etme

• Gelirin tüketilmeyen kısmı

• Tasarruflar faydalı yatırımlara yönelirse ekonomik büyüme sağlanır..kalkınma

Yatırım

• Bir ferdin veya ülkenin sermaye mallarında ve techizat stokunda meydana gelen net artıştır.

• Kurulan yeni fabrika

• Yeni yol

• Köprü

• Yatırım yeni üretim kapasitesi yaratır.

Gelir

• Üretim faktörlerinin üretime katkıları ölçüsünde üretilen şeyden aldıkları pay..

• Ferdin belli bir dönem içinde, dönem başı ve dönem sonu serveti değişmemek koşulu ile tüketebileceği mal ve hizmet toplamı..

• Gelir/servet

Büyüme

• Ekonomide üretilen mal ve hizmet miktarındaki artış

• Üretim olanakları eğrisi

• Ülke üretim kapasitesi

Bölüşüm

• Üretime katılan faktörlerin üretimden aldığı pay…

• Fonksiyonel bölüşüm/gelir dağılımı

• Kişisel bölüşüm/gelir dağılımı KBDG