Gülseniyye

GÜZELCE HİSAR⁷⁰

GÜZELCE MAHMUD PAŞA ÇEŞMESİ

İstanbul'un Eminönü ilçesinde XVII. yüzyıla ait meydan çeşmesi.

Mahmutpaşa mahallesinde. Mahmud Paşa Külliyesi'nin yakınındaki Yanık Sa­raylar, Mengene ve Bezciler sokakları­nın kavşağında yer alan küçük meydan­da olup Vezir Güzelce Mahmud Paşa (ö. 1606) tarafından yaptırılmış tek yüzlü bir çeşmedir. Sol yanına yerleştirilen, II. Osman dönemi Bâbüssaâde ağaların­dan Mısrî Osman Ağa'ya ait 1031 (1622) tarihti onarım kitabesinden dolayı Mısır­lı Osman Ağa Çeşmesi adıyla da anılır. Eserin, yakınındaki Mahmud Paşa Külli­yesi'nin banisi. Fâtih Sultan Mehmed devri ricalinden Sadrazam Mahmud Pa­şa (ö. 1474) tarafından yaptırılmış ve in­şa kitabesinin sonradan konulmuş ol­duğu ileri sürülmekteyse de⁷¹ kitabenin, "Çünki devletle cülus eyledi Sultan Ahmed" şek­lindeki ilk mısraında adı geçen hüküm­darın, çeşmenin inşa tarihinden iki yıl kadar önce 1603'te tahta çıkan I. Ahmed olduğu açıktır. Ayrıca 7-10. mısralarda aktarılan bazı ayrıntıların yardımıyla da kitabede adı geçen Mahmud Paşa, Fâ­tih dönemindeki Mahmud Paşa'dan ayırt edilebilmektedir.

Kesme küfeki taşı cephenin eksenin­de sivri kemerli bir niş, kemerin üzerin­de de son mısraı ebcedle 1014 (1605) tarihini veren mermer inşa kitabesi bu­lunmaktadır. Bülbülî mahlaslı bir şairin on dört mısradan meydana gelen sülüs hatlı kitabe manzumesi on dört kartu­şa taksim edilmiş ve bunların altına iki kartuş daha eklenerek sağdakine "Ma­şallah", soldakine de "Tamir 19 Safer sene 1170"⁷² ibareleri yer­leştirilmiştir. Bu durum, söz konusu ona­rım sırasında kitabenin bütünüyle yeni­lendiğini göstermektedir. Kitabeyi taç­landıran beyzî madalyonun içindeki Ab-dülmecid tuğrası da çeşmenin bu hü­kümdar döneminde (1839-1861) bir da­ha onarıldığına işaret etmektedir. Sivri kemerli nişi yanlardan kuşatan ve nor­malde kitabeyi de yukarıdan kavraması gereken silme çerçevenin kitabenin bi­timinde kesintiye uğraması, bu hizadan itibaren kesme taş örgünün yerini tuğ­la örgüye terketmesi ve aynca nişin için­deki kaş kemerli iki maşrapalığın arası­na ampir üslûbunda dikdörtgen bir ay­na taşı yerleştirilmesi bu son onarıma ait olmalıdır.

Bibliyografya:

Tanışık. İstanbul Çeşmeleri, 1, 58-60; M. Ca-vit Baysun, Güzelce Mahmud Paşa Çeşmesi, İs­tanbul 1945; Affan Egemen. İstanbul'un Çeş­me ue Sebilleri, İstanbul 1993, s. 674; M. Ba­ha Tanman. "Güzelce Mahmud Paşa Çeşme­si', DBİsLA, III, 462-463.

GÜZELHİSÂRİ, MUSTAFA HULUSİ

(ö. 1253/1837) Hanefî fakihi ve mutasavvıf.

Güzelhisar (Aydın) vilâyetine bağlı De­nizli sancağının Buldan nahiyesinde doğ­du. Babasının adı Mehmed'dir. Mensu­bu olduğu tanınmış bir seyyidler ve âlim­ler ailesinden dolayı Murâdî nisbesiyle de anılmaktadır.

Tahsilini, Konyalı fakih Ebû Saîd el-Hâ-dimî'nin oğlu Abdullah el-Hâdimî'nin ya­nında tamamladı. Ardından önce Bul-dan'da. daha sonra Aydın'da ikamet ede­rek öğretim ve manevî irşad vazifesini sürdürdü. Fıkıh usulü, kelâm ve tasavvuf alanında derinleşen Güzelhisârî, Ebû Saîd el-Hâdimî'nin Mecâmicu'I-hakâ3ik"\ ile İbrahim el-Halebî'nin Halebî şağîr adlı eserine yazdığı haşiyelerle âlimler ara­sında şöhret kazanmıştır. Aynca mensup olduğu Nakşibendî tarikatından birçok kimseye icazet verecek kadar tasavvuf­la ileri derecede alâkası olmuştur.

Güzelhisârî Aydın'da vefat etti ve Ti-rekapısı Kabristanı'na defnedildi. Hilye-tü'n-nâcî adlı eserini 1241'de (1825). Menâfiu'd-dekâ'ik-i 1246 (1830) yı­lında tamamladığı⁷³ göz önüne alınırsa bazı kaynaklarda ölüm tarihi için verilen 1215 (1800) yılının⁷⁴ yanlış ol­duğu anlaşılır.

Eserleri

1- Menâfi'u'd-dekâ'ik fîşer­hi Mecâmici'I-hakâ3ik. Ebû Saîd el-Hâ-dimî'nin fıkıh usulüne dair Mecâmi'u'l-hakâ'ik adlı eserinin en güzel şerhidir ve Osmanlı medreselerinde Molla Hüs-rev'İn Mir^âtü'I-uşûl'ü yerine geçecek kadar meşhur olmuştur. Hâdimî'nin oğ­lu Abdullah'ın yarım kalan şerhinden de faydalanılarak hazırlanan eser basılmış­tır.⁷⁵ Me-celle heyetinin kaynakları arasında yer alan Menâfi'ud-dekö'ik, Sava Paşa'-nın İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkın­da Bir Etüd adlı eserinin temelini teşkil etmiştir. Güzelhisârî'nin daha geniş bir Mecâmicu'î-hakâ3ik şerhinin bulun­duğu da kaydedilmektedir.⁷⁶

2- Hilyetü'n-nâcî. İbra­him el-Halebî'nin Halebî şağir diye bi­linen ibadetlere dair eserine yazdığı bir haşiye olup Osmanlı medreselerinde oku­tulan önemli kitaplardan biridir.⁷⁷

3- Zübdetül-hakâ'ik. Bİrgivî'nin bir risalesinin şer­hidir.⁷⁸

4- Mu'ribü'l-Avâmil. Yine Birgivî'ye ait el- cAvâmil"ın şerhidir.⁷⁹

5- İcrâbü kelimâti'ş-şehâ-de ve'1-besmeie ve'1-hamdele ve kav-lihî tecâlâ: "Ve ercüleküm ile'l-kac-beyn".⁸⁰ Eserin ilk bölümü ayrıca Risale fî f tâ­bi keîimâti'ş-şehâde adıyla müstakil olarak iki varak halinde istinsah edilmiş olup aynı kütüphanede kayıtlıdır.⁸¹

6- Risale fi'1-besmele.⁸²

Kaynaklarda Güzelhisârî'nin ayrıca şu eserleri de zikredilmektedir: Hakîku'l-hakâ'ik fî şerhi Risâleti'l-Birgivî fi'l-cakâİd ve'1-ahlâk, Tuhfetü'n-nebî fî şerhi ve tercemeti'l - Fıkhı1-ekber îi-Ebî Hanîfe, Eşref ü'l - metâlib, Zevku'l-vişâl fî rü"'yeti'1 -cemâl.

Bibliyografya:

Güzelhisârî. Menâfi'u'd-dekâ'ik, s. 3; Os­manlı Müellifleri, II, 38; Serkîs, Mu'cem, II, 1578; Brockelmann, GAL, i, 478; Suppt., 1, 660; II, 428, 664; îzâhui-meknûn, I, 88, 261, 411, 421, 610; Hediyyetul-'âriftn, II, 454-455; 5ava Paşa, islâm Hukuku Nazariyatı Hakkın­da Bir Etüd ftrc. Baha Arıkan), Ankara 1956, I, 19-20; Kehhâle, Mucemü'l-muellifln, XII, 283-284; Ahmet Özel. Hanefi Fıkıh Alimleri, Anka­ra 1990, s. 72, 115; Kâmüsü'lalâm, I, 512; H. A. R. Gibb. "Muradı", İA, VIII, 654-655.

GÜZELYAZICI, ABDURRAHMAN ŞEREF

(1904-1978) Son devir din âlimlerinden, vaiz ve müftü.

6 Mayıs 1904'te Selânik'in Petriç ka­sabasında doğdu. Babası Petriç müder­risi İbrahim Edhem Efendi, annesi mü­derris ve hattat Hacı Ali Siyâmi Efendi1-nin kızı Latife Hanım'dır. Dört yaşında iken babasını, dokuz yaşında iken anne­sini kaybeden Abdurrahman Şeref, Bal­kan Savaşfndan dolayı ağabeyi Abdul­lah Hulusi ile birlikte Tekirdağ'ın Saray kasabasına göç etti (1912). İlk öğrenimi­ni Petriç'te ve Saray'da yaptı. Daha son­ra İstanbul'a giderek Dârü'l-hilâfeti'l-aliyye Medresesini (1924) ve Darülfünun İlahiyat Fakültesi'ni (1927) bitirdi. Bu ara­da Süleymaniye Kütüphanesi'nde açılan kütüphanecilik kursuna da katıldı.

Abdurrahman Şeref memuriyet hayatı­na Millet Kütüphanesinde başladı (1927), ayrıca Murad Molla ve Süleymaniye kü­tüphanelerinde de çalıştı. Ortaokul ve liselerde Türkçe, edebiyat ve din bilgisi öğretmenliği yaptı. 1948 yılında başlatı­lan İmam-Hatip mekteplerinin yeniden açılması çalışmalarına katkıda bulundu­ğu gibi İstanbul İmam-Hatip Okulu'nda tefsir, usûl-i fıkıh, hadis ve usûl-i hadîs dersleri verdi. 1950'de İstanbul İl Müf­tülüğü murakıplığına tayin edilen Güzel-yazıcı Şehzade, Valide (Aksaray), Beyazıt ve Fatih camilerinde vaizlik, 1963-1968 yılları arasında Fatih Camii'nde fahrî ha­tiplik görevlerinde bulundu. 1972'de ge­tirildiği İstanbul müftülüğü görevini öm­rünün sonuna kadar sürdürdü. 15 Ma­yıs 1978'de İstanbul'da vefat etti ve Edir-nekapı Şehitliği'nde mürşidi. Nakşiben­dî şeyhi Serezli Hacı Hasîb Efendi'nin ya­nına defnedildi. Güzelyazıcı'nın iki evlili­ğinden yedi çocuğu olmuştur.

Geniş bir kültür birikimine sahip iyi bir hatip ve başarılı bir şair olan Güzel-yazıcı'nın çok yönlü yetişmesinde, son devir Osmanlı âlim ve meşâyihini, edip ve şairlerini yakından tanımasının önem­li rolü vardır. Medrese ve tekke kültü­rünü sanat ve edebiyatla birleştirip zen­ginleştirdiğinden vaazlarında doyurucu olmuştur. Özellikle pazar günleri ikindi namazından sonra Beyazıt Camii'nde ver­diği vaazlarda kültür seviyesi yüksek bir cemaate hitap ederken esas amacı üni­versite gençliğini aydınlatmaktı. Güzel-yazıcının, Nûr süresinin 39-40. âyetle­rini esas alan ve yıllarca devam eden va­azları, küfrün psikolojisini veciz bir üslûpla sergilediği ve ateizmin çıkmazlarını ortaya koyduğu için yüksek tahsil gençliği üzerinde çok etkili olmuştur.

Eserleri.

1- Eylül Yapraklan⁸³. Daha çok gençlik dönemine ait şiir­lerin yer aldığı bu eserini Güzelyazıcı hocası Tâhirülmevlevî'ye İthaf etmiştir. Ba­şarılı sayılan şiirlerin çoğu hece, bir kıs­mı da aruz vezniyle yazılmıştır.

2- Gönül Yolcuları.⁸⁴ Yine hece ve aruz vezniyle kaleme aldığı gazel ve şar­kılardan oluşan bir şiir kitabıdır.

3- Ehl-i Sünnet İnanışının Değişmez Metinle­ri⁸⁵. Müellif bu eserinde el-Fıkhü'l-ekber, el-'Akâ'idü'l-Adudiy-ye, el-cAkâ3idü'n-Nesefî, el-Kaşîde-tü'n-nûniyye ve el-Emâii gibi temel akaid risalelerinden faydalanmak sure­tiyle Ehl-i sünnet akidesinin esaslarını 137 madde halinde özetlemiş ve halkın din adına bid'at ve hurafeye sapmasını önlemeye çalışmıştır.

4- Din Dersleri⁸⁶. Güzelyazıcı'nın. 1950 yılından itibaren Çapa Öğretmen Okulu'nda vermeye başladığı din bilgisi derslerini dikkate alarak hazırladığı bu eseri bir ders kitabından çok daha kapsamlıdır. Eserini İki cilt halinde tasarlayan müel­lif, 1. ciltte "Âmentü'de ifadesini bulan iman esaslarını işlemişse de II. cildin ya­zımını gerçekleştirememiştir.

5- Fatih Minberinden Mü'minîere Hutbeler⁸⁷. 1963-1968 yıllan arasında Fatih Camii'nde okuduğu hut­beleri ihtiva eden bu eserde aşk dere­cesinde bir iman ve İhlasın, takva ölçü­sünde bir dindarlığın, İslâm ahlâk ve fa­zilet anlayışının insana kazandırdığı mut­luluğun her fırsatta vurgulandığı görül­mektedir.

Güzelyazıcı'nın bunlardan başka he­nüz yayımlanmamış Dîvân-ı Şeref, Ba­har Dallan, Hakikat Çiçekleri, Telden Tele ve Abdülhak Hâmid'in Makher'ine nazire olarak yazılmış Mezar adlı şiir ki­tapları ile Yeni Türk Aruzu, Ruh Hak­kında Söylenenler, Rüyalar ve Tabir­ler, Hakikat ve Görüşler adlı araştır­maları vardır.

Bibliyografya:

İstanbul Müftülüğü arşivinde bulunan özlük dosyası; "İstanbul Müftüsüyle Bir Mülakat", Büyük Gazete, İstanbul 11 Cemaziyelâhir 1396, s. 1, 15; Meserret Diriöz. "Abdurrahman Şe­ref Güzelyazıcı", Diyanet Dergisi, XVIII/2, An­kara 1979, s. 117-120; "Alimin Sanatkârı: Ab­durrahman Şeref Güzelyazıcı", İslâmî Edebi­yat, sy. 4, İstanbul 1990, s. 27-29 [maddenin yazımında Güzelyazıcı'nın ailesinden alınan bil­gilerden de faydalanılmıştır).